Kościół Przemienienia Pańskiego w Horbowie
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół Przemienienia Pańskiego w Horbowie – rzymskokatolicki kościół parafialny w Horbowie, wzniesiony na początku XX wieku jako cerkiew prawosławna.
 A/1367 z dnia 13.10.1993 | |||||||||||||||||||
| kościół parafialny | |||||||||||||||||||
_-_Horbów_gmina_Zalesie_powiat_bialski_woj._lubelskie_ArPiCh_A-229.JPG) | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Zalesie  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu bialskiego  | |||||||||||||||||||
 52°02′52″N 23°20′00″E | |||||||||||||||||||
| Strona internetowa | |||||||||||||||||||
W XVI wieku istniała w Horbowie parafia prawosławna, która po 1596, a najpóźniej przed 1687, przeszła do Kościoła unickiego. W 1687 i w 1772 lub w 1854 na miejscu pierwotnej świątyni wznoszone były nowe unickie obiekty sakralne. W 1875, w ramach siłowej likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, parafię w Horbowie włączono do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, co spotkało się z protestami miejscowej ludności. Na początku XX wieku rozebrano zniszczoną cerkiew, wznosząc na jej miejscu nowy budynek sakralny, który poświęcił w 1908 biskup chełmski Eulogiusz. Pełnił on pierwotne funkcje jedynie przez siedem lat, ponieważ w 1915 miejscowa ludność prawosławna udała się na bieżeństwo. W 1923 świątynię przejął Kościół rzymskokatolicki w ramach akcji rewindykacji cerkwi prawosławnych w II Rzeczypospolitej. Budynek został przebudowany w celu dostosowania do wymogów liturgii łacińskiej; nowy ołtarz główny zbudowano z części ikonostasu. Na wyposażeniu kościoła, oprócz elementów XX-wiecznych, znajdują się zabytkowe utensylia z XVIII i XIX w.
Pierwsze cerkwie w Horbowie
Prawosławna parafia w Horbowie została ufundowana przed 1516, z tego roku pochodzi informacja o wzniesieniu świątyni dla istniejącej już placówki duszpasterskiej[1]. Według Adama Bobryka i Izabeli Kochan parafie prawosławna i katolicka zostały erygowane w Horbowie równocześnie[2], co oznaczałoby, że prawosławna parafia powstała przed 1446[1]. Placówka duszpasterska przyjęła unię przed 1687, takie wyznanie wskazuje zachowany dokument potwierdzenia funduszy z tego roku, wystawiony przez Tomasza Kazimierza Łuzeckiego, który od trzynastu lat był właścicielem dóbr horbowskich[1].
Kolejną świątynię unicką wzniesiono w Horbowie w 1687[2]. Trzecia z kolei budowla sakralna tego wyznania powstała we wsi w 1772[2] lub w 1854[1], źródła zgodnie podają natomiast, że była to świątynia drewniana[1][2]. Od 1812 w cerkwi unickiej przechowywany był szczególnie czczony przez miejscową ludność obraz Matki Boskiej Horbowskiej, który dotąd znajdował się w kościele parafialnym świętych Jana Ewangelisty, Mikołaja i Barbary, a do cerkwi został przeniesiony z powodu zdewastowania kościoła przez wojska rosyjskie[1].
W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, horbowska cerkiew przeszła w ręce parafii Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[2]. Obraz maryjny w 1878 został wyniesiony z cerkwi i przeniesiony do kościoła św. Anny w Białej Podlaskiej, gdzie pozostawał do 1924[1]. W Horbowie doszło do oporu miejscowych unitów przeciwko narzuceniu konwersji na prawosławie. Proboszcz miejscowej parafii, ks. Emilian Starkiewicz, był przeciwnikiem zmian obrządkowych poprzedzających likwidację unii i zachęcał wiernych do niepodporządkowywania się nakazom władz rosyjskich. Udzielał także sakramentów unitom z innych parafii. Z powodu swojej postawy duchowny został usunięty z parafii i zastąpiony przez kapłana przybyłego z Galicji, który w pełni akceptował działania rosyjskiej administracji. Wobec oporu parafian do Horbowa zostało skierowane wojsko, a odmawiający konwersji zostali obłożeni kontrybucjami[3].
Świątynia z pocz. XX wieku
Cerkiew
Z powodu złego stanu technicznego budynku sakralnego został on w 1904 rozebrany. Na jego miejscu powstała nowa cerkiew, zaprojektowana przez eparchialnego architekta Władimira Pokrowskiego[2]. Gotową świątynię poświęcił 17 sierpnia 1908 biskup chełmski Eulogiusz. Ikonostas i boczne ikony dla cerkwi powstały w Ławrze Peczerskiej[2].
Cerkiew została opuszczona, gdy prawosławni mieszkańcy Horbowa udali się w 1915 na bieżeństwo. W tym samym roku podczas działań wojennych obiekt został uszkodzony[2]. Po zakończeniu I wojny światowej, w 1923[1], cerkiew została zrewindykowana na rzecz Kościoła katolickiego, stając się od tej pory kościołem rzymskokatolickim[2]. Prawosławni stanowili wówczas mniejszość (1/3) mieszkańców Horbowa[2] i nie mieli odtąd w miejscowości odrębnej świątyni, chociaż w 1929 metropolita warszawski i całej Polski Dionizy ubiegał się w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o zgodę na erygowanie placówki filialnej[4].
Kościół
Nowi właściciele natychmiast po rewindykacji przebudowali świątynię, nadając jej nową oprawę architektoniczną. W dwudziestoleciu międzywojennym kościół w Horbowie był odnawiany jeszcze trzykrotnie. W 1927 przekształcono jego wnętrze i dach, w latach 1932–1933 odnowiono fundamenty, zaś w 1938 przebudowano wieżę. Kolejne remonty miały miejsce w latach 1942 i 1945–46 i również polegały na przebudowie dachu[1]. W 1952 usunięto ganki przy bocznych wejściach do obiektu, odnowiono wieżę, powtórnie oszalowano wnętrza, a także wykonano w nich nowe malowidła. Pomniejsze renowacje miały miejsce w latach 1961, 1967, 1975 i 1981, natomiast większy remont od 2003 do 2005, gdy odnowiono ołtarze boczne[1].
W 1924 uroczyście przeniesiono z powrotem do świątyni obraz Matki Boskiej Horbowskiej[1].
Bryła budynku
Kościół wzniesiony jest z drewna na podmurówce kamiennej. Jest to budowla orientowana, o konstrukcji wieńcowej, trójdzielna, z jedną nawą na planie prostokąta, prostokątnym przedsionkiem i również prostokątnym prezbiterium, do którego przylegają dwie zakrystie. Nad przedsionkiem wznosi się dwukondygnacyjna wieża, w dolnej części wtopiona w elewację frontową obiektu, w górnej zaś – ośmioboczna. Wieżę wieńczy dach hełmowy z iglicą. Budynek pokryty jest blaszanymi dachami dwuspadowymi, wspartymi na kroksztynach[1]. Fasada kościoła jest trójosiowa. Wejście do obiektu ma kształt prostokąta, poprzedza je wsparty na dwóch słupach ganek, po obydwu stronach którego umieszczono prostokątne okna. Okna w bocznych ścianach dawnej cerkwi zdobią obramowania z desek[1].
Wystrój wnętrza
Ołtarz główny w kościele skonstruowany jest na wzór dawnego cerkiewnego ikonostasu i z jego elementów; w takiej postaci istnieje od 2004. Pochodzenie prawosławne ma także zachowana w ołtarzu ikona św. Jana Teologa (Ewangelisty) z pocz. XX wieku. Już na potrzeby kościoła powstały natomiast również znajdujące się w ołtarzu obraz Sw.Teresy od Dzieciątka Jezus, namalowany w 1937 przez Józefa Bołtucia, oraz św. Barbary z 1939 autorstwa Jana Popiela). Również w ołtarzu głównym wystawiony dla kultu jest obraz Matki Boskiej Horbowskiej, według tradycji powstał w 1516, konserwowany w 2001. Wizerunek ten posiada wyraźne cechy malarstwa ikonowego, jest bliski typowi Hodigitri[1]. W kościele znajdują się jeszcze dwie ikony pozostałe z wyposażenia cerkiewnego: Chrystus Zmartwychwstały oraz Matka Boża, obydwa powstałe na początku XX wieku[1]. Z I poł. XX wieku pochodzi także obraz przedstawiający Pokłon Pasterzy[1]. Prawdopodobnie starszy jest ludowy krucyfiks, datowany na pierwszą połowę poprzedniego stulecia[1].
Od strony zachodniej znajduje się chór muzyczny[1]. Strop nawy oraz sufit w prezbiterium zdobią malowidła. Sceny w prezbiterium oraz nad tęczą wykonała Regina Kondracka w 1952, natomiast obrazy na stropie nawy ks. Stanisław Borysiak i Stefan Just w 1967[1].
Na wyposażeniu kościoła pozostają ponadto zabytkowe naczynia liturgiczne: XVIII-wieczny barokowy kielich z ośmiolistną stopą i ażurowym koszyczkiem zdobionym motywem floralnym oraz kielich z przełomu XIX i XX wieku, wykonany w stylu neogotyckim. Pierwsza z przechowywanych w kościele monstrancji powstała w II poł. XIX w., a druga w końcu tego stulecia lub na początku następnego[1].
W sąsiedztwie świątyni znajdował się pierwotnie prawosławny cmentarz, z którego przetrwał pojedynczy nagrobek Darii Gankiewicz, żony miejscowego duchownego prawosławnego. W Horbowie istnieje jeszcze jeden cmentarz, pierwotnie unicki, następnie prawosławny, obecnie rzymskokatolicki[5].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
