Loading AI tools
polski immunolog, mikrobiolog Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Włodzimierz Ptak[uwaga 1] (ur. 2 listopada 1928 w Krakowie, zm. 28 maja 2019 tamże) – polski immunolog, mikrobiolog, profesor nauk medycznych, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, nauczyciel akademicki Akademii Medycznej w Krakowie i Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 1978–1981 prorektor Akademii Medycznej w Krakowie, w latach 1978–1984 członek prezydium, a w latach 1988–1990 przewodniczący Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej.
Był absolwentem Akademii Medycznej w Krakowie. W latach 1952–1957 odbył przymusową służbę wojskową podczas której był pracownikiem fizycznym, kontrolerem medycznym i pediatrą. W 1962 uzyskał doktorat na Akademii Medycznej w Szczecinie. W 1967 był stypendystą British Council w National Institute for Medical Research w Londynie.
Był profesorem kolejno w Instytucie Mikrobiologii Akademii Medycznej w Krakowie i Zakładzie Immunologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był zastępcą dyrektora Instytutu Mikrobiologii, kierownikiem Zakładu Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej Instytutu Mikrobiologii oraz kierownikiem Katedry i Zakładu Immunologii Akademii Medycznej w Krakowie (1971–1999). W latach 1974–1999 był profesorem wizytującym na Yale University. Był sekretarzem (1989–1995) i wiceprzewodniczącym (do 2008) Wydziału Lekarskiego Polskiej Akademii Umiejętności.
Opublikował ponad dwieście prac badawczych w recenzowanych czasopismach naukowych. Zajmował się między innymi badaniem mechanizmów regulacyjnych odpowiedzi immunologicznej. Jego prace były cytowane ponad trzy tysiące razy. Wraz z Richardem K. Gershonem był współautorem odkrycia limfocytów T regulatorowych. Został odznaczony Krzyżami Kawalerskim i Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Włodzimierz Ptak pochodził z klasy robotniczej. Jego rodzice mieli pochodzenie robotniczo-chłopskie. Jego ojciec Wojciech Ptak (1888–1946) był inżynierem, absolwentem Politechniki Lwowskiej, synem Franciszka Ptaka (1859–1936); jako pierwszy w rodzinie ukończył studia w szkole wyższej[uwaga 2]. Matka, Maria z domu Krawczyk (1904–1986), była urzędniczką w kasie chorych[uwaga 3], córką Józefa Krawczyka (1865–1942), majstra w fabryce papierosów „Cygar fabryce” przy ulicy Dolnych Młynów w Krakowie[uwaga 4] i Anieli[uwaga 5].
Włodzimierz Ptak urodził się 2 listopada 1928 w Krakowie. W swoich wspomnieniach opisywał ojca jako człowieka twardego, wymagającego i stanowczego, który biegle posługiwał się językiem francuskim i niemieckim[1]. W 1936 roku Wojciechowi Ptakowi zaproponowano wysokie stanowisko we francusko-polskim towarzystwie kolejowym. W związku z tym rodzina przeniosła się do Bydgoszczy. Tam Włodzimierz Ptak zaprzyjaźnił się z Czesławem Radzikowskim[2]. W 1939, po wybuchu II wojny światowej, Ptakowie powrócili do Krakowa, jak mówił Włodzimierz: „Z czteropokojowego mieszkania wróciliśmy do Krakowa, do pokoju z kuchnią. Straciliśmy wszystko”[2].
W dzieciństwie Włodzimierz Ptak uczył się gry na skrzypcach. Uczęszczał początkowo do Bydgoskiego Konserwatorium Muzycznego. W Krakowie, w czasie okupacji hitlerowskiej, był uczniem koncertmistrza Filharmonii Krakowskiej Stanisława Syrewicza. Od dzieciństwa interesował się biologią i astronomią. Czytał wiele książek popularnonaukowych o tematyce przyrodniczej. Jak mówił, szczególne zainteresowanie wzbudziła w nim Historia naturalna jednego pierwotniaka Jana Dembowskiego[1][2]. Miał w domu zbiór pierwotniaków, a obok tego: psa, kota, kanarka, rybki i białą mysz. Wraz z przyjacielem skonstruowali ze szkieł zakupionych w lokalnym sklepie optycznym prosty teleskop, którego używali do obserwacji nocnego nieba. Miał też mikroskop[2].
W czasie okupacji Włodzimierz Ptak uczęszczał do szkoły handlowej przy ulicy Brzozowej. Pobierał też tajne lekcje łaciny u profesora Pardiaka. Od 1943 pracował jako robotnik przy budowie drogi z Dębnik do Prokocimia, a później jako uczeń mechanika samochodowego w warsztacie przy ulicy Grzegórzeckiej[2]. Jak wspominał: „W czasie wojny w zasobnej bibliotece mojego dziadka mając bodaj lat trzynaście, natrafiłem na książkę, która w dużej mierze wpłynęła na ukształtowanie mojego światopoglądu. Studja o doktrynach socjalnych chrześcijaństwa Yvesa Guyota przyczyniły się do tego, że jestem areligijny”[1].
Włodzimierz Ptak wspominał: „Ojciec zaczął chorować. Zmarł tuż po wojnie na zawał serca, przed moją maturą”[2]. Uczęszczał do II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego, jednak ze względu na konflikt z nauczycielem matematyki w klasie maturalnej przeniósł się do IV Państwowego Liceum im. Henryka Sienkiewicza i tam w 1946 zdał maturę w trybie eksternistycznym. W tym samym roku rozpoczął studia na Akademii Medycznej w Krakowie. Ukończył je w 1952[3][4]. Wśród jego wykładowców był m.in. Henryk Niewodniczański, u którego Włodzimierz Ptak otrzymał stopień celujący z fizyki. Pod koniec studiów jego zainteresowania zaczęły skupiać się przede wszystkim wokół mikrobiologii i bakteriologii.
W czasie studiów na Akademii Medycznej wraz z kolegami z różnych uczelni założył zespół muzyczny i zarabiał grając przy różnych zabawach sezonowych i weselach.
W 1952, bezpośrednio po ukończeniu studiów, został wcielony do wojska[uwaga 6], a następnie do Służby Polsce. Początkowo otrzymał przydział w Jeleniej Górze, gdzie pracował przy produkcji włókien wiskozowych. Następnie został przyjęty przez Ludwika Hirszfelda jako wolontariusz do Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej Polskiej Akademii Nauk. Przebywał tam jednak jedynie przez kilka tygodni, zanim został przeniesiony do Katowic, gdzie pracował jako kontroler medyczny jednostek Służby Polsce na Górny Śląsk i Opolskie. W praktyce oznaczało to stałą mobilność i pracę w różnych placówkach na terenie całego regionu. W 1954 został skierowany do Bydgoszczy, gdzie przez dwa miesiące pracował jako pediatra, bez żadnego uprzedniego doświadczenia w praktyce z pacjentami. Następnie na własną prośbę został przeniesiony do Szczecina, gdzie chciał kontynuować naukę.
Zaczął pisać podania o zwolnienie z wojska. Podczas dwumiesięcznego zwolnienia lekarskiego w 1955 pracował w Krakowie, w Zakładzie Mikrobiologii Akademii Medycznej przy ulicy Czystej, gdzie prowadził badania wraz z doktorem Janem Bobrem. W 1957 został zwolniony ze służby i rozpoczął pracę w Zakładzie Patologii Akademii Medycznej w Szczecinie. W 1961 złożył tam pracę doktorską, a w 1962 uzyskał stopień doktora nauk medycznych w zakresie patologii[4][uwaga 7]. Wspominał: „Miałem już wtedy lat 34 – przez wojsko. Zmarnowałem pięć lat życia. W tym wieku moi dwaj pierwsi współpracownicy byli już docentami”[2].
Po złożeniu pracy doktorskiej przeniósł się na stałe do Krakowa, gdzie mieszkała jego matka. W 1967 wyjechał na dziesięciomiesięczne stypendium British Council do National Institute for Medical Research w Londynie. Na przestrzeni lat nawiązywał znajomości i przyjaźnił się z artystami i intelektualistami, m.in. w latach 50. ze Zbigniewem Cybulskim[uwaga 8], Adamem Walacińskim, Arturem Marią Swinarskim, w latach 60. z Franciszkiem Studnickim i Adamem Macedońskim, w latach 70. z Krzysztofem Pendereckim i Alexandrem Schenkerem.
Habilitował się w zakresie patologii w 1970[uwaga 9]. W 1976 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, zaś w 1983 tytuł profesora zwyczajnego[4]. Na przestrzeni lat był zastępcą dyrektora Instytutu Mikrobiologii, Kierownikiem Zakładu Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej Instytutu Mikrobiologii oraz Kierownikiem Katedry i Zakładu Immunologii Akademii Medycznej w Krakowie (1971–1999)[4][5]. W latach 1978–1981 był prorektorem Akademii Medycznej w Krakowie.
W latach 1974–1999 był profesorem wizytującym w Department of Immunology, Department of Internal Medicine na Yale University. Przebywał tam łącznie przez ponad siedem lat składając dwadzieścia sześć wizyt[1]. Na Yale jego bezpośrednim przełożonym był Richard K. Gershon, z którym Włodzimierz Ptak blisko współpracował i zaprzyjaźnił się.
Włodzimierz Ptak wyraził przekonanie, że jego częste wyjazdy z kraju bloku wschodniego do Stanów Zjednoczonych były możliwe dzięki rektorowi Akademii Medycznej w Krakowie, Tadeuszowi Popieli: „Wyjeżdżaliśmy, kiedyśmy chcieli, nie dlatego, że nas reżim kochał, tylko dlatego, że Popiela niejednokrotnie nas krył i wysyłał na własną odpowiedzialność”. Mimo ponownych zaproszeń, Ptak zaprzestał wyjazdów na Yale pod koniec lat 90., co uzasadniał wiekiem: „W Krakowie mogę sobie regulować pracę: 3–4 godziny dziennie, a tam pracowałem 14–16 godzin na dobę. Tego już nie dam rady”[2].
W 1986 został wybrany na członka korespondenta Polskiej Akademii Nauk, a w 1989 na członka Polskiej Akademii Umiejętności. W 1998 został członkiem rzeczywistym PAN.
Był członkiem Komitetu Immunologii PAN oraz członkiem Prezydium International Union of Immunological Societies (1983–1986)[4][6]. W 1989 został wybrany na członka, a później na członka honorowego Polskiego Towarzystwa Immunologicznego. Działał jako członek prezydium (1978–1984) i przewodniczący (1988–1990) Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej. W latach 1989–1995 był sekretarzem, a później do 2008 wiceprzewodniczącym Wydziału Lekarskiego PAU[6].
Był członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma „European Journal of Immunology” (1985–2004)[6], a także członkiem Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie[7] (1994–2018).
Był aktywny na polu dydaktyki. Przez szereg lat prowadził wykłady na Akademii Medycznej w Krakowie, a następnie w Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wykładał również w Wyższej Szkole Nauk o Zdrowiu w Żyrardowie[3]. Napisał podręcznik dla studentów medycyny Podstawy immunologii (pierwsze wydanie w 1976, późniejsze wznowienia wspólnie z Marią Ptak i Marianem Szczepanikiem: 1987, 1999, 2009, 2017, 2021)[6].
Wypromował dziesięciu doktorów. Sprawował opiekę naukową przy pięciu przewodach habilitacyjnych[6]. Wśród jego uczniów byli m.in. Marek Zembala[8], Janusz Marcinkiewicz, Marian Szczepanik i Krzysztof Bryniarski. Wystąpił w epizodycznej roli w krótkometrażowym filmie Kury (2016)[9][10]. Część swojej spuścizny przekazał do zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie[11]. Zmarł w Krakowie 28 maja 2019, w wieku dziewięćdziesięciu lat[12][13]. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim 3 czerwca 2019[uwaga 10][14].
Był trzykrotnie żonaty. 12 grudnia 1963 poślubił Alicję Szczepańską, z którą miał córkę Zuzannę (synową Jerzego Vetulaniego). Małżeństwo rozwiodło się w 1976[15]. 6 grudnia 1979 Włodzimierz Ptak ożenił się z Marią Grudniewicz[15], i pozostawał z nią w związku małżeńskim aż do swojej śmierci w 2019.
Jego młodsza siostra Wanda Ptak-Kollat (1930–1984) była magistrą inżynierką dróg i mostów, absolwentką Politechniki Krakowskiej, wieloletnią pracowniczką Transprojektu[16], państwowego przedsiębiorstwa z siedzibą w Krakowie, realizującego projekty w zakresie budownictwa komunikacyjnego[17]. Zmarła po nagłej i ciężkiej chorobie nowotworowej[16][uwaga 11].
Był ateistą[2], swój światopogląd określał jako lewicowy[18]. Krytykował system kapitalistyczny i ruchy antyszczepionkowe[18]. Interesował się historią, religioznawstwem i filozofią[19]. Kolekcjonował książki i antyki[15].
W pracy naukowej zajmował się głównie badaniem mechanizmów regulacyjnych odpowiedzi immunologicznej. Był współautorem odkrycia limfocytów kontrasupresyjnych T[20][21] oraz opisania regulacyjnych funkcji limfocytów Tγδ. Prowadził badania nad mechanizmami „wczesnej fazy” reakcji komórkowych, badania funkcji regulacyjnych si-RNA[6] oraz określane jako „pionierskie” badania nad nadwrażliwością kontaktową[8]. Opublikował ponad dwieście oryginalnych prac badawczych w recenzowanych czasopismach międzynarodowych[22] a jego prace były cytowane ponad trzy tysiące razy[23].
Opracowano na podstawie materiału źródłowego[6].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.