24 Pułk Ułanów

24 Pułk Ułanów im. Hetmana Wielkiego Koronnego Stanisława Żółkiewskiego (24 puł) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II RP.

Ten artykuł dotyczy jednostki wojskowej II RP. Zobacz też: 24 Pułk Ułanów (PSZ) – jednostka Polskich Sił Zbrojnych.

24 Pułk Ułanów

214 pułk ułanów

Odznaka 24 puł.
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1920
Rozformowanie	1939
Patron	Stanisław Żółkiewski
Tradycje
Święto	21 września (1927-1935)[a] 6 lipca (1935-1947)
Rodowód	214 pułk ułanów
Kontynuacja	42 pułk zmechanizowany 11 Brygada Zmechanizowana 24 batalion ułanów
Dowódcy
Pierwszy	płk Tadeusz Żółkiewski
Ostatni	płk Kazimierz Dworak
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Kraśnik
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	kawaleria
Podległość	XVII BK (1924–1937) 10 Brygada Kawalerii

Odcisk pieczęci 214 puł.

Stanisław Żółkiewski, patron 24 Pułku Ułanów

Pułk w walce o granice

Rodowód pułku sięga 6 lipca 1920 roku, kiedy to pułkownik Tadeusz Żółkiewski z rozkazu generalnego inspektora Armii Ochotniczej, generała broni Józefa Hallera przystąpił do organizowania Małopolskiej Brygady Jazdy Ochotniczej na terenie Okręgu Generalnego „Lwów” z ośrodkami koncentracji we Lwowie, Przemyślu i Stanisławowie. Do sformowania brygady ostatecznie nie doszło, lecz pułkownik Żółkiewski w sierpniu 1920 roku przy szwadronie zapasowym 14 pułku Ułanów Jazłowieckich we Lwowie zorganizował 214 pułk ułanów. 8 sierpnia pułk został oddany do dyspozycji Naczelnego Dowództwa z poleceniem przetransportowania do Mławy. 9 i 10 sierpnia oddziały pułku w liczbie 35 oficerów, 805 szeregowych i 422 koni zostały zawagonowane i skierowane do Mławy. Zmiana sytuacji na froncie wymusiła zmianę miejsca wyładowania transportów. Pierwsze oddziały zostały skierowane do Modlina, a następnie do rejonu Nowy Dwór Mazowiecki-Błonie. Tam też zostały skierowane kolejne oddziały pułku wyładowane w Warszawie^[2].

We wrześniu 1920, podczas marszu Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Krajowskiego na Kowel, 214 pułk ułanów podszedł pod Turzysk, gdzie spodziewano się zastać oddziały sowieckiej 12 Armii. Przeciwnik zdemoralizowany udanym zagonem polskiej grupy motorowej na Kowel, po krótkim oporze rzucił się do ucieczki pozostawiając cały sprzęt ciężki i zgromadzone na stacji transporty wojskowe. Pułk zdobył 4 parowozy, 181 wagonów w większości wyładowanych zapasami i sprzętem wojskowym, wagony pociągu pancernego „Krasny Kawaleryjski”, trzy samochody pancerne, 8 dział, 30 cekaemów i duże ilości amunicji. W ręce ułanów wpadło kilkudziesięciu jeńców z 7., 58. i 25 Dywizji Strzelców^[3].

Pułk wziął udział w walkach 1920 na Zamojszczyźnie, na Wołyniu i w środkowej Litwie.

Obsada personalna pułku w sierpniu 1920^[4]

dowódca pułku	płk Tadeusz Żółkiewski
adiutant	por. Józef Przewłocki
lekarz	ppor. lek. dr Bolesław Piechowski
kapelan	ks. kapelan dr Mieczysław Tarnawski
dowódca I dywizjonu	rtm. Adam Łada-Bieńkowski
dowódca II dywizjonu	rtm. Marian Obertyński
dowódca 1 szwadronu	por. Alojzy Prądzyński
dowódca 2 szwadronu	por. Karol Zdziechowski
dowódca 3 szwadronu	por. Roman Wierzbicki
dowódca 4 szwadronu	por. Stefan Zaborowski
dowódca szwadronu km	ppor. Roman Majewski
pułkowa czołówka sanitarna	p. Ludwik Kozłowski

Kawalerowie Virtuti Militari

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920^[5][6]

• st. wachm. Stanisław Daum nr 4581
• ppor. Wacław Gebethner nr 4578
• plut. Stanisław Grabiński nr 2628
• plut. Stanisław Hübsch nr 4585 †15 XI 1920 Olkieniki^[7]
• kpr. Jerzy Kossakowski nr 4582
• por. Andrzej Kładko nr 5797
• st. ułan Dominik Łempicki nr 5740
• ppor. Roman Majewski nr 4580
• ułan Kazimierz Piontek (Piątek) nr 4583
• ppor. Mieczysław Prosałowski nr 4579
• ks. kapelan Mieczysław Tarnawski nr 4576
• ś.p. por. Stefan Zaborowski nr 5775
• por. Karol Zdziechowski nr 4577
• płk Tadeusz Żółkiewski nr 4575

Ponadto 9 oficerów, 14 podoficerów i 29 ułanów zostało odznaczonych Krzyżem Walecznych^[6].

Pułk w okresie pokoju

Pluton honorowy 24 puł; Kraśnik, 15 maja 1935

Zawody konne w Zakopanem o puchar prezydenta RP Ignacego Mościckiego 1933 - por. Tadeusz Biliński z 24 puł na klaczy Ola w skoku przez przeszkodę.

W drugiej dekadzie listopada 1920 roku pułk został przetransportowany koleją z Grodna do Żółkwi. 20 lutego 1921 roku oddział został przesunięty do Dębicy, a 21 lipca tego roku do Staszowa i Pińczowa. 4 grudnia 1921 roku, z powodu bardzo trudnych warunków kwaterunkowych w Pińczowie, część jednostki została przeniesiona do Jarosławia. 4 kwietnia 1922 roku pułk przeniósł się z Jarosławia i Staszowa do Kraśnika, w którym stacjonował do września 1939 roku^[8].

Osobne artykuły: Koszary w Kraśniku, Dębicy, Pińczowie i Staszowie.

19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 21 września jako datę święta pułkowego^[9]. Święto pułkowe było obchodzone w rocznicę bitwy i szarży 214 pułku ułanów pod Stepaniem 21 września 1920 roku, który to dzień był wielkim triumfem bojowym ułanów-ochotników^[10].

W latach 30. XX wieku pułk nieoficjalnie używał imienia „hetmana Stanisław Żółkiewskiego”^[11]. Imię patrona zostało zatwierdzone oficjalnie dopiero w czerwcu 1940 roku we Francji^[12].

26 czerwca 1935 roku kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, generał brygady Tadeusz Kasprzycki zmienił datę święta pułkowego z 21 września na 6 lipca, w rocznicę powstania 214 pułku ułanów^[13][14].

27 listopada 1938 24 p.uł. stoczył walkę z wojskiem czechosłowackim pod miejscowością Ździar. W potyczce zginął mjr Stefan Rago.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”^[15]

Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Kraśnik
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
szwadron pionierów
szwadron kawalerii nr 32	7
pluton ckm nr 32	7
szwadron kawalerii nr 84	10
pluton ckm nr 84	10
kolumna taborowa nr 261	5
kolumna taborowa nr 262	6
kolumna taborowa nr 264	8
uzupełnienie do czasu „W”	5
szwadron marszowy 1/24 puł	18
pluton marszowy nr 1/32	30
pluton marszowy nr 1/84	30
PKU Kraśnik	2

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[16][b]
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku	płk dypl. Kazimierz Dworak
I zastępca dowódcy	ppłk Jarosław Michał Kaczyński
I zastępca dowódcy (dubler)	mjr dypl. Walerian Bogusławski
adiutant	rtm. Stefan Roman Łukowski[c]
oficer techniczny	por. br. panc. Jan Karol Sochacki
naczelny lekarz medycyny	mjr dr Władysław I Pawłowicz
komendant rejonu PW Konnego	rtm. adm. (kaw.) Romuald Kamiński[d]
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Jerzy Deskur
oficer mobilizacyjny	rtm. Roman Janas
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. adm. (kaw.) Benedykt Suchodolski
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. adm. (kaw.) Stanisław Trachimowicz
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Stefan Roman Łukowski
oficer gospodarczy	kpt. int. Gustaw Höpting
oficer żywnościowy	por. Stanisław Michalski
dowódca szwadronu specjalnego	vacat
dowódca plutonu łączności	por. Janusz Władysław Nowakowski
dowódca plutonu motocyklistów	por. Zbigniew Bronisław Szumański
dowódca plutonu ppanc.	por. Kazimierz Roman Kozłowski
dowódca 1 szwadronu	rtm. Włodzimierz II Zawadzki
dowódca plutonu	por. Marian Piwoński
dowódca 2 szwadronu	por. Władysław Rakowski
dowódca plutonu	por. Stanisław Władysław Ziółkowski
dowódca 3 szwadronu	rtm. Jan Witold Kański
dowódca plutonu	por. Romuald Radziwiłowicz
dowódca plutonu	ppor. rez. pdsc. Mieczysław Otrembski
dowódca 4 szwadronu	rtm. Wiktor Zarembiński
dowódca plutonu	por. Kazimierz Branicki
dowódca plutonu	por. Zygmunt Starzyński
dowódca szwadronu km	por. Kazimierz Nelczarski
dowódca plutonu	por. Witold Władysław Ostapowicz
dowódca plutonu	por. Mieczysław Perzyński
dowódca szwadronu zapasowego	vacat
zastępca dowódcy	rtm. adm. (kaw.) Romuald Kamiński
na kursie	rtm. Tadeusz Domański
na kursie	rtm. Tadeusz Maleszewski
na kursie	por. Józef Derengowski
na kursie	por. Michał Franciszek Paciorek

Walki pułku w kampanii wrześniowej

Kampanię wrześniową pułk odbył w ramach 10 Brygady Kawalerii. Pierwszą walkę stoczył 1 września pod Jordanowem i Wysoką. Walczył pod: Kasiną Wielką – 2 września, Leszczyną – 5 września, od 8 września pod Łańcutem, Rzeszowem, Radymnem, Dobrosinem, pod Grzybowicą – 15 września. Granicę węgierską pułk przekroczył 19 września 1939. Za kampanię wrześniową pułk został odznaczony orderem Virtuti Militari^[18].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[19][20][21]
dowództwo ze szwadronem gospodarczym
Dowódca pułku	płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak
Zastępca dowódcy	mjr kaw. Jerzy Deskur
I adiutant	rtm. Stefan Łukowski 6 IX ranny w Leszczynach
II adiutant	por. kaw. Janusz Władysław Nowakowski
oficer informacyjny (do zleceń)	por. Zygmunt Starzyński
oficer łącznikowy do dowódcy 10 BK	por. kaw. Stanisław Władysław Ziółkowski
p.o. kwatermistrza i oficer gospodarczy	kpt. int. Gustaw Höpting
oficer do zleceń kwatermistrza	ppor. rez. Jerzy Sadownik[22] †15 IX 1939 Hołosko
p.o. płatnika	st. wachm. Stanisław Szymański
oficer żywnościowy	por. rez. Zygmunt Kozłowski
oficer techniczny	por. br. panc. Jan Karol Sochacki
lekarz	por. lek. Eugeniusz Szpakowski
kapelan	ks. kpl. Antoni Gajda
1 szwadron
dowódca 1 szwadronu	por. kaw. Marian Piwoński (KWx2)
dowódca I plutonu	por. kaw. rez. Zdzisław Hempel †4 IX Kasina Wielka
dowódca II plutonu	ppor. Władysław Lewandowski
dowódca III plutonu	wachm. pchor. Stanisław Babańczyk
szef szwadronu	st. wachm. Stanisław Żytko
2 szwadron
dowódca 2 szwadronu	por. kaw. Władysław Rakowski (KWx3)
dowódca I plutonu	por. kaw. rez. inż. Zygmunt Gasztołd-Bukraba †4 IX pod Kasiną Wielką
dowódca II plutonu	ppor. rez. Stanisław Bryczek
dowódca III plutonu	wachm. pchor. Bolesław Rządkowski
szef szwadronu	st. wachm. Jan Doros
3 szwadron
dowódca 3 szwadronu	rtm. Jan Witold Kański (KWx2)
dowódca I plutonu	por. kaw. Romuald Radziwiłowicz
dowódca II plutonu	por. kaw. Józef Derengowski
dowódca III plutonu	ppor. kaw. Marian Niwiński
szef szwadronu	st. wachm. Jan Braciszewski
4 szwadron
dowódca 4 szwadronu	rtm. Wiktor Zarembiński (KWx3)
dowódca I plutonu	ppor. Mieczysław Otrembski
dowódca II plutonu	ppor. kaw. rez. Emilian Sawczuk[e] (KW)
dowódca III plutonu	ppor. Tadeusz Radke †16 IX Grzybowice
szef szwadronu	st. wachm. Wojciech Duraj
szwadron ckm
dowódca szwadronu ckm	rtm. Tadeusz Maleszewski (KW)
dowódca I plutonu	por. kaw. rez. Jerzy Nowakowski (KWx2)
dowódca II plutonu	ppor. rez. Jan Przanowski (KWx2)
dowódca III plutonu	ppor. rez. Ludwik Januszewski
dowódca IV plutonu	ppor. rez. Mieczysław Zakrzewski
szef szwadronu	st. wachm. Jerzy Romańczuk
pododdziały specjalne
dowódca plutonu łączności	por. Stanisław Michalski
dowódca plutonu motocyklistów	por. kaw. Zbigniew Bronisław Szumański
dowódca plutonu przeciwpancernego	ppor. kaw. rez. Jerzy Władysław Telatycki
dowódca plutonu pionierów	?
Oddział Zbierania Nadwyżek 24 puł.
oficer mobilizacyjny	rtm. Roman Janas
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. adm. (kaw.) Benedykt Suchodolski
oficer administracyjno-materiałowy	rtm. adm. (kaw.) Stanisław Trachimowicz
komendant rejonu PW Konnego	rtm. adm. (kaw.) Romuald Kamiński
	por. Michał Franciszek Paciorek
	por. Kazimierz Nelczarski
	por. Witold Władysław Ostapowicz

Kawalerowie Virtuti Militari

Tablica upamiętniająca żołnierzy pułku walczących we wrześniu 1939

Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1939–1945.

Żołnierze pułku odznaczeni Orderem Virtuti Militari za kampanię wrześniową 1939:

Krzyżem Złotym:

• płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak
• mjr kaw. Jerzy Deskur

Krzyżem Srebrnym:

• ś.p. por. kaw. rez. Zdzisław Hempel
• ś.p. por. kaw. rez. inż. Zygmunt Gasztołd-Bukraba
• por. kaw. Romuald Radziwiłowicz

Pułk w PSZ na Zachodzie

Osobny artykuł: 24 Pułk Ułanów (PSZ).

Pułk został odtworzony we Francji a następnie w Anglii. Wojnę 24 pułk ułanów zakończył 5 maja 1945 na terytorium Niemiec przebywszy całą kampanię w składzie 10 Brygady Kawalerii Pancernej.

Symbole pułkowe

Sztandar pułku

pierwszy z lewej

Sztandar

Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Sztandar 24 pułku ułanów został ufundowany przez byłych żołnierzy 214 pułku ułanów Armii Ochotniczej, a wręczony 30 kwietnia 1923 w Warszawie przez marszałka Józefa Piłsudskiego^[12].

Na jednej stronie sztandaru widnieje znak "214 PU A.O.", napis "Honor i Ojczyzna", zaś na drugiej numer Pułku – „24” i Orzeł Biały.

Po kampanii 1939 sztandar został przewieziony do Francji; skąd przeszedł z pułkiem do Wielkiej Brytanii i towarzyszył mu w kampanii 1944/1945 roku.

11 listopada 1966 roku w Londynie generał broni Władysław Anders udekorował sztandar pułku Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari nr 1329.

Odznaka pułkowa

Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

14 stycznia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pułkowej^[24].

Odznaka o wymiarach 45x45 mm ma kształt zbliżony do Krzyża Walecznych o ramionach emaliowanych w kolorze białym z żółtym paskiem pośrodku. Na środek krzyża nałożony srebrny orzeł wz. 1927, między ramionami promienie słońca. Dwuczęściowa - oficerska, wykonana w srebrze lub w tombaku srebrzonym, łączona trzema nitami, emaliowana, na rewersie odznaki honorowej adnotacja "honoris causa". Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[25][26].

Barwy

Osobny artykuł: Barwy jednostek kawalerii Wojska Polskiego.

Proporczyk	Opis[27][28]
	Proporczyk biały z wąskim żółtym paskiem pośrodku
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Na czapce rogatywce – otok biały[29]
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy białe, wypustka biała[30]
	„Łapka” (do 1921[f]) – karmazynowa[g]

Żurawiejki

Osobny artykuł: Żurawiejka.

Piją wina pełne dzbanki, kochają ich Lublinianki.	Gubi lance, gówno warty, to jest pułk dwudziesty czwarty,	Piją wódę, grają w karty. To jest pułk Dwudziesty Czwarty.
Już nie konny – motorowy, zawsze dzielny i morowy.	Zamiast koni – koń parowy, kochają nas białogłowy.
Po każdej zwrotce: Lance do boju, szable w dłoń, bolszewika goń, goń, goń!

Żołnierze pułku

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 24 Pułku Ułanów.

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
płk Tadeusz Żółkiewski	VIII – X 1920
tm. Adam Łada-Bieńkowski	p.o. X 1920 – III 1921
mjr Jan Kanty Olszewski	III – XI 1921
płk kaw. Rudolf II Lang	XI 1921 - 31 XII 1928[32]
ppłk kaw. Kazimierz Halicki	III 1929[33] - XI 1932
płk dypl. kaw. Kazimierz Dworak	XI 1932 – II 1940
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk kaw. Kazimierz Ziembiński	1926 – I 1928
mjr kaw. Stefan Chomicz	do I 1931	komendant Szkoły Podchorążych Kawalerii[34]
mjr kaw. Józef Grudziński	I 1931[34] - VI 1934	praktyka u rejonowego inspektora koni w Kowlu[35]
ppłk kaw. Jarosław Kaczyński	IV 1934[35] - 29 VIII 1939	dowódca OZ Kaw. Zmot.
mjr kaw. Jerzy Deskur	1939[36]

Żołnierze 24 pułku ułanów - ofiary zbrodni katyńskiej

Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[37] oraz Muzeum Katyńskie^[38][h][i].

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Walerian Bogusławski	major dyplomowany	żołnierz zawodowy		Katyń
Roman Janas	rotmistrz	żołnierz zawodowy	oficer mobilizacyjny	Charków
Romuald Kamiński[41]	rotmistrz	żołnierz zawodowy	komendant rejonu PW konnego	Katyń
Aleksander Kowal	podporucznik rezerwy		Dyrekcja Ubezpieczeń Wzajemnych w Kielcach	Katyń
Stefan Roman Łukowski[42]	rotmistrz	żołnierz zawodowy	I adiutant	Charków
Kazimierz Nelcarski[43]	porucznik	żołnierz zawodowy	OZN 24 p.uł.	Katyń
Witold Ostapowicz	porucznik	żołnierz zawodowy	OZN 24 p.uł.	Charków
Andrzej Reiger	podporucznik rezerwy	prawnik		Katyń
Ryszard Wierzbicki	podporucznik rezerwy		Urząd Wojewódzki w Lublinie	Katyń
Stanisław Ziembiński	porucznik rezerwy		przedsiębiorca budowlany w Warszawie	Katyń

Uwagi

1. W rocznicę bitwy pod Stepaniem^[1].
2. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939^[17].
3. rtm. Stefan Roman Łukowski pełnił jednocześnie funkcję dowódcy szwadronu gospodarczego.
4. rtm. adm. (kaw.) Romuald Kamiński pełnił jednocześnie funkcję zastępcy dowódcy szwadronu zapasowego.
5. Emilian Gracjan Sawczuk ur. 22 kwietnia 1912 we wsi Antoniów, w powiecie tarnobrzeskim. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 127. lokatą w korpusie oficerów rezerwy kawalerii^[23]. Zmarł 31 stycznia 1944. Został pochowany na Corstorphine Hill Cemetery w Edynburgu.
6. W 1921 roku przywrócono barwne proporczyki w broniach jezdnych.
7. Karmazynowe patki ułanów (zamiast proporczyków) nawiązywały do dawnych barw mundurów i wyłogów tych formacji od XVIII wieku po 1831^[31].
8. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939^[39] .
9. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940^[40] .