Loading AI tools
książę Pińska i Połocka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gleb Narymunt[uwaga 1], przed chrztem: Narymunt (starorus. Нарымонт[uwaga 2][2], ur. ok. 1301, zm. 2 lutego 1348 nad Strawą) – książę połocki i piński, pierwszy syn Giedymina, a także członek rodziny Giedyminowiczów[1].
Narymunt, autorstwa Bartosza Paprockiego (1578) | |
Herb Giedyminowiczów | |
Książę połocki | |
Okres |
od |
---|---|
Poprzednik |
Wojn |
Następca | |
Książę piński | |
Okres |
od 1341 |
Poprzednik | |
Następca |
Michał Narymuntowicz |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia |
ok. 1301 |
Data i miejsce śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Rodzeństwo | |
Małżeństwo | |
Dzieci |
Dymitr |
Małżeństwo |
Maria N. |
Dzieci |
Aleksander, Jerzy, Patryk, Szymon, Michał |
Pomimo pierwszeństwa sukcesji do tronu, nie mógł się o niego ubiegać z powodu przyjętego wcześniej chrztu. Narymunt za życia władał częścią Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej, jednakże niedługo później przeniósł się do Połocka. Został wzięty do niewoli tatarskiej, a następnie sprzedany Moskwie. Po powrocie do Wielkiego Księstwa Litewskiego osiadł w Pińsku.
W konflikcie jego braci o tron wielkoksiążęcy opowiedział się po stronie Jewnuty, co w konsekwencji spowodowało jego ucieczkę z kraju. Zginął w Bitwie nad Strawą w 1348 roku.
Narymunt jest protoplastą Narymuntowiczów i przodkiem Pińskich, Koreckich, Kurakinów, Golicynów i Chowańskich[3].
W 1962 r. został po raz pierwszy wydany tzw. Skrócony zwód Iatopisarski 1498 r., Narymunt wystąpił tam jako „syn bolsze” (poprawnie „bolszyj”) Giedymina i spadkobierca jego tronu. Był zatem jego najstarszym synem. Uwaga o Narymuncie jako najstarszym synie Giedymina znajduje swe potwierdzenie w dawnym latopisie ruskim, począwszy co najmniej od zaginionego ogólnoruskiego zwodu metropolity Cypriana z 1408 roku, który umieszczał Narymunta na czele wykazu synów Giedymina[1].
Konkretna data urodzenia Narymunta nie jest znana. Z uwagi na fakt, że Narymunt miał już w 1338 roku dorosłego syna, uważa się, że bez wątpienia urodził się jeszcze w XIII w. lub przed 1301 rokiem, co potwierdza również jego starszeństwo w stosunku do pozostałych synów Giedymina, a jego młodszych braci[1].
Pierwsza wzmianka na temat Narymunta pochodzi z 1331 roku[4].
W 1331 roku, metropolita całej Rusi – Cyprian – przysłał posłów do Nowogrodu Wielkiego z apelacją, aby tamtejszy pop – Bazyli – objął arcybiskupstwo nowogrodzkie. Tego samego lata, wskutek owego wezwania, Bazyli ruszył w drogę wraz z towarzyszącymi mu bojarami na Wołyń, gdzie przebywał wspomniany metropolita, aby oddać mu należyte honory oraz otrzymać święcenia na nową godność arcybiskupa. Podczas ich przejazdu przez Wielkie Księstwo Litewskie, pomimo pokoju z Rzeczpospolitą Nowogrodzką, miał zatrzymać ich wielki książę Giedymin, który nie chciał ich przepuścić, dopóki nie przyrzekli w imieniu miasta, że Narymunt, syn Giedymina, otrzyma kilka dziedzicznych dla niego i jego potomków miast w dzierżawę[4].
Nowogród pozostający w stałych sporach z Wielkim Księstwem Moskiewskim, rządzonym przez Iwana Daniłowicza, potrzebował podpory ze strony Wielkiego Księstwa Litewskiego, a przynajmniej zabezpieczenia od nieprzyjacielskich napaści. 2 lata później, w 1333 roku, zwierzchnictwo miasta postanowiło wywiązać się z obietnicy, wymuszonej na kilku bojarach przemocą i utrzymać dobre porozumienie z Giedyminem[4].
Giedymin przysłał nowogrodzianom swego syna, Narymunta, który został przyjęty przez mieszkańców z wielkim poszanowaniem, a następnie złożył przysięgę wierności w Soborze św. Zofii. Dostał w dziedziczenie, dzierżenie miasta Ładogę, Orzechów, Kosielsk, ziemię kosielską i połowę Koporża[4], które miał również ochraniać przed Moskalami, Inflantami i Szwecją[4][1].
Według Kroniki nowogrodzkiej, Narymunt był już w tym czasie chrześcijaninem, a na chrzcie przyjął imię Gleb[4]. Choć według niektórych źródeł wziął chrzest w 1333 roku w Nowogrodzie Wielkim lub w jego okolicach[4]. Najprawdopodobniej chęć Giedymina do osadzenia jednego z synów w Nowogrodzie, doprowadziła do jego ochrzczenia, albowiem poganin nie mógłby mieć wpływu na strefę polityczną Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej[4]. Należy również zaznaczyć, że wydarzenie to sprawiło, że nie mógł objąć władzy po swoim ojcu Giedyminie, pomimo dziedzicznego prawa do sukcesji tronu[4].
W 1338 roku przebywał już w Wielkim Księstwie Litewskim, a w Rzeczypospolitej Nowogrodzkiej pozostawił tylko namiestników[1]. Nowogrodzianie w obawie przed napaścią Szwedów, posłali po Narymunta do Wielkiego Księstwa Litewskiego, który jednak nie miał zamiaru uczestniczyć w tym sporze[5]. Kazał też opuścić Orzechów swojemu synowi, Aleksandrowi[1][5].
Przyczyną opuszczenia swych nowogrodzkich posiadłości, a nawet odwołanie z nich w 1338 roku syna było nadanie przez Giedymina Narymuntowi księstwa połockiego, opróżnionego po śmierci Wojna Butiwidowicza (Putuwerowicza), brata Giedymina, mimo że Woin pozostawił syna, kniazia Ljubka[1].
W latach 30. XIV w. została zawarta umowa handlowa pomiędzy Połockiem i Rygą, gwarantująca swobodny handel na Dźwinie (wcześniej błędnie datowano ją na 1330 rok). Umowa została uwierzytelniona załącznikiem z dwiema pieczęciami. Pierwsza z nich należy do biskupa połockiego Grzegorza, druga natomiast do księcia połockiego Gleba, czyli Narymunta. Pieczęć Gleba Narymunta przedstawia prymitywne wyobrażenie jeźdźca na koniu, będący pierwowzorem herbu Pogoń Litewska[1][6] . Należy przy tym zaznaczyć, że wyobrażenie jeźdźca na pieczęci Narymunta, wskazuje na używanie tego znaku także przez Giedymina, skoro wystąpił jeszcze za jego życia na pieczęci najstarszego syna[1].
Wielki książę smoleński, Iwan Aleksandrowicz, zawierając około r. 1340 układ z Rygą, wspomniał w nim o innym, wcześniejszym układzie wielkolitewsko-ryskim, zawartym przez swego „starszego brata” Giedymina i jego synów Gleba i Olgierda. Tekst tego układu zachował się do dziś. Według niego, uczestniczyli w nim (poza Giedyminem) bezimienni książęta Połocka i Witebska. Imiona tych książąt wymienił – uzupełniając i wyjaśniając tekst układu w swoim dokumencie – dopiero wielki książę smoleński Iwan Aleksandrowicz. Wymieniony przez niego Olgierd to bezimienny książę witebski z tekstu traktatu, wobec, czego bezimiennego księcia połockiego identyfikujemy z Glebem Narymuntem. Traktat nie mógł wobec tego powstać później niż w 1338 r., gdyż w tym roku Gleb, został wzięty do niewoli przez Tatarów, w konsekwencji czego Giedymin odebrał mu Połock[1].
Autor Skróconego zwodu latopisarskiego 1493 r., podaje, że Narymunt znalazł się w niewoli tatarskiej jeszcze za życia Iwana Daniłowicza. Iwan Daniłowicz miał udać się w r. 1338 do Ordy, kiedy to wybuchła wojna litewsko-tatarska, a Gleb Narymunt został jeńcem tatarskim, wykupionym następnie przez przebywającego w Ordzie wielkiego księcia moskiewskiego Iwana[1].
Po schwytaniu przez Ordę Narymunta, należące do niego księstwo połockie przeszło zapewne w bezpośrednie posiadanie Wilna, a rodzina Narymunta objęła w jego imieniu księstwo pińskie, potwierdzone następnie Narymuntowi tzw. „Testamentem Giedymina” (patrz). Być może już wówczas pieczę nad Połockiem i obronę wschodnich granic państwa przed Moskwą przejął po Narymuncie Olgierd. Świadczyć o tym może najazd Olgierda na moskiewski Możajsk, przeprowadzony jeszcze za życia Giedymina, 1 października 1341 roku[1].
Narymunt powrócił do Wielkiego Księstwa Litewskiego z niewoli tatarskiej dopiero po śmierci Giedymina, a więc najwcześniej w 1342 roku. Iwan Daniłowicz, a następnie jego syn i następca na tronie Szymon Iwanowicz, zatrzymali go zatem jako zakładnika w Moskwie[1].
W grudniu 1341 roku Giedymin zdążył przed śmiercią podzielić swoje państwo pomiędzy synów. Jewnuta otrzymał tron Wielkiego Księstwa w Wilnie. Kiejstut dostał Troki, Olgierd, będący już księciem witebskim, dostał Krewo. Narymunt zasiadł w Pińsku[7][8], a Koriat – jak świadczy Kronika Litewska – miał dostać Nowogródek, Wołkowysk i Mścibochów, rozciągające się do rzeki Słuczy, [9], a więc całe późniejsze województwo nowogrodzkie, z wyjątkiem Słonimia na Rusi, który rzekomo miał dziedziczyć jego brat Monwid wraz z Kiernowem[10]. Wreszcie Lubart dziedziczył Wołyń po swoim teściu, nieznanym księciu włodzimierskim[7][8].
Każdy z nich oprócz dzielnicy miał również prowadzić coś w rodzaju ściślejszej polityki. Do Jawnuty, jako nowego władcy, należało dźwiganie ciężaru spraw ogólnopaństwowych. Olgierd miał kierować polityką wielkolitewską wobec północno-wschodniej Rusi. Koriat działał wraz z Narymuntem i Lubartem na Rusi południowej, utrzymywał stosunki, głównie z Tatarami. Lubart przede wszystkim z Zjednoczonym Królestwem Polskim, Kiejstut z Mazowszem, a zwłaszcza z zakonem krzyżackim. Monwidowi przypadała prawdopodobnie rola rzecznika wielkolitewskiego wobec zakonu inflanckiego[11].
Zimą pomiędzy 1344 a 1345 rokiem, Jawnuta został usunięty z tronu przez swoich dwóch braci[7]. Olgierd i Kiejstut opanowali Wilno bez rozlewu krwi[12], a kompletnie zaskoczony Jawnuta zbiegł do Moskwy[13]. Jeszcze jesienią tego samego roku[14][15], za zgodą Kiejstuta, nowym wielkim księciem litewskim został Olgierd[12][7]. Z Wielkiego Księstwa Litewskiego zbiegł również, wspierający Jawnutę, Narymunt[16]. Znalazł on schronienie u Złotej Ordy, jednakże rychło w 1346 roku powrócił do kraju i pojednał się z braćmi[17]. W ślad za nim poszedł Jawnuta, który nie otrzymawszy pomocy w Moskwie od szwagra Semena, powrócił do kraju w 1347 roku[7][18].
Większość historyków, opierając się na przekazie kroniki Macieja z Neuenburga i Kroniki czterech zakonów jerozolimskich, stwierdza, że dwóch braci ówczesnego władcy wielkolitewskiego – Olgierda – zginęło 2 lutego 1348 roku w bitwie nad Strawą, będącą jedną z krucjat północnych przeprowadzanych przez Krzyżaków. Pierwszym z tych braci był Narymunt, zaś drugiego z nich badacze identyfikują z Monwidem[19].
Narymunt był synem Giedymina, protoplasty wszystkich Giedyminowiczów i prawdopodobnie Jewny[20]. Miał 7 braci: Jawnutę, Witolda, Olgierda, Kiejstuta, Lubarta, Koriata i Monwida, a także 6 sióstr: Elżbietę, Marię, Aldonę, Augustę i dwie nieznane z imienia: N. (Eufemia?) i N. (Helena?)[21][22].
Z pierwszego małżeństwa miał jednego syna, Dymitra[23]. Z drugą żoną, Marią, miał pięciu synów: Aleksandra, Jerzego, Patryka, Szymona i Michała[3][24] .
Jan Werner w Genealogii Jagiellońskiej zaznaczył, że jedną z jego żon była córka władcy Taurydy[25].
Giedyminowicze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Narymunt ur. ok. 1300 zm. 1348 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Narymuntowicze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dymitr ur. ? zm. ? | Michał ur. ? zm. ? | Aleksander
ur. ? zm. ? | Jerzy ur. ? zm. ? | Szymon ur. ? zm. ? | Patryk ur. ok. 1330 zm. ? | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dawid ur. ? zm. ? | Pińscy | Roman ur. ? zm. 1399 | Nosowie | Aleksander ur. ? zm. ? | Jerzy ur. ? zm. ? | Fedor ur. ? zm. ? | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dymitr ur. ? zm. ? | Koreccy | Wasyl ur. ? zm. 1450 | Chowańscy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Iwan ur. ? zm. 1498 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Andrzej ur. ? zm. ? | Michał ur. ? zm. 1554 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kurakinowie | Golicynowie | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Drzewo genealogiczne zostało sporządzone na podstawie prac Józefa Wolffa oraz Jana Tęgowskiego[3][26] .
Według tradycji rodziny Sapiehów, powstałej pod koniec XVII w. lub na początku XVIII w na podstawie nieznanych źródeł, herbem Narymunta miały być Trzy Lilie, a raczej częścią składową tego herbu. Herb ten przedstawiać miał się w sposób następujący: tarcza herbowa podzielona poziomo w pół; górna połowa podzielona pionowo na dwa pola: w pierwszym – trzy lilie, w drugim – Pogoń Litewska; w dolnej połowie tarczy – stylizowany herb Kolumny[27].
Według Miesięcznika Heraldycznego, herb księcia bełskiego Jerzego Narymuntowicza, syna Narymunta, miał być podobny do opisanego powyżej z drobną różnicą. Mianowicie tarcza była przedzielona poziomo na trzy części, przy czym w pierwszej części (górnej) znajdować się miał herb Rużyński. W drugiej obok siebie Trzy Lilie i Pogoń, a dolna nosiła Kolumny. Wszystkie pola poza pierwszym były tymi samymi znakami, co w domniemanym herbie Narymunta[27].
Według historyków, herby Narymunta i Jerzego opierają się na fantastyce, a nie na faktach[27].
O Narymuncie pisze Juliusz Słowacki w niedokończonym dramacie Wallenrod, chociaż prezentuje go jako brata Jagiełły, czyli o kilka wieków później[28] .
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.