Podgatunki juara i puruensis zostały przez niektóre ujęcia systematyczne uznane za gatunki odrębne od A. seniculus, ale dane molekularne potwierdzają ich rozpoznanie jako podgatunki[18].
Skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłego samca (sygnatura BMNH Mammals 1903.9.1.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany w lutym 1902 roku[20].
Lektotyp wyznaczony w 2006 roku przez Renato Gregorina: skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłego samca (sygnatura NRM A63 1217) ze zbiorów Naturhistoriska riksmuseet w Sztokholmie; okaz zebrany 10 grudnia 1935 roku przez Alfonso Olallę[22].
Zamknij
Etymologia
Alouatta: lokalna, karaibska nazwa arawata dla wyjców[23].
seniculus: łac.seniculus „staruszek” (tj. siwowłosy), od senex, senis „starsza osoba”; przyrostek zdrabniający -ulus[24].
A. seniculus juara – wyjec nadrzeczny – zachodnia część amazońskiej Brazylii na południe od rzeki Solimões, rozciągająca się na zachód do amazońskiej części Peru, w dorzeczu rzeki Juruá i, uznając formę amazonica za synonim, rozciągającą się przez rzekę Solimões do międzyrzecza rzek Japurá i Negro; granica zachodnia nieznana.
A. seniculus puruensis – wyjec brazylijski – brazylijska część Amazonii, od dorzecza rzeki Juruá na wschód do dolnego biegu rzeki Madeira i środkowego biegu rzeki Aripuana, rozciągająca się na wschód przez górny bieg rzeki Aripuana do rzeki Teles Pires, na południe zasięg ograniczony do północnej części rzeki Abuna(inne języki), lewobrzeżnego dopływu rzeki Madeira rozciągającego się wzdłuż północnej granicy Boliwii; występowanie w północnej Rondônii na południe od rzeki Ji-Paraná niepewne, chociaż występuje w południowej Rondônii, nad rzeką Mamore-Guapore, w Serra dos Pacaás Novos i na wschodzie przez Serra dos Parecis do rzeki Teles Pires.
Długość ciała (bez ogona) samic 48–57 cm, samców 51–63 cm, długość ogona samic 52–69 cm, samców 57–80 cm; masa ciała samic 4,1–7 kg, samców 5,4–9 kg[26][27]. Duża małpa o ciemnoczerwonym lub purpurowo-brązowym ubarwieniu. Grzbiet i boki jaśniejsze, jaskrawo ubarwione pomarańczowo-czerwono lub złocisto. Głowa jest duża, u samców z wydatnymi workami krtaniowymi. Broda mniej lub bardziej wykształcona, znacznie dłuższa u samców niż u samic. Silnie rozwinięta górna partia ciała, o mocnych ramionach. Dolna część ciała w porównaniu z górną wydaje się mała i słabo rozwinięta. Twarz w przeważającej części naga i czarna. Długi ogon o spłaszczonej, nieowłosionej końcówce, zapewniającej pewny chwyt. Ogon, broda i kończyny dolne są u silnych, starych samców często czarne. Wenezuelskie odmiany wyjców są ubarwione prawie jednolicie purpurowo-czerwono.
Wyjec rudy zamieszkuje tropikalne lasy deszczowe do wysokości 1200 m n.p.m. Większość życia spędzają na drzewach. W poruszaniu się wśród gałęzi pomaga im chwytny ogon. Żyją w grupach rodzinnych (składających się z 5–10 osobników), którym przewodzi silny samiec. Młode samce są wypędzane przez dominującego osobnika z grupy rodzinnej. Samce po objęciu grupy, zabijają nie swoje młode. Są aktywne za dnia, kiedy to poszukują w koronach drzew oraz wśród lian, pożywienia. Zachowują się spokojnie i poruszają wolno, na tyle ostrożnie, że są trudne do zauważenia. Jedynie odchody spadające na ziemię, zdradzają obecność wyjców w koronach drzew. W razie zagrożenia celują odchodami i moczem w intruza. Często przebywają na gałęziach tuż nad powierzchnią wody. Schodzą wówczas na brzeg, gdzie piją wodę i zlizują sól z piaszczystych łach oraz zjadają bogatą w składniki mineralne glebę. Wyjce żywią się owocami, kwiatami oraz nadającymi się do jedzenia liśćmi. Śpią do 15 godzin na dobę. O świcie często nawołują się, wydając charakterystyczne odgłosy, które słychać w promieniu 5 kilometrów. U samców kość gnykowa jest silnie skostniała i służy jako rezonator. Wycie służy do komunikacji wewnątrz grupy, informacji o rewirze i jest demonstracją siły danej grupy.
Sezon rozrodczy przypada na okres od maja do lipca. Dominujący samiec kopuluje z samicami w obrębie grupy. Ciąża u samicy trwa 186–194 dni. Po tym okresie samica wydaje na świat jedno młode, o masie urodzeniowej 263 g, które nosi później ze sobą. Dojrzałość płciową samce uzyskują w 7. roku życia, natomiast samice dwa lata wcześniej. Tylko 25% młodych przeżywa pierwszy rok życia.
IUCN za osobne gatunki uznaje wyjca nadrzecznego (A. juara) i wyjca brazylijskiego (A. puruensis); klasyfikuje je, odpowiednio, jako gatunek najmniejszej troski i gatunek narażony (VU, vulnerable)[28][29].
Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz:Polskie nazewnictwo ssaków świata.Warszawa:Muzeum i Instytut Zoologii PAN,2015,s.42–43. ISBN978-83-88147-15-9.(pol.•ang.).
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy):Species Alouatta seniculus.[w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line].Johns Hopkins University Press,2005.[dostęp 2021-08-14].
N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby:Alouatta seniculus (Linnaeus, 1766).[w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line].American Society of Mammalogists.[dostęp 2023-09-14].(ang.).
R. Gregorin.Taxonomia e variação geográfica das espécies do gênero Alouatta Lacépède (Primates, Atelidae) no Brasil.„Revista Brasileira de Zoologia”.23(1),s.129,2006. DOI: 10.1590/S0101-81752006000100005.(hiszp.).
J.A.Allen.New South American monkeys.„Bulletin of the American Museum of Natural History”.33,s.647–655,1914.(ang.).
A.J.E.Lönnberg.Notes on members of the genera Alouatta and Aotus.„Arkiv för Zoologi”.33A(10),s.1–44,1941.(ang.).
J.H. Reichholf & G. Steinbach (red.); autorzy tekstów: J. Diller, S. Graf, W. Hagen, H. Hagen, U. Heckner-Bisping, P. Hey-Reidt, K. Janke, E. Keller, B.P. Kremer, J. Markl, B. Markl, H.F. Moeller, J.H. Reichholf, M. Schmitt, A. Sigl & U. Weinhold:Ssaki.Cz.1.Warszawa:Horyzont,2001,s.124,seria:Leksykon zwierząt. ISBN83-7227-610-2.(pol.).
L. Cortés-Ortiz, A.B. Rylands & R.A. Mittermeier:The taxonomy of howler monkeys: Integrating old and new knowledge from morhological and genetic studies. W:M.M. Kowalewski, P.A. Garber, L. Cortés-Ortiz, B. Urbani & D. Youlatos:Howler Monkeys.New York:Springer New York,2015,s.55–84. ISBN978-1-4939-4299-2.(ang.).
The Key to Scientific Names, J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).