Loading AI tools
portugalski epos narodowy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Luzjady (port. Os Lusíadas) – portugalski epos narodowy, autorstwa Luísa Vaz de Camõesa, opublikowany w 1572 roku. Utwór opowiada o wyprawie Vasco da Gamy, która odbyła się w latach 1497–1499 i przyniosła odkrycie drogi morskiej do Indii[1]. Tytuł utworu (Os Lusĭadas) odnosi się do antycznego plemienia Luzytan, którego nazwa była ówcześnie traktowana jako synonim Portugalczyków[2] i wskazuje na to, że właściwym bohaterem eposu był cały naród[3].
Większość poematu mogła powstać przypuszczalnie w czasie pobytu Luísa de Camõesa w Chinach w latach 1558-1560. Rękopis nieomal zatonął w czasie podróży autora do Goi w 1560 roku – jego statek zatonął podczas przeprawy przez Morze Południowochińskie, z katastrofy ocaleli nieliczni, w tym Camões[4]. Według legendy pisarz miał ocalić rękopis Luzjad dzięki temu, że przez całą drogę do brzegu utrzymywał go nad wodą w jednej ręce (ta legenda stała się podstawą licznych przedstawień rysunkowych i malarskich)[5]. Starania o wydanie utworu pisarz rozpoczął w 1569 roku, kiedy powrócił do Lizbony. W zamiarze tym pomagał mu znacznie jego mecenas Diogo do Couto. Pozwolenie na druk poeta otrzymał w 1572 roku, po wcześniejszych rozmowach z przedstawicielem inkwizycji, domagającym się wprowadzenia pewnych zmian do eposu[4]. W nagrodę za Luzjady król Sebastian I przyznał poecie roczną pensję[5].
Utwór został opublikowany w 1572 roku w dwóch wydaniach. Jedno z nich miało na okładce rysunek przedstawiający pelikana, którego dziób skierowany jest w prawą stronę, drugie, będące prawdopodobnie wydaniem nielegalnym lub legalnym, ale poszerzonym, ozdobione było rysunkiem pelikana z dziobem zwróconym w lewo[4].
Epos opowiada o ekspedycji Vasco da Gamy i poszukiwaniu drogi morskiej do Indii[6]. Rozpoczyna się prologiem i inwokacją do nimf oraz dedykacją dla Sebastiana I.
Bogowie zbierają się, aby porozmawiać o losach prowadzonej przez Vasco da Gamę ekspedycji. Popierają ją Wenus i Mars, sprzeciwia się jej natomiast Bachus[7], który obawia się, że powodzenie wyprawy zagrozi jego władzy nad Indiami. Bachus stawia więc na drodze portugalskich podróżników liczne niebezpieczeństwa, których udaje im się uniknąć dzięki pomocy i opiece Wenus i Opatrzności. Wyprawa dociera do Mombasy, gdzie miejscowy władca próbuje ich zwabić w zasadzkę, z której ponownie ratuje ich przychylna bogini. Następnie żeglarze docierają do Malindi[8], gdzie Vasco da Gama opowiada tamtejszemu królowi historię Portugalii. Wyprawa wyrusza dalej do Kalikutu[7], po drodze unikając burzy zesłanej przez Bachusa. W Kalikucie spotykają się z królem Samorionem i zarządcą Katualem. Temu ostatniemu Vasco da Gama opowiada o bohaterskich czynach ważnych Portugalczyków, których portrety ozdabiają portugalski statek[8]. Katual, dowiedziawszy się, że miejscowi wróżbici przepowiedzieli, że Portugalczycy staną się władcami Indii, więzi Vasco da Gamę i uwalnia go dopiero otrzymawszy okup. Następnie Wenus zabiera Portugalczyków na Wyspę Miłości, gdzie poddają się oni czułej opiece nimf. Jeden z żeglarzy żeni się tam z Tetydą, a Vasco da Gama poznaje przepowiednię dotyczącą świetności swojego kraju. Bogowie przyznają bohaterskim żeglarzom prawo do nieśmiertelności. Tak odznaczeni, Portugalczycy wracają do ojczyzny[7].
Utwór kończy się wezwaniem do króla o odzyskanie Maroka.
Ou fazendo que, mais que a de Medusa, |
Jako na widok potwornéj Meduzy |
Luzjady składają się z dziesięciu pieśni, pisanych 10-zgłoskowcem, ujętym w oktawy (abababcc)[11][8]. Autor posługiwał się wyszukanymi porównaniami i licznymi onomatopejami. Epos jest też silnie muzykalny; efekt ten poeta osiągnął poprzez nasilanie i osłabianie samogłosek[12]. Reprezentatywna dla wersyfikacji utworu jest jego pierwsza zwrotka, zawierająca typową dla eposów formułę:
Oryginalny portugalski dziesięciozgłoskowiec | Polski jedenastozgłoskowiec w przekładzie Z. Trzeszczkowskiej |
---|---|
As armas e os barões assinalados, |
Boje opiewam i tych mężów chwały, |
Akcja utworu rozgrywa się na dwóch planach, mitologicznym i historycznym:
Luzjady zawierają liczne szczegóły geograficzne i dotyczące podróży morskich. Wiedzę autor czerpał częściowo z własnego doświadczenia (był żeglarzem i podróżnikiem), a częściowo z bogatej literatury portugalskiej, dotyczącej tematów podróżniczych, m.in. z Dziennika żeglugi Vasco da Gamy, dzieł Fernão Lopesa[18] i Gaspara Correia[19].
Luzjady zapoczątkowały bogatą tradycję portugalskiej i brazylijskiej epiki bohaterskiej. Liczni poeci próbowali dorównać Camõesowi na polu eposu[20]. Większość autorów posługiwała się formą przyjętą przez poetę – oktawą (oitava rima)[21], choć jest ona trudna w praktycznej realizacji[22] i wymaga dużej dyscypliny. Na Luzjadach były częściowo wzorowane Konetabl Portugalii, Dom Nuno Álvares Pereira Francisca Rodriguesa Loba[23] (1610), Afonso Africano Vasca Mouzinho de Quevedo (1611)[24], Zdobycie Malakki Francisca de Sá de Meneses (1634)[20][25], Ulisseja, czyli założenie Lizbony Gabriela Pereiry de Castry (1636)[20][26], Ulissipo Antónia de Sousa de Macedo (1640)[20][27], Wiriatus Tragiczny Brása Garcii de Mascarenhasa (wyd. 1699)[20][28] i Caramuru brazylijczyka Santa Rita Durão (1781)[29]. Żadne z tych dzieł nie zostało jednak przełożone na język polski.
Pierwszy przekład Luzjad na język polski powstał w 1790 roku; jego autorem był Jacek Idzi Przybylski, który opatrzył utwór ponadto przypisami i informacjami o życiorysie autora[30]. Drugi przekład powstał w 1875 w Paryżu, jego twórcą był Dionizy Piotrowski. Tłumaczenie trzecie ukazało się w 1890 roku w Warszawie, sygnowane pseudonimem Adam M-ski, pod którym kryła się Zofia Trzeszczkowska[31]. W roku 1995 epos, pod tytułem Luzytanie, przełożył Ireneusz Kania[32].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.