Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
14 Pułk Ułanów Jazłowieckich
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
14 Pułk Ułanów Jazłowieckich (14 puł.) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.
Święto pułku: od 1926 roku 11 lipca (rocznica bitwy pod Jazłowcem w 1919), wcześniej 8 grudnia (święto NMP Jazłowieckiej)
Miejsce postoju: garnizon Lwów.
Remove ads
Pułk w walkach o niepodległość i granice
Podsumowanie
Perspektywa
Powstanie pułku i walki na obczyźnie
Zalążkiem pułku był utworzony w lutym 1918 w mołdawskiej miejscowości Ungheni szwadron polski, skupiający Polaków służących wcześniej w armii rosyjskiej.
Na jego czele stanął oficer artylerii kpt. Szmidt. Jedynym oficerem kawalerii w oddziale był zastępca dowódcy ppor. Edward Godlewski[2].
Po nieudanej próbie dołączenia do II Korpusu Polskiego, w obliczu groźby rozbrojenia przez Niemców, szwadron dołączył do 2 pułku konnego rosyjskiej Armii Ochotniczej, zachowując jednak polskie oznaki i komendę. Wraz z „białymi” oddziałami szwadron przeszedł na Kubań w południowej Rosji i brał udział w walkach z bolszewikami m.in. pod Tarhową, Wielikokniażeską, Jekaterynodarem, Biełoglinną i Tichoriecką. W połowie sierpnia 1918 szwadron mocą umowy pomiędzy dowódcą rosyjskiej Armii Ochotniczej i generałem Lucjanem Żeligowskim podporządkowany został tworzącym się na Kubaniu oddziałom polskim. Wkrótce szwadron zreorganizowano jako dwuszwadronowy dywizjon, którego dowódcą został we wrześniu mjr Konstanty Plisowski. W październiku 1918 został zorganizowany trzeci szwadron (oficerski), a oddział oficjalnie przyjął nazwę dywizjon jazdy przy 4 Dywizji Strzelców Polskich. W drugiej połowie stycznia 1919 dywizjon przewieziony został drogą morską do Odessy na Ukrainie. Tam przyjął licznych ochotników i został rozwinięty w pułk ułanów 1 Dywizji Jazdy pod dowództwem majora Plisowskiego. Oddział liczył 98 oficerów oraz 530 podoficerów i ułanów w czterech szwadronach liniowych, szwadronie karabinów maszynowych i plutonie łączności. 1 szwadron pułku walczył u boku wojsk francuskich, greckich i „białych” rosyjskich z bolszewikami w okolicach Odessy i pod Tyraspolem. W kwietniu siły koalicyjne opuściły Odessę, odchodząc do Besarabii w Rumunii. Polacy osłaniali odwrót sojuszników, a pułk ułanów przekroczył graniczny Dniestr jako ostatni. Po dwumiesięcznym pobycie w Besarabii 15 czerwca 1919 niedaleko Śniatynia pułk ułanów przekroczył granicę rumuńską i przybył do Polski[3].
Walki w Polsce
Z końcem czerwca pułk rozpoczął działania zbrojne w Małopolsce Wschodniej przeciwko oddziałom ukraińskim. Ułani walczyli nad Złotą Lipą, pod Sokołowem i nad Strypą. W dniach 11 do 13 lipca 1919 pułk w ciężkim boju pod Jazłowcem odparł atakujące oddziały ukraińskie (łącznie w sile dwóch i pół brygady) i nie dopuścił wroga do klasztoru Sióstr Niepokalanek w Jazłowcu[c]. Po tym wydarzeniu NMP Jazłowiecka została patronką pułku, który przyjął nazwę Jazłowiecki. W dowód wdzięczności za uratowanie przed Ukraińcami wychowanki SS Niepokalanek z Jazłowca ufundowały pułkowi sztandar. Po wyparciu wojsk ukraińskich za Zbrucz pułk przeszedł na Wołyń, by walczyć z bolszewikami.
Numer „14” otrzymał w sierpniu 1919[d] wraz z oficjalnym zatwierdzeniem nazwy. Brał udział w kampanii 1920, w ramach której uczestniczył w zagonie na Koziatyn, wyprawie kijowskiej oraz bitwie pod Komarowem.
14 sierpnia 1920, podczas bitwy 1 Dywizji Jazdy płk. Juliusza Rómmla pod Chołojowem z oddziałami 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego, 14 pułk ułanów zajął stanowiska na lewym skrzydle dywizji pod Niestanicami[5][6]. Zadaniem 14 pułku ułanów było osłonić lewe skrzydło dywizji, broniąc północnego i wschodniego skraju Niestanic, umożliwić odejście na Dobrotwór północnej kolumny, trzymając wieś do chwili, kiedy straż tylna tej kolumny osiągnie linię drogi Niestanice – Zalesie[7]. Dowódca pułku mjr Jerzy Bardziński przyjął następujące ugrupowanie: spieszone 2 i 3 szwadrony obsadziły północny i wschodni skraj wsi, a szwadron techniczny skraj południowy[e]. 1 szwadron por. Edwarda Dunina-Borkowskiego i 4 szwadron ppor. Edwarda Godlewskiego ześrodkowały się w centrum wsi i stanowiły odwód[8].
Od rana wioskę próbowały zdobyć oddziały 45 Dywizji Strzelców, atakując z kierunku Pawłowa, ale dobrze zorganizowana polska obrona była dla nich przeszkodą nie do pokonania. Około 14.00 oddziały sowieckiej 14 Dywizji Kawalerii dokonały włamania na prawym skrzydle obrony 1 Dywizji Jazdy i zdobyły Chołojów[9]. W tym samym czasie 45 Dywizja Strzelców wznowiła natarcie na Niestanice. Także od strony Chołojowa ukazały się ławy kozackie, zagrażające tyłom pułku[5]. W takim położeniu dowódca pułku wprowadził do walki odwodowe szwadrony. Te przeszły do szarży, a dołączył do nich szwadron techniczny. Szarża trzech polskich szwadronów odrzuciła nieprzyjaciela aż pod Pawłów.
W tym czasie, gdy kończył się bój pod Niestanicami, straż tylna kolumny północnej zdołała podejść do skrzyżowania grobli niestanickiej z drogą na Chołojów-Dobrotwór, a odwrót oddziałów na linię Bugu ubezpieczał 8 pułk ułanów. Wieczorem pułki dywizji osiągnęły rubież Bugu na odcinku Dobrotwór-Sielec Bieńków, zastając tam własne oddziały piechoty[10].
Pułk w walkach stracił ogółem (polegli, zmarli od ran i chorób) 11 oficerów i ponad 100 podoficerów i ułanów. Rany odniosło 31 oficerów, 273 podoficerów i ułanów.
Krzyżem Virtuti Militari V. klasy nagrodzono 83 żołnierzy pułku, Krzyżem Walecznych – 239 żołnierzy, w tym 24 czterokrotnie, 43 trzykrotnie i 122 dwukrotnie. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych był wachm. Hipolit Grzegorzewski.
Mapy walk pułku
Kawalerowie Virtuti Militari
 | ||
|---|---|---|
| sztandar 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich | mjr Jerzy Bardziński | ppor. Jerzy Berezowski (2504) |
| rtm. Włodzimierz Bem de Cosban | pchor. Bolesław Boczkowski | plut. Franciszek Baranowicz |
| ś.p. ppor. Władysław Buderacki | rtm. Wiktor Czerniewicz | ppor. Witold Czaykowski |
| ś.p. por. Edward Dunin-Borkowski | rtm. Kazimierz Duchnowski | st. uł. Franciszek Dobrowolski |
| ś.p. ppor. Wacław Dąbrowski | pchor. Stanisław Dzienisiewicz | uł. Stanisław Dworzański |
| ppor. Ryszard Garniewicz | ppor. Edward Józef Godlewski | ś.p. wachm. Zenobiusz Graniczny |
| st. wachm. Bronisław Gadzin | wachm. Władysław Gwoździński | uł. Antoni Grudziński |
| plut. Franciszek Haczkowski | kpr. Tadeusz Imach | por. Janusz Iliński |
| plut. Feliks Jarocki | plut. Szymon Jadzewicz | ś.p. por. Czesław Jakubowski |
| kpr. Jan Kruszyński | plut. Henryk Kościuszko | ppor. Aleksander Kwiatkowski |
| pchor. Stanisław Kostkiewicz | st. uł. Kazimierz Kuźmiński[f] | kpr. Marian Ludwiczak |
| plut. Jan Lipniewski | rtm. Piotr Massalski | kpr. Władysław Moycho |
| kpr. Antoni Mikołajczyk | por. Witold Mosiewicz | wachm. Tadeusz Maciejowski |
| wachm. Bronisław Małek | wachm. Julian Matasow | uł. Aleksander Madejski |
| pchor. Władysław Nowacki | kpr. Wacław (2518)[15] | por. Karol Olszowski |
| wachm. Mikołaj Oksza-Czechawski | płk Konstanty Plisowski | ś.p. kpt. art. Michał Belina-Prażmowski |
| rtm. Kazimierz Plisowski | st. uł. Józef Pazder | ś.p. por. Dymitr Pedachowski |
| ś.p. pchor. Józef Piotrowski | por. Józef Poznański | ś.p. plut. Stanisław Pecner |
| por. Franciszek Raciborski | plut. Leon Rybicki | uł. Michał Rosenfeld |
| ś.p. ppor. Feliks Radyszkiewicz | rtm. Modest Romiszewski | mjr Mieczysław Rożałowski |
| pchor. Tadeusz Radzymiński | uł. Romuald Rybiński | ś.p. ppor. Jerzy Skarbek-Rudzki |
| pchor. Włodzimierz Schild | pchor. Roman Siedlecki | plut. Mieczysław Sienkiewicz |
| st. uł. Czesław Strzelecki | kpr. Antoni Szczerbiński | kpr. Gwido Salomon |
| ppor. Franciszek Skibiński | kpr. Leonard Siedlecki | plut. Zygmunt Staniszewski |
| kpr. Jerzy Strużyński | st. uł. Roman Trojanowski | kpr. Antoni Tyjewski |
| plut. Kazimierz Wojtulewicz | ppor. Karol Wisłouch | por. Aleksander Wasilewski |
| ś.p. por. Herald Westermark | plut. Władysław Wilczyński | wachm. Eugeniusz Zarański |
| uł. Zygmunt Zatoński | kpr. Benedykt Zawinowski | por. Bohdan Zaremba (3930) |
Remove ads
Pułk w okresie pokoju
Podsumowanie
Perspektywa
- Koszary pułkowe
W okresie pokoju pułk stacjonował we Lwowie, w poaustriackich Koszarach Dolnych przy ulicy Łyczakowskiej 74 i 103. Tu kwaterowała „kadra” pułku. Po wojnie polsko-bolszewickiej pułk wycofano nie do Lwowa, ale do Tomaszowa Lubelskiego i okolicznych miejscowości. Na początku kwietnia 1921 do „kadry” we Lwowie dołączył 2 szwadron, a rozkazem z 13 maja 1921 pozostałe szwadrony przeniesiono do poaustriackich zabudowań stadniny ogierów w Kołomyi oraz dwóch pobliskich wsi. Dodatkowo z oddziałów stacjonujących w Kołomyi wydzielono ponadetatowy, dwuplutonowy szwadron wykorzystywany do zadań asystencyjnych na Pokuciu[16].
W tym czasie we Lwowie trwał remont przeznaczonych dla pułku Koszar Górnych przy ul. Łyczakowskiej 150–158. 1 listopada 1921 oddziały pułku zakwaterowane zostały w wyremontowanych koszarach, a w Koszarach Dolnych pozostały szwadrony: 2., 3. (w kompleksie pod nr. 74) i zapasowy (kompleks nr 103). Ułani mieli do dyspozycji dwie duże kryte ujeżdżalnie i obszerny przykoszarowy plac ćwiczeń. Na terenie Koszar Górnych 11 lipca 1933 odsłonięto pomnik poległych projektu Wawrzyńca Dayczaka[17].
Do czasów współczesnych (2020) zachowała się większość zabudowy obu kompleksów koszarowych we Lwowie. W byłych Koszarach Górnych część budynków pełni funkcje przemysłowe i handlowe. W Koszarach Dolnych przy ul. Łyczakowskiej 74 kwateruje (2020) Lwowski Oddział Straży Granicznej, a na posesji nr 103 wyburzono stajnie, ale zachował się budynek koszarowy – obecnie mieszkalny i biurowy. Zabudowania zakładu dr. Tarnawskiego w Kosowie istnieją do dziś w nie najlepszym stanie, choć ostatnio (2020) są sukcesywnie remontowane (ul. Kurortna – sanatorium „Kosów")[18]. Dawna stadnina w Kołomyi „Ogiernia” (rejon ulic: O. Haleczko – K. Trylowskoho – O. Dowbusza) została nazwana Koszarami Dąbrowskiego i ostatecznie zajął ją I/11 pułku artylerii lekkiej. Po II wojnie światowej stacjonowały tu sowieckie wojska lotnicze. Obecnie (2020) krytą ujeżdżalnię i przyległe budynki zajmuje klub piłkarski. Inne obiekty (2018) temu były nieużytkowane[18].
- Podległość
W latach 1921–1924 pułk wchodził w skład VI Brygady Jazdy. Wiosną 1924, wraz ze zmianą terminu „jazda" na „kawaleria", pułk wszedł w skład XVI Brygady Kawalerii z 4 Dywizji Kawalerii. Wiosną 1930 rozformowana została 4 Dywizja Kawalerii, a pułk znalazł się w składzie 6 Samodzielnej Brygady Kawalerii. Wiosną 1937 brygada ta została przeformowana w Podolską Brygadę Kawalerii[19]. Zgodnie z rozkazem ministra spraw wojskowych O.V. L 33035 E z 1925 przy pułku stacjonował 4 szwadron samochodów pancernych.
We wrześniu 1930, pułk brał udział w pacyfikacji ludności ukraińskiej w powiecie bóbreckim[20].
W niedzielę 9 lipca 1939 podczas uroczystej koronacji figury Matki Bożej Jazłowieckiej płk Edward Godlewski odczytał akt poświęcenia się pułku jazłowieckiego opiece Matki Boskiej[21].
Remove ads
W kampanii wrześniowej
Podsumowanie
Perspektywa
W 1939 pułk w ramach macierzystej Podolskiej Brygady Kawalerii, walczył w składzie Armii „Poznań”.
Bezpośrednio po mobilizacji, 27 sierpnia[26], pułk został przetransportowany do miejscowości Nekla niedaleko Wrześni. Po wyładowaniu został skierowany w okolice Sierosławia, wsi położonej około dziesięciu kilometrów na zachód od Poznania do zabezpieczenia przejścia między Jeziorem Niepruszewskim a Jeziorem Lusowskim. Zgodnie z dalszymi rozkazami od 4 września przeszedł w rejon Gniezna i dalej przez Witkowo, Słupcę, okolice Konina do Uniejowa, gdzie przybył 9 września. W następnych dniach stoczył zwycięskie boje pod miastem i na wschód od niego pod Gostkowem i Wartkowicami. Następnie skierował się w okolice Łęczycy i po osiągnięciu linii Ozorków – Stryków przeszedł w rejon Łowicza, który został zdobyty przez wojska Armii „Poznań” 11 września. Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Grzmota-Skotnickiego działała następnie (na północ od Łowicza) na kierunku Brzozów – Budy Stare – rejon Młodzieszyna i w okolicach Brochowa przekroczyła Bzurę. W rejonie Tułowic, na skraju Puszczy Kampinoskiej, toczyła bardzo ciężkie boje, przebijając się przez okrążenie. Ranny pod Tułowicami gen. Grzmot-Skotnicki zmarł następnego dnia, a obowiązki dowódcy Grupy Operacyjnej, w której składzie działał pułk, przejął gen. Abraham. Grupa skierowała się w kierunku zachodnim, w głąb Puszczy Kampinoskiej. W ciężkich marszach dotarła do miejscowości Górki około 16 kilometrów od Tułowic. Tam stoczyła 17 września wielogodzinny, zwycięski bój z nieprzyjacielem i w pierwszej fazie pomaszerowała w kierunku Modlina, jednak dowódca Grupy zmienił rozkazy i skierował oddziały na odsiecz Warszawie. Pułk brał udział w zajęciu Sierakowa leżącego na wschodnim skraju Puszczy Kampinoskiej, niedaleko granic stolicy. Dowódca pułku płk Godlewski zdecydował się na atak na umocnione pozycje nieprzyjaciela. 19 września 1939 w okolicach Dąbrowy Leśnej 14 pułk przeprowadził szarżę (Szarża pod Wólką Węglową), w wyniku czego część Armii „Poznań” po bitwie nad Bzurą weszła do Warszawy i znacząco wzmocniła szeregi obrońców stolicy[potrzebny przypis]. Szarża znana i sławna wówczas w Europie, została porywająco opisana przez włoskiego korespondenta wojennego Mario Appeliusa. W szarży pułk poniósł poważne straty – ok. 100 zabitych i 100 rannych. Przez Bielany nad Wisłą posuwał się w kierunku południowym do koszar 1 pułku szwoleżerów przy ul. 29 Listopada. Zdziesiątkowany pułk został połączony z 6 pułkiem Ułanów Kaniowskich, z którym wspólnie walczył w Podolskiej Brygadzie Kawalerii. Do kapitulacji stolicy 28 września prowadził walki w rejonie ul. Czerniakowskiej.
Szwadron marszowy pułku od 12 września podporządkowany był 10 Brygadzie Kawalerii i w jej składzie walczył pod Lwowem. 24 września jeden ze szwadronów pułku przeprowadził szarżę na pozycje jednostek Armii Czerwonej w czasie bitwy pod Husynnem.
Ponieważ sztandar pułku posiadał już wstęgę orderu Virtuti Militari za wojnę polsko-bolszewicką, decyzją Rady Trzech (Kapituły Orderu Virtuti Militari) w Londynie pułk uzyskał prawo umieszczenia na wstędze biało-czerwonej przy sztandarze napisu: „Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1939 w Polsce”[27].
Za udział w walkach z Niemcami w 1939 ułanom pułku nadano trzy krzyże Virtuti Militari IV klasy i 25 V klasy oraz 42 Krzyże Walecznych.
Kawalerowie Virtuti Militari
Remove ads
Symbole pułkowe
Podsumowanie
Perspektywa
Sztandar
Sztandar ufundowany przez grono wychowanek sióstr niepokalanek w Jazłowcu pod przewodnictwem Teresy hr. Łubieńskiej wręczył i udekorował orderem Virtuti Militari marszałek Józef Piłsudski w Siwej Dolinie pod Tomaszowem Lubelskim 20 marca 1921[32][21][19].
Za walki w latach 1918–20 sztandar pułku został odznaczony orderem Virtuti Militari V klasy (nadanie nr 2514) osobiście przez Naczelnego Wodza marszałka Józefa Piłsudskiego 20 marca 1921, za walki w 1939 udekorowany wstęgą w barwach narodowych[j]. Jak podano, Order Virtuti Militari nadano „jako nagrodę za krew przelaną, za trudy i cierpienia i za to, że w chwilach ogólnego zwątpienia pułk nie zwątpił o zwycięstwie i śmiało idąc ku niemu, pociągnął innych”[21].
W kampanii wrześniowej sztandar towarzyszył pułkowi w walce. 19 września pułk w szyku konnym uderzał w kierunku na Wólkę Węglową. Galopujący za dowódcą pułku poczet sztandarowy znalazł się w ogniu nieprzyjacielskiej artylerii. Ciężko ranny sztandarowy upuścił sztandar. Znalazł się on na chwilę w rękach niemieckich. Relacje świadków nie są spójne, niemniej jednak niebezpieczeństwo było znaczne. Za uratowanie sztandaru kapral Czech został udekorowany orderem Virtuti Militari. Całe zdarzenie dość dokładnie opisał też włoski korespondent wojenny Mario Appelus.
Po szarży pod Wólką Węglową sztandar przywieziono do Warszawy. Oddzielnie dotarła na Bielany i do Warszawy szarfa chorążego (bandolier). 29 września adiutant pułku odczytał rozkaz gen. Rómmla o kapitulacji. Następnie odczytano rozkaz o odznaczeniach. Po dekoracji przed frontem żołnierzy po raz ostatni przedefilował symbol pułkowy. Adiutant pułku otrzymał rozkaz ukrycia sztandaru. Wtedy odczepiony został płat od drzewca.
Dowódca Armii „Warszawa” gen. Rómmel w rozkazie z 28 września adresowanym do Podolskiej BK stwierdził: […] Stawiam wniosek o najwyższe odznaczenie pułków nadaniem orderu Virtuti Militari na ich sztandary: IV kl. na sztandar 14 pułku Ułanów Jazłowieckich[33].
Pod koniec września 1939 do domu Józefa i Janiny Narbutowiczów przy ul. Nowogrodzkiej 25/7 zgłosił się por. Malanowski. Przyniósł na przechowanie płat sztandaru, grot (orła) oraz łącze drzewca. W czasie okupacji i powstania warszawskiego sztandar nie doznał uszczerbku. Po powstaniu Narbutowiczowie zostali ewakuowani pod Radomsko. Po powrocie do stolicy w marcu 1945 stwierdzili, że części metalowe ze strychu zniknęły wraz z ich rzeczami osobistymi. Płat sztandaru, tkwiący w materacu w mieszkaniu, pozostał nietknięty.
Po śmierci pani Narbutowicz w 1959 jej syn inż. Romuald Narbutowicz przejął płat sztandaru i przeniósł go do swego mieszkania. Niedługo potem otrzymał list od por. Malanowskiego, który polecił mu przekazać sztandar jego bratu, Janowi Malanowskiemu. Narbutowicz, w myśl wcześniejszych wskazań matki, czuł się zobowiązany oddać sztandar depozytorowi. Zaznaczył jednak, że jego zdaniem właściwym miejscem dla sztandaru jest Muzeum WP. Jeden z warszawskich „jazłowiaków” dowiedział się wkrótce z listu od kolegi z Anglii, że sztandar znajduje się w Londynie. Spowodowało to liczne protesty krajowych kombatantów.
Papierośnica
Udało się również wyjaśnić losy grotu z orłem. W muzealnym magazynie wśród dawniejszych, nieprzepisowych sztandarów, zdeponowanych przez pułki przed wojną, natrafiono na nieopisanego orła z liczbą 14 na cokole. Znalazł się on wśród pierwszych powojennych nabytków Muzeum WP, nieopisanych i bez daty wpływu. Okazało się, że orzeł należał od sztandaru bojowego z września 1939. Jego sylwetka jest identyczna, a na piersiach są widoczne nietypowe elementy mocujące krzyż VM[34].
Odznaka pamiątkowa
Odznaka pamiątkowa pułku, tradycyjnie nazywana „znakiem pułkowym” została wewnętrznie zatwierdzona przez zabranie oficerskie we wrześniu 1921, a dwa graficzne projekty przesłane do Ministerstwa Spraw Wojskowych. Jeden z nich zatwierdzony został Dz. Rozk. MSWojsk. nr 49, poz. 872 z 13 grudnia 1921, a 30 stycznia 1923 zezwolono na noszenie odznaki według wcześniej” zatwierdzonego wzoru (Dz. Rozk. MSWojsk. nr 4, poz. 43)[35].
Odznaka przedstawiała krzyż maltański o białych ramionach. W centralnej części odznaki miniatura Krzyża Virtuti Militari. Krzyż nałożony jest na okrągłą, karbowaną oksydowaną tarczę tzw. słońce Podola, na której wypisano litery U oraz J (od ułanów jazłowieckich) oraz data powstania pułku – 1918. Odznaka była wykonywana w wersji żołnierskiej oraz oficerskiej. Wymiary: 46 cm x46 cm[36].
Wersja oficerska – trzyczęściowa wykonana w srebrze, złocona i emaliowana. Na rewersie próba srebra i inicjały wykonawcy[k].
Wersja żołnierska – jednoczęściowa wykonana z tombaku srebrzonego i oksydowanego, bita z głęboką lub płytką kontrą[l].
Prawo posiadania odznaki otrzymali oficerowie i żołnierze pełniący służbę w pułku w okresie walk o niepodległość i granice za trzy miesiące służby frontowej lub 12 miesięcy służby w szwadronie zapasowym. W okresie pokoju prawo do otrzymania odznaki posiadali oficerowie i podoficerowie zawodowi za co najmniej dwa lata nienagannej służby w pułku, a szeregowi niezawodowi po roku nienagannej służby. W 1928 zebranie oficerskie pułku dokonało zmiany regulaminu odznaki. Poprawiony regulamin został zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wojskowych 21 kwietnia 1931 (Dz. Rozk. MSWojsk. nr 11, poz. 128)[38].
Na naramiennikach noszono numer pułku 14, cyfry z białego metalu przypinane (ułani) lub haftowane srebrną nicią (oficerowie).
Barwy
Żurawiejki
Hej dziewczęta w górę kiecki,
|
A „Czternasty” spod Odessy
|
Zawadiacko głowę nosi
|
Mamałygi pełne niecki
|
| Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń! | |
Modlitwa
27 września 1927 por. Władysław Nowacki zapoczątkował tradycję, przybywając konno ze Lwowa w mundurze ułana, w którym walczył w 1919 pod Jazłowcem[21]. Złożył Najświętszej Pannie swój dawny proporzec jako wotum i oświadczył, że pułk ułanów Jazłowieckich żywi gorące nabożeństwo do Marii i pragnie corocznie w dzień Jej Niepokalanego Poczęcia wysyłać do klasztoru delegację[21]. Odtąd w co roku przybywały z pułku delegacje[21].
Powstała Modlitwa Ułana Jazłowieckiego, określana też jako Pieśń do Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej, którą stworzył w 1927 por. Władysław Nowacki, który 8 grudnia tego roku w uroczystość Uroczystość Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny osobiście udał się do Jazłowca, przekazując tam swój utwór i składając u stóp figury Najświętszej Marii Panny Jazłowieckiej lancę wraz z proporczykiem pułku[45]. Tekst modlitwy[45]:
- Szczęście i spokój daj tej ziemi, Pani,
- Co krwią spłynęła wśród wojen pożogi,
- Do Cię swego modły zanosim, Ułani,
- Odwróć, ach odwróć, o odwróć los srogi!
- I by radosna była jak uśmiech dziecka,
- Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
- Spraw, by zasiadła sławna i potężna,
- Między narody królując wspaniale,
- By się rozeszła sława jej oręża,
- Spraw to, o Pani, spraw to ku swej chwale!
- By zło jak nawała rozprysło – turecka,
- Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
- By pod jej rządów wspaniałym ramieniem,
- Zakwitły miłość i spokój jak w niebie,
- Daj, by ułana ostatnim westchnieniem,
- Było móc polec, polec w jej potrzebie!
- Aby jej strzała nie tknęła zdradziecka,
- Spraw to, Najświętsza Panno Jazłowiecka!
Mjr Władysław Nowacki poległ w wojnie obronnej 1939[45].
Remove ads
Jazłowieccy ułani
Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku
Remove ads
Pułk w składzie PSZ na Zachodzie
Po kampanii wrześniowej 14 pułk ułanów został odtworzony w kwietniu 1940 we Francji jako III batalion im. Ułanów Jazłowieckich w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej. Po klęsce Francji ponownie odtworzony w Wielkiej Brytanii jako I Batalion Strzelców im. 14 pułku Ułanów Jazłowieckich 1 Brygady Strzelców, od 8 października 1940 znów w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.
Remove ads
Pułk w składzie Armii Krajowej
Podsumowanie
Perspektywa
Zgodnie z tzw. planem OSZ (odtwarzania sił zbrojnych) w Okręgu Lwów AK organizowano zawiązki przedwojennych oddziałów DOK VI, w tym także 14 pułku Ułanów Jazłowieckich, docelowo jako jednostki zmotoryzowanej, w praktyce – pieszej. Początkowo wiosną 1944 r. uformowano 1, 2 i 3 pluton w Dzielnicy Lwów-Wschód (rejon lasów winnickich). Tak powstały oddziały leśne 14 pułku ułanów. Liczyły one pierwotnie 32 żołnierzy AK, którzy z powodu dekonspiracji musieli opuścić Lwów. Wkrótce dołączyli do nich ochotnicy z okolic miasta, a także Polacy wcieleni do armii niemieckiej, którym udało się zdezerterować.
Dowódcą mianowano por Andrzeja Adama de Myszkę Chołoniewskiego a jego zastępcą został kapitan Dragan Sotirovič ps. „Draża”, oficer przedwojennej armii Królestwa Jugosławii, który zbiegł z niewoli niemieckiej i dzięki polskiemu podziemiu ukrywał się we Lwowie W maju 1944 oddziały leśne 14 pułku liczyły już około 100 żołnierzy. Ważnym zadaniem ułanów była obrona mieszkańców podlwowskich wsi przed napaścią Ukraińskiej Powstańczej Armii, realizującej plan depolonizacji Małopolski Wschodniej poprzez czystki etniczne. Ze zbliżaniem się frontu oddziały AK rozpoczęły przygotowania do Akcji „Burza”. W lipcu 14 pułk ułanów miał już 6 szwadronów, w trzy w stadium organizacji. Razem liczył 827 żołnierzy uzbrojonych w 7 rkm, 17 pm, 246 kbk, 130 pistoletów, 745 granatów ręcznych i 6 granatników przeciwpancernych.
Ułani jazłowieccy wzięli udział w kilkudniowych walkach o Lwów (22 – 27 lipca 1944). Po zajęciu miasta sowieci rozbroili i aresztowali tysiące żołnierzy lwowskiej AK. Wśród zatrzymanych był także ranny kpt. Draża Sotirovič, świeżo odznaczony przez dowództwo AK Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Zdołał on jednak uciec i dołączyć do tych ułanów, którzy uniknęli niewoli.
Resztki pułku ukryły się w okolicach Brzozowa, skąd część ludzi z kpt. Drażą przeszła wiosną 1945 na Dolny Śląsk, a stamtąd do amerykańskiej strefy okupacyjnej. Pozostali żołnierze 14 pułku walczyli z sowietami. 26 czerwca 1945, po ostatnim starciu pod Domaradzem oddział został rozwiązany.
Żołnierze 14 pułku ułanów – ofiary zbrodni katyńskiej
Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[51]
Remove ads
Kultywowanie tradycji
Od 1995 tradycje 14 pułku Ułanów Jazłowieckich kultywował 1 batalion czołgów 6 Brygady Kawalerii Pancernej ze Stargardu (do czasu rozwiązania brygady). 9 stycznia 2008 2 batalion 12 Brygady Zmechanizowanej został utożsamiony z 14 pułkiem Ułanów Jazłowieckich.
Tradycje 14 pułku Ułanów Jazłowieckich kontynuuje w Wojsku Polskim 2 batalion piechoty zmotoryzowanej ze Stargardu o wyróżniającej nazwie 14 Batalion Ułanów Jazłowieckich z 12 Brygady Zmechanizowanej im. gen. broni Józefa Hallera.
Tradycje kawaleryjskie kultywują również: Grupa Rekonstrukcji Historycznej 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Sochaczewa, Sandomierski Ośrodek Kawaleryjski im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich, Stowarzyszenie Kawaleryjskie im. 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Wrocławia oraz Grupa Rekonstrukcji Historycznej Lubuski Oddział Kawalerii w Barwach 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich z Lubniewic[55].
Remove ads
Uwagi
- „Zarys Historji Wojennej 14-go Pułku Ułanów Jazłowieckich” (patrz bibliografia) str. 12–17 – Pułk otrzymał zadanie: Z brzaskiem dnia 11 lipca rozbić nieprzyjaciela zebranego pod Jazłowcem, poczem umocnić się na wzgórzach między rzekami Strypą a Dżuryn. Drobiazgowy opis bitwy, wymieniający parę miejscowości pod Jazłowcem, nie wspomina o obronie klasztoru.
- „Zarys Historji Wojennej 14-go Pułku Ułanów Jazłowieckich” (patrz bibliografia) str. 19 – Podczas chwilowego wypoczynku w Wiazowcu nadszedł rozkaz Naczelnego Wodza (z dnia 12 sierpnia 1919), którego mocą pułk otrzymał numer „czternasty” oraz nazwę pułku „jazłowieckiego” za chlubny i zwycięski bój w dniach 11 – 13 lipca 1919 roku”. Pułk przebywał w Wiazowcu do 11 września 1919
- Skibiński 1937 ↓, s. 8 podaje, że w rzeczywistości był to najzwyczajniejszy liniowy szwadron.
- Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[24].
- Mjr dypl. kaw. Jerzy Falkowski urodził się 13 stycznia 1899. Poległ 20 września 1939 pod Hołoskiem. W czasie kampanii wrześniowej był oficerem sztabu Grupy Operacyjnej Kawalerii Nr 1. Tymczasowy wykaz poległych w czasie kampanii jesiennej 1939 r. w Polsce, dodatek do nr 9 Bellony, Londyn, wrzesień 1941, s. 5.
- Na wstędze widnieje wyszyty złotymi nićmi napis: WYRÓŻNIONY ZA NIEZWYKŁE MĘSTWO W KAMPANII 1939 R.
- W 1921 przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
Remove ads
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads