Ludwik Hirszfeld

Ludwik Hirszfeld (ur. 5 sierpnia 1884 w Warszawie^[1], zm. 7 marca 1954 we Wrocławiu)^[2] – polski lekarz, bakteriolog i immunolog, twórca polskiej szkoły immunologicznej oraz nowej dziedziny nauki – seroantropologii.

Ten artykuł dotyczy lekarza – bakteriologa i immunologa. Zobacz też: Ludwik Maurycy Hirszfeld – lekarz – chirurg i anatom.

Ludwik Hirszfeld

Data i miejsce urodzenia	5 sierpnia 1884 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	7 marca 1954 Wrocław, Polska
Profesor nauk medycznych
Specjalność: bakteriologia i immunologia
Alma Mater	Uniwersytet Berliński
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet w Heidelbergu Państwowy Zakład Higieny Wolna Wszechnica Polska Uniwersytet Wrocławski
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej^[3] zamożnego kupca Stanisława Hirszfelda i Jenny z Ginsbergów^[4]. Po ukończeniu w 1902 gimnazjum humanistycznego w Łodzi^[4][5] studiował na Wydziale Medycznym w Würzburgu (1902–1904), a następnie na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma Berlinie (1904–1907). W 1907 otrzymał z najwyższym wyróżnieniem („Cum eximia laude”)^[5] dyplom doktora nauk medycznych na podstawie pracy Badania nad aglutynacją krwi i ich podstawy fizykalne^[6]. W latach 1907–1911 pracował w Instytucie Badań Raka w Heidelbergu. Od 1911 pracował w Zakładzie Higieny uniwersytetu w Zurychu, gdzie w 1914 habilitował się na podstawie pracy nad związkiem zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi i otrzymał tytuł docenta.

W czasie I wojny światowej uczestniczył w zwalczaniu epidemii tyfusu plamistego w Serbii oraz uczestniczył w organizowaniu tamtejszej służby zdrowia^[2].

Po powrocie do Polski, od 1920 pracował w Państwowym Zakładzie Badania Surowic w Warszawie, włączonym później do współtworzonego przez niego Państwowego Zakładu Higieny (PZH)^[2]. W latach 1924–1925 był dyrektorem Zakładu^[7]. W latach 1924–1939 kierował PZH.

Od 1924 był profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej^[2]. W 1926 habilitował się po raz drugi na Uniwersytecie Warszawskim jako bakteriolog i immunolog. Od 1930 członek czynny Towarzystwa Naukowego Warszawskiego^[8]. Stanowisko docenta Uniwersytetu Warszawskiego uzyskał w roku 1926, a stanowisko profesora na Wydziale Lekarskim w roku 1931^[9]. W latach 1931–1935 oraz 1947–1952 był prezesem Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów i Epidemiologów^[2].

Około 1938 przy ul. Obrońców 27 na Saskiej Kępie wybudował willę (projekt Józefa Łowińskiego), w której zamieszkał wraz z rodziną^[10].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 zorganizował w mieście ośrodek przetaczania krwi^[2]. Został zmuszony do zamieszkania w getcie warszawskim. Tam pomagał w walce z chorobami, stojąc na czele Rady Zdrowia Judenratu^[6]. Prowadził także wykłady, pracował naukowo, a także – dzięki szczepionce przekazanej przez prof. Rudolfa Weigla ze Lwowa, nielegalnie przemyconej do getta – leczył chorych na tyfus plamisty. W lipcu 1942 dzięki pomocy rodziny Potockich uciekł z getta na stronę aryjską (wyjście w przebraniu z grupą robotników pracujących poza murami). Przez pewien okres ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem (z żoną i córką) w domu przedwojennej koleżanki, Laury z Przedpełskich, żony Mariana Keniga, a później w Wiślicy, w Starej Miłośnie k. Warszawy, u gospodarza Stanisława Kaflika w Klembowie k. Tłuszcza i w innych miejscach. Udawał urzędnika-dezynfektora, zmęczonego starszego pana, który pomaga żonie w zajęciach gospodarskich. W tym okresie analizował statystykę lekarską, pisał podręcznik immunologii, czytał dzieła Shakespeare’a w oryginale. W 1943 roku (po śmierci córki) spisał swoją autobiografię, która ukazała się w roku 1946 pt. „Historia jednego życia”^[3][11].

Po wyzwoleniu Lublina w 1944 brał udział w tworzeniu Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej^[2]. W 1945 przeniósł się do Wrocławia i podjął pracę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wrocławskiego (był pierwszym dziekanem tego wydziału). W 1952 roku utworzył we Wrocławiu Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN (nazwany później jego imieniem) i został jego pierwszym dyrektorem^[2]. Zorganizował również we Wrocławiu Ośrodek Badań Patologii Ciąży^[2].

W 1952 został członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk i wszedł w skład jej prezydium^[12].

Materiały archiwalne Ludwika Hirszfelda znajdują się w Archiwum Polskiej Akademii Nauk pod sygnaturą III-157^[13].

Osiągnięcia

Do jego najważniejszych osiągnięć naukowych należy praca nad grupami krwi. Prowadził ją w latach 1907–1911 wraz z Emilem von Dungernem w Zurychu. Odkrył wówczas prawa dziedziczenia grupy krwi (które zastosował do celów dochodzenia ojcostwa) i wprowadził oznaczenie grup krwi jako 0, A, B i AB, przyjęte na całym świecie w 1928^[2]. Oznaczył również czynnik Rh i odkrył przyczynę konfliktu serologicznego, co uratowało życie wielu noworodkom.

W czasie pobytu na Bałkanach odkrył pałeczkę duru rzekomego C (Salmonella hirschfeldii)^[2].

Wraz z żoną prowadził badania dotyczące różnic statystycznych w częstości występowania grup krwi w populacjach pochodzących z różnych obszarów geograficznych, zapoczątkowując nową dziedzinę nauki, seroantropologię^[2]. Zajmował się również transfuzjologią i opracował zasady przetaczania krwi^[2].

Grób małżonków Hirszfeld na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu

Życie prywatne

Podczas studiów w Berlinie, w 1905 poślubił Hannę z Kasmanów^[4][5]. Ich jedyna córka Maria, zmarła na zapalenie płuc w czasie II wojny światowej^[14].

Zmarł nagle na zawał serca^[15]. Grób Ludwika i Hanny Hirszfeldów znajduje się na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu (pole 3)^[16].

Ważniejsze prace

• E. von Dungern, L. Hirszfeld, Über Vererbung gruppenspezifischer Strukturen des Blutes, 1910.
• L. Hirszfeld, Grupy krwi w zastosowaniu do biologii, medycyny i prawa, 1934.
• L. Hirszfeld, Immunologia ogólna, 1948.
• L. Hirszfeld, Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi, 1948.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)^[17]
• Order Orła Białego za pracę w serbskiej służbie zdrowia podczas I wojny światowej (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, 1928)^[18][19]
• Krzyż Komandorski Orderu Świętego Sawy za pomoc w pokonaniu epidemii w Serbii. Odznaczenie przyznał król Serbii Piotr I (Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, 1918)^[19]

Nagrody i wyróżnienia

• nominacja do nagrody Nobla w dziedzinie medycyny za wyjaśnienie zagadki zjawiska konfliktu serologicznego między matką a płodem(1950)
• Państwowa Nagroda Naukowa I stopnia w dziedzinie nauk lekarskich za całość dotychczasowego dorobku naukowego, a w szczególności za wkład naukowy do akcji masowego zwalczania chorób wenerycznych i do diagnostyki duru brzusznego (1950)^[20]
• tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze (1950)
• tytuł doktora honoris causa Instytutu w Zurychu (1951)^[21]

Upamiętnienie

• We Wrocławiu imię Ludwika Hirszfelda nosi plac, przy którym mieści się Dolnośląskie Centrum Onkologiczne.
• We Wrocławiu funkcjonuje założony przez Ludwika Hirszfelda w roku 1952 (był jego pierwszym dyrektorem) Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN imienia Ludwika Hirszfelda^[22].
• Z okazji 130 rocznicy urodzin uczonego decyzją Rady Miejskiej Wrocławia okres od czerwca 2014 roku do maja 2015 roku został ogłoszony „Rokiem pamięci Ludwika Hirszfelda”.
• W styczniu 1979 imię Ludwika Hirszfelda nadano ulicy na warszawskim Ursynowie^[23]. Imię Ludwika Hirszfelda noszą też ulice w Lublinie, Jeleniej Górze, Wałbrzychu, Jelczu-Laskowicach i Koninie.
• Poczta Polska, chcąc uczcić dokonania Polaków na świecie, wprowadziła w roku 2009 do obiegu cztery znaczki. Na znaczku o nominale 1,95 zł przedstawiono podobiznę Ludwika Hirszfelda^[24].
• Na terenie Zakładu i Katedry Mikrobiologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu znajduje się aula poświęcona Ludwikowi Hirszfeldowi.
• Ludwikowi Hirszfeldowi poświęcono jeden z odcinków serii dokumentalnej Geniusze i marzyciele^[25].
• 8 czerwca 2017 r. na dziedzińcu Serbskiego Towarzystwa Lekarskiego w Belgradzie odsłonięto popiersie profesora Ludwiga Hirszfelda autorstwa rzeźbiarki Gorany Čpajk^[26]
• W 2018 roku podczas obchodów 100-lecia Wielkiej Wojny podobizna Ludwika Hirszfelda znalazła się na znaczku z serii 6 znaczków wydanych przez serbską pocztę. Umieszczono na nich podobizny 6 lekarzy: 3 serbskich i 3 zagranicznych (Vojislav J. Subotić, Mihajlo Petrović, Miloš Đ. Popović, Edward Ryan, William Hunter i Ludwik Hirszfeld)^[26]

Pozostałe informacje

O badaniach Hirszfelda pisał Paweł Jasienica w książce Opowieści o żywej materii (1954). W 2019 roku ukazała się biografia Ludwika i Hanny Hirszfeldów autorstwa Urszuli Glensk.

Galeria

• 
  Serbski znaczek z 2018 roku z podobizną L. Hirszfelda
• 
  Ludwik Hirszfeld, zdjęcie wykonane w 1916 podczas wojny w Serbii