Rodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnikKarol Linneusz nadając im odpowiednio nazwy Monodon i Monodon monoceros[2]. Holotyppochodził z północnych mórz Europy i Ameryki[28][29]. Linneusz swój opis oparł na pracach innych autorów oraz opowieściach wielorybników[29]. Jedyny przedstawiciel rodzaju narwal[26] (Monodon)[28][30][31].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[31].
Etymologia
Monodon: gr.μυνoδουςmonodous, μυνoδοντος monodontos „jednozębny, o jednym zębie”, od μονος monos „pojedynczy”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[32].
Diodon: gr. δι- di- „podwójny”, od δις dis „dwukrotny”, od δυο duo „dwa”; οδους odous, οδοντος odontos „ząb”[34].
Narwalus (Narwhal, Narwhalus, Narvallus): szw.narhval „narwal”, od isl.nāhvalr „narwal”[6].
Oryx: gr. ορυξ orux, ορυγος orugos „antylopa o spiczastych rogach”[11].
Tachyniches: gr. ταχυς takhus „szybki”; νικηεις nikēeis „zwycięski”[35].
monoceros: gr. μονος monos „pojedynczy”; κερας keras, κερατος keratos „róg”[36].
Narwal jednozębny występuje w okołobiegunowych wodach sięgających na północ do 85° szerokości geograficznej północnej w Oceanie Arktycznym i na południe do około 60° szerokości geograficznej północnej w Zatoce Hudsona i Morzu Labradorskim; rzadko spotykany w wodach Syberii, Alaski lub zachodniej części arktycznej Kanady[31].
Długość ciała 370–500 cm; masa ciała 700–1800 kg[30]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samce są większe i cięższe od dorosłych samic[30]. Noworodki osiągają długość ciała około 160 cm[30]. Jego cechą charakterystyczną jest pojedynczy, spiralnie skręcony górny lewy kieł[37]. Może dorastać u samców nawet do 300 cm długości[30]. Kły samic są krótsze, bardziej proste i gładkie. Niektóre samce (średnio co pięćsetny) mają dwa kły[37]. Przypuszczalnie funkcją kła jest rozbijanie pokrywy lodowej w celu zaczerpnięcia powietrza (narwal jak wszystkie walenie nie może oddychać pod wodą), jednakże wyniki ostatnich badań naukowych każą przypuszczać, iż o wiele istotniejsza jest funkcja sensoryczna kła – przebiega w nim bowiem ok. 10 mln włókien nerwowych umożliwiających narwalowi odczuwanie zmian temperatury, ciśnienia i stężenia różnych związków chemicznych w otaczającej go wodzie. Ułatwia to narwalom polowanie na ryby (tropienie za pomocą śladów zapachowych) i odczuwanie stopnia zasolenia akwenu, w którym się znajdują[38]. Kieł może też przydawać się jako oręż w okresie godowym. Czasem służy do rytualnych demonstracji siły. Spośród wszystkich waleni narwal posuwa się najdalej na północ. Ich sezonowe wędrówki z północy na południe są określane granicą paku lodowego. Nierzadko spotkać je można na południe od koła polarnego.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonychMiędzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii lc (ang.least concern „najmniejszej troski”)[25]. Dla komercyjnego wielorybnictwa polowanie na małe narwale już dawno stało się nieopłacalne, dlatego silnie zredukowane pogłowie szybko się odradza. Obecnie ocenia się ich populację na ok. 80 000 osobników[37]. Jedynie Inuici polują jeszcze na te zwierzęta.
L.L.LowryL.L., K. Laidre & R.K.L.& R.ReevesK. Laidre & R.K.L.& R., Monodon monoceros, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-08](ang.).
Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz:Polskie nazewnictwo ssaków świata.Warszawa:Muzeum i Instytut Zoologii PAN,2015,s.189–190. ISBN978-83-88147-15-9.(pol.•ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych:Ssaki.Wyd.IV.Warszawa:Wiedza Powszechna,1991,s.211,seria:Mały słownik zoologiczny. ISBN83-214-0637-8.
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy):Species Monodon monoceros.[w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line].Johns Hopkins University Press,2005.[dostęp 2022-09-08].
monoceros, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-08](ang.).