Ślimak kartuzek

Ślimak kartuzek (Monacha cartusiana) – subśródziemnomorski gatunek ślimaka z rodziny Hygromiidae. Gatunek typowy rodzaju Monacha. Został introdukowany do Ameryki Północnej. W Polsce występuje na kilku stanowiskach, na które najprawdopodobniej został zawleczony przez człowieka.

Ślimak kartuzek

Monacha cartusiana
(O.F. Müller, 1774)
Pełzające osobniki ślimaka kartuzka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Podgromada	Heterobranchia
Infragromada	Euthyneura
(bez rangi)	Tectipleura
Nadrząd	Eupulmonata
Rząd	trzonkooczne
Podrząd	Helicina
Infrarząd	Helicoidei
Nadrodzina	Helicoidea
Rodzina	Hygromiidae
Podrodzina	Trochulininae
Rodzaj	Monacha
Gatunek	ślimak kartuzek
Synonimy
Helix cartusiana O.F. Müller, 1774[1] Helix arenaria Olivi, 1792[1] Helix (Zenobia) bimarginata Gray, 1821[1] Helix cartusiana var. depressa Caziot, 1909[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski

Systematyka

Gatunek opisany przez O. F. Müllera w 1774 roku jako Helix cartusiana^[3]. Jest gatunkiem typowym rodzaju Monacha, należącym do rodziny Hygromiidae, w literaturze polskojęzycznej funkcjonuje pod nazwą: ślimak kartuzek^[4].

Cechy morfologiczne

Widok muszli ślimaka kartuzka (Monacha cartusiana) z różnych perspektyw

Grupka osobników ślimaka kartuzka na liściu. Widać charakterystyczny, nakłuty dołek osiowy muszli.

Muszla prawoskrętna, kulista, z niską, stożkową skrętką zbudowaną z 5,5–6,5 skrętów^[4][5]. Dołek osiowy nakłuty (otwarty, bardzo wąski i głęboki). Otwór muszli o kształcie zbliżonym do owalnego, otoczony wargą, która ma barwę brunatną lub czerwonawą^[4], a w wewnętrznej części otworu: białawą lub żółtawą^[6]. Muszla ma barwę kremowo-białą, czasami ze słabo zaznaczonym paskiem na brzegu muszli, powierzchnia muszli jest gładka^[4] lub bardzo delikatnie prążkowana^[6]. Szerokość muszli: 9–18 mm; wysokość: 6–10 mm^[4][5].

Występowanie

Gatunek występuje w krajach śródziemnomorskich, Azji Mniejszej, na Bałkanach, Krymie; na zachodzie sięga do Niemiec, na północy do Wielkiej Brytanii, Belgii i Holandii^[4]. W Alpach występuje na terenach położonych do wysokości 700 m n.p.m., w Hiszpanii – do 1000 m n.p.m.^[5] Ma też liczne stanowiska na Węgrzech, Słowacji, Czechach^[6]. Introdukowany do Ameryki Północnej^[7]. Gatunek ekspansywny, jego ekspansja nasiliła się w ostatniej dekadzie XX stulecia^[6].

W Polsce jego występowanie stwierdzono w na izolowanych stanowiskach we Wrocławiu, Poznaniu^[4], Kielcach^[8] i nad Jeziorem Żarnowieckim^[6].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Zasiedla tereny otwarte, suche i nasłonecznione: ugory, łąki, przydroża, lotniska, zarośla kserotermiczne, siedliska ruderalne (brzegi dróg, opuszczone żwirowiska, kamieniołomy), ogrody, parki i winnice^[4][8][6][5]. Przebywa wśród roślinności, wspina się na łodygi i pnie krzewów, ale także bywa na ziemi, wśród opadłych liści. Stanowiska poza głównym zasięgiem znajduje się zwykle na terenach przekształconych przez człowieka^[6]. Występuje skupiskowo, w Polsce osiąga zagęszczenia ok. 10 osobników /m². Większą aktywność przejawia po opadach deszczu^[8]. Często występuje w towarzystwie ślimaka przydrożnego^[6].

Rozmnażanie

Gatunek jajorodny. Osobniki składają jaja w pakietach, liczących do 100–150 jaj o średnicy ok. 1,2–1,3 mm. Okres życia osobnika to do 2 lat. Rozród ma miejsce w końcu lata, młode wylęgają się po ok. 12–15 dniach, a dojrzałość płciową osiągają po roku^[5].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek nie jest zagrożony, ponieważ jest szeroko rozprzestrzeniony i jego zasięg wskutek zawlekania ulega rozszerzeniu. Na Czerwonej Liście IUCN ma status gatunku najmniejszej troski (LC)^[2]. W Wielkiej Brytanii, do której został introdukowany w czasach prehistorycznych, jego populacje ustępowały z powodu zmian w sposobie użytkowania gruntów, podlegał ochronie w latach 1981–1988, jego populacje powinny być uznane za zagrożone^[5].

Zobacz też

• mięczaki Polski