Synagoga Poppera w Krakowie
Synagoga wzniesiona w 1620 w Kazimierzu Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Synagoga Poppera, synagoga Bociana, Synagoga Mała[2][3], Bóżnica Wolfa Poppera[4] lub także Synagoga Popera[5] – synagoga znajdująca się w Krakowie na Kazimierzu, przy ulicy Szerokiej 16. Ufundowana została w 1620 przez bogatego żydowskiego kupca Wolfa Bociana (Wolfa Poppera)[uwaga 1]. Podczas II wojny światowej synagoga została zdewastowana. Zniszczone lub rozkradzione zostały elementy wyposażenia. Na przestrzeni lat zatarciu uległ sakralny charakter budowli. Podczas remontu przeprowadzonego w latach 1965–1967 zamurowano nawet wnękę na aron ha-kodesz. Zabudowano wejście od strony ulicy Dajwór oraz rozebrano drewniane ganki i przybudówki. Po zakończeniu remontu w synagodze mieściła się do roku 2017 filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży. W roku 2017 bożnica została wykupiona, obecnie mieści się w niej filia księgarni Austeria.
 nr rej. A-305 z 28 stycznia 1936[1] | |
 Synagoga Poppera w Krakowie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
Kraków |
| Budulec |
murowana |
| Data budowy |
1620 |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
ortodoksyjna |
| Obecnie |
księgarnia |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°03′08,77″N 19°56′55,61″E | |
Synagoga została ufundowana w 1620 przez pochodzącego z Chęcin bogatego żydowskiego kupca i finansistę Wolfa Bociana[uwaga 1] (Wolfa Poppera). Dzięki szczodrości Wolfa Poppera synagoga mogła poszczycić się najbogatszym wyposażeniem wnętrza spośród wszystkich krakowskich bożnic. Jej kosztowne utrzymanie doprowadziło kolejnych spadkobierców synagogi do poważnego zubożenia, graniczącego z bankructwem[7][8]. W związku z tym synagogę przejęła krakowska gmina żydowska, która niezbyt troszczyła się o utrzymywanie jej świetności[7]. Po raz pierwszy bożnicę wymieniono w spisie podatkowym z 1653.
Pierwotnie synagoga znajdowała się na zapleczu kamienicy Poppera przy ul. Szerokiej, a jej wschodnia ściana przylegała do muru obronnego Kazimierza. W 1813 przeprowadzono remont[4]. W 1827 synagoga przeszła generalną rozbudowę: dobudowano przybudówki[9], w których ulokowano babiniec. Od strony ul. Szerokiej dobudowano mur z trójosiową bramą prowadzącą do synagogi[10].
Kolejne remonty wykonano w tej bóżnicy w 1860[4], w 1898 (nadbudowano kondygnację nad salą mężczyzn, przy zachodniej elewacji wybudowano drewniane schody, a okno na parterze zmieniono na wejście[10]) i w 1904. W tym okresie wyposażenie synagogi było już skromne[9].
Podczas II wojny światowej hitlerowcy doprowadzili do znacznej dewastacji wnętrza synagogi oraz bezpowrotnego przepadku jej cennego wyposażenia[8]. Zniszczono żelazną kratę bimy, kamienne obramowanie aron ha-kodesz, skarbonę, paramenty[4]. Zachowały się tylko dębowe, ażurowe drzwi do aron ha-kodesz[11]. Po zakończeniu wojny synagoga znajdowała się w bardzo złym stanie.
W późniejszym okresie w pomieszczeniach dawnych galerii dla kobiet mieszkali przez kilka lat żydowscy repatrianci ze Związku Radzieckiego[12]. W 1955[13] lub w 1956 Miejska Rada Narodowa wydała nakaz eksmisji kongregacji z synagogi, w celu przeznaczenia jej na dom kultury dla głuchoniemych. Przeciwko tym planom głośno zaprotestowała Kongregacja Wyznania Mojżeszowego z prezesem Maciejem Jakubowiczem na czele, która nie chciała dopuścić do przeznaczenia synagogi na lokal rozrywkowy[12]. W międzyczasie dyrekcja Polskiego Związku Głuchoniemych w Krakowie uznała, że synagoga nie nadaje się na dom kultury i zrzekła się przydziału na nią. Protest kongregacji z 1956 był największym protestem środowiska żydowskiego w powojennej Polsce[12].
Ostatecznie Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie utraciła budynek w 1965[13]. W 1964[4] lub w latach 1965–1967 przeprowadzono kapitalny remont budynku, podczas którego zamurowano wnękę na aron ha-kodesz i wejście od strony ulicy Dajwór oraz rozebrano drewniane ganki i przybudówki. Po zakończeniu remontu w synagodze mieściła się do roku 2017 filia Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży[13].
W 2005 bożnica przeszła kolejny remont, podczas którego otynkowano budynek oraz wymieniono okna na takie, które w całości przypominają te sprzed wojny. Od 1996 podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej w synagodze odbywają się warsztaty artystyczne „Odkrywanie Kazimierza”, podczas których uczestnicy poprzez sztukę, poznają historię i kulturę Kazimierza – byłej żydowskiej dzielnicy Krakowa[14].
W roku 2017 bożnica została wykupiona, obecnie mieści się w niej filia księgarni Austeria – wydawnictwa zajmującego się publikowaniem i sprzedawaniem artykułów papierniczych, muzyki, oraz literatury powiązanej z kulturą żydowską[13].
Budynek Synagogi Poppera usytuowany jest między ulicą Szeroką a ulicą Dajwór[3]. Przed wejściem do bożnicy od strony ul. Szerokiej znajduje się mały prostokątny dziedziniec[15], który zamyka ażurowa, trójosiowa brama[16]. Nad środkowym przejściem znajduje się tablica ze zrekonstruowanym napisem w języku hebrajskim[3][17]:
- „Synagoga imienia R. Wolfa Poppera błp. Założona w r. 5380 (1620) odrestaurowana przez zarząd w r. 5664 (1904)”
Synagoga Poppera nie ma wyraźnych cech stylowych[18]. To jednoprzestrzenna[15] budowla z murami podpartymi ceglano-kamiennymi potężnymi skarpami. Wzniesiona jest z cegły i kamienia (dolne partie murów) na planie prostokąta. Wewnątrz znajduje się prostokątna główna sala modlitewna ze sklepieniem kolebkowym z głębokimi lunetami, do której wchodzi się przez mały przedsionek[18].
Autorem polichromii wykonanych przed 1935 był Leon Schönker[15][19].
Z oryginalnego wyposażenia zachowały się jedynie dębowe, płaskorzeźbione i polichromowane, barokowe drzwiczki aron ha-kodesz[11] z XVII wieku, które w 1964 Józef Steiglitz, syn krakowskiego antykwariusza Abrahama Steiglitza[uwaga 2], przekazał do zbiorów Wolfson Museum of Jewish Art w Jerozolimie[20][4]. Przedstawiały one wizerunki lwa, orła, jelenia i lamparta, symbolizujące zdolności i siły człowieka[21][22]. Przedstawienia zwierząt nawiązywały do traktatu Przypowieści Ojców (Pirke Awot 5,2) z Miszny: „Bądź silny jak lampart, lekki jak orzeł, rączy jak jeleń, potężny jak lew, aby pełnić wolę Ojca twojego w niebie”[22].
Wnętrze synagogi
Wejście do sali, schody na babiniec
Babiniec
Brama wejściowa od ul. Szerokiej
Synagoga widziana z ul. Dajwór
- Z systemowej grabieży prowadzonej podczas II wojny światowej przez Niemców początkowo ocalały modlitewniki i zwoje Tory, które były przechowywane w należącym do Judenratu budynku przy ulicy Limanowskiego 2. Później ukryto je w kopule domu przedpogrzebowego przy cmentarzu żydowskim na Woli Duchackiej. Schowek został jednak przez Niemców odkryty, a zawartość zniszczona. Okupację przetrwała tylko niewielka ilość zasobów. Abraham Stieglitz przechował część swojej kolekcji u prof. Adolfa Szyszko-Bohusza, a drugą u dr Jerzego Kulczyckiego we Lwowie. Józef Stieglitz odzyskał zdeponowane artefakty po zakończeniu wojny[20].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
