Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Adam Strzembosz

polski prawnik Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Adam Strzembosz
Remove ads

Adam Justyn Strzembosz (ur. 11 września 1930 w Warszawie) – polski prawnik, sędzia, profesor nauk prawnych. Nauczyciel akademicki związany głównie z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Wiceminister sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989–1990), pierwszy prezes Sądu Najwyższego i z urzędu przewodniczący Trybunału Stanu (1990–1998), przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa (1994–1998). Kawaler Orderu Orła Białego.

Ten artykuł dotyczy prawnika (ur. 1930). Zobacz też: Adam Strzembosz – prawnik (ur. 1895).
Szybkie fakty Państwo działania, Data i miejsce urodzenia ...
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Wczesne lata

Urodził się z ciąży trojaczej (wraz z Teresą – zm. 1970, i Tomaszem – zm. 2004) 11 września 1930 w Warszawie[1]. Jego ojciec Adam był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należał do Związku Ludowo-Narodowego[2]. Jego matką była Zofia Strzembosz z domu Gadomska.

Wychował się w mieszkaniu przy ul. Mokotowskiej 19 w Warszawie[3]. Wraz z rodzeństwem uczęszczał do szkoły powszechnej przy ul. 6 Sierpnia[4]. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę w szkole przy ul. Romualda Traugutta, a następnie od 1943 kształcił się na tajnych kompletach[5].

Po wojnie działał w Związku Harcerstwa Polskiego (aż do jego rozwiązania w 1949). Za namową nauczyciela w klasie maturalnej zapisał się również do Związku Młodzieży Polskiej[6]. W 1949 zdał maturę w Gimnazjum i Liceum Samorządowym w Falenicy[7].

Studia i początki pracy zawodowej

Po egzaminie dojrzałości wraz z bratem przeprowadził się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim[6]. Pierwszy etap zakończył z wyróżnieniem i po trzech latach powrócił do stolicy[8]. W 1953 uzyskał tytuł zawodowy magistra ze specjalnością w zakresie prawa międzynarodowego publicznego na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego[9].

Po studiach, otrzymawszy nakaz pracy, podjął zatrudnienie w centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie. Początkowo pracował w Biurze Świadczeń Zagranicznych, a następnie w Wydziale Rent Wyjątkowych[10]. Urzędnikiem ZUS był do 1956, kiedy to rozpoczął aplikację sądową[9].

Praca w wymiarze sprawiedliwości do lat 80.

Aplikację sądową odbywał w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy[9]. W 1958 zdał egzamin sędziowski i został mianowany asesorem Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi, podejmując pracę w Wydziale Ksiąg Wieczystych[11]. W styczniu 1961 otrzymał nominację na sędziego, przeniesiono go do nowo tworzonego Wydziału dla Nieletnich w tym samym sądzie[11].

W 1966 został sędzią Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy, a także wizytatorem. Nominację otrzymał jednak dopiero dwa lata później, a opóźnienie wynikało z przyczyn światopoglądowych[12]. W sądzie wojewódzkim zajmował się sprawami dotyczącymi osób nieletnich. Sprawował nadzór nad sądami niższego szczebla, a także kontrolował legalność pobytu podopiecznych w schroniskach i zakładach poprawczych[13].

Działalność naukowa

W 1961 rozpoczął badania naukowe dotyczące nieletnich sprawców kradzieży na warszawskiej Pradze. Analizował m.in. ich sytuację społeczną, rozwój psychofizyczny oraz wcześniejsze konflikty z prawem. Prace prowadził pod nadzorem profesora Stanisława Batawii, kryminologa z Uniwersytetu Warszawskiego[14].

W 1969 na Uniwersytecie Warszawskim obronił pracę doktorską, wykorzystując przeprowadzone badania[15]. W 1979 habilitował się w Polskiej Akademii Nauk[16]. Za obie rozprawy będące podstawą otrzymania stopni naukowych otrzymał II nagrody w konkursie miesięcznika „Państwo i Prawo”[15].

W 1974 został oddelegowany do pracy w Instytucie Badań Prawa Sądowego działającym przy Ministerstwie Sprawiedliwości[12]. Do jego zadań należało opracowywanie poszczególnych wątków orzecznictwa i tworzenie artykułów naukowych[17].

W marcu 1982 został nauczycielem akademickim na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim – zaczynał jako adiunkt, po dwóch miesiącach przeszedł na stanowisko docenta[18]. W 1986 został profesorem nadzwyczajnym[19]. Na uczelni pozostawał do 1989, gdy objął stanowisko wiceministra[20]. W 1998 powrócił do pracy dydaktycznej na KUL, gdzie w 2000 został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego[21]. Rozpoczął też nauczanie w Akademii Polonijnej w Częstochowie[21]. Na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pracował do 2004, kiedy to zrezygnował z powodów zdrowotnych[22]. Uzyskał status emerytowanego profesora tego uniwersytetu[1].

Działalność opozycyjna

W 1980 zaangażował się w organizację niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości[23]. W marcu na zebraniu Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych wystąpił publicznie z krytyką władz PRL w kwestiach społeczno-politycznych[24]. W kolejnych miesiącach został wybrany do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność” i na przewodniczącego Komisji Zakładowej w ministerstwie[25], a na początku 1981 wszedł w skład zarządu Regionu Mazowsze[26].

Na początku lat 80. uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności[27]. Odpowiadał za opracowanie reformy prawa o ustroju sądów powszechnych[28]. Był również jednym z delegatów na I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, gdzie został wybrany do Krajowej Komisji Rewizyjnej[20]. Współtworzył tam Samorządną Rzeczpospolitą – przewodni program, w którym odpowiadał za fragment dotyczący sądownictwa[29].

W 1981, po wprowadzeniu stanu wojennego, dzięki immunitetowi sędziowskiemu uniknął internowania[30]. Został jednak zwolniony z sądu wojewódzkiego, a kilka dni później z Instytutu Badań Prawa Sądowego[31]. Pozostał w kontakcie z warszawskimi sędziami związanymi z „Solidarnością”, organizując spotkania poświęcone toczącym się procesom dotyczącym stanu wojennego[32]. Ich głównym zadaniem było doprowadzenie do uniewinnień osób oskarżanych w sprawach politycznych[33].

Od 1988 brał udział w pracach przygotowawczych do obrad Okrągłego Stołu[34][35]. Odpowiadał za opracowanie proponowanych zmian w prawie, w tym przede wszystkim w prawie karnym oraz dotyczących gwarancji niezawisłości sędziów i niezależności sądów[36]. Ponadto od 1989 należał do Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” przy Lechu Wałęsie[37]. W samych obradach plenarnych Okrągłego Stołu nie wziął udziału[38], przewodniczył natomiast podzespołowi ds. reformy prawa i sądów oraz był członkiem podzespołu ds. reform politycznych[39][40]. Od Bronisława Geremka otrzymał propozycję startu do Senatu w wyborach czerwcowych w 1989[41] Odmówił, będąc krytycznym wobec działań Komitetu Obywatelskiego[42]. Uważał bowiem, że decyzje forsowane wówczas jako stanowisko opozycji podejmowane były w zbyt małym gronie i winny być konsultowane z większą liczbą osób[43].

Wiceminister sprawiedliwości

Po wyborach parlamentarnych dostał propozycję objęcia stanowiska podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Jego przełożonym miał zostać Aleksander Bentkowski z ZSL. Adam Strzembosz zgodził się, zaznaczając, że chce pełnić nadzór nad Departamentem Prawnym, Departamentem Nadzoru Sądowego i Komisją Reformy Prawa Karnego[44].

Za cel obrał szeroko pojętą reformę sądownictwa opartą na postanowieniach Okrągłego Stołu[45]. Umożliwiła mu to ustawa z 20 grudnia 1989 zmieniająca ustawy regulujące ustrój organów wymiaru sprawiedliwości[46]. Na jej podstawie dokonał m.in. zmian prezesów poszczególnych sądów[45].

W czerwcu 1990 ustąpił z zajmowanej funkcji w ministerstwie[20]. Jako powód odejścia podał ograniczony wpływ na politykę resortu oraz brak możliwości przeprowadzenia dogłębnej wymiany kadrowej[47].

Pierwszy prezes SN

Thumb
Adam Strzembosz na Uniwersytecie Warszawskim (2017)

Pod koniec czerwca 1990 został powołany na sędziego Sądu Najwyższego, a już 1 lipca 1990 na stanowisko pierwszego prezesa SN i z urzędu na przewodniczącego Trybunału Stanu. Dzień później w rozmowie z „Gazetą Wyborczą” mówił o celach, które chciałby zrealizować[48]:

Myślę, że najważniejsze jest odbudowanie autorytetu Sądu Najwyższego. Autorytet ten bardzo podupadł w minionych latach. (...) Ostatnio doszła w Polsce do głosu idea oddzielenia władzy sądowniczej od ustawodawczej i wykonawczej. Idea ta jest już wcielana w życie. Na kierownictwo Sądu Najwyższego spada więc obowiązek reprezentowania władzy sądowniczej wobec innych władz.

Adam Strzembosz, „Gazeta Wyborcza” z 2 lipca 1990

Do jego głównych zadań należało także zorganizowanie pracy Sądu Najwyższego na nowo oraz reprezentowanie instytucji za granicą[49]. Korzystał też z uprawnień rewizji nadzwyczajnej, wówczas funkcjonującego środka prawnego umożliwiającego wnoszenie rewizji od prawomocnych wyroków[50], co umożliwiło ponowne rozpatrzenie spraw zamkniętych w okresie PRL[51].

Na początku czerwca 1992, w związku z podjętą przez Sejm uchwałą lustracyjną, został poproszony przez ministra Antoniego Macierewicza o powołanie komisji nadzorującej ujawnianie nazwisk znajdujących się na tzw. liście Macierewicza[52]. Zwrócił się do ówczesnego marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego o akceptację funkcji kontrolnych, jednak uzyskał ją po kilku tygodniach już po ujawnieniu listy[53].

Jako pierwszy prezes SN pisał comiesięczne felietony dla „Rzeczpospolitej”[54]. Zainicjował również zmianę siedziby Sądu Najwyższego, mieszczącego się dotychczas w gmachu Sądu Wojewódzkiego przy ul. Solidarności. Podczas trwania jego kadencji rozpoczęto budowę nowego budynku przy pl. Krasińskich[55]. Ostatniego dnia urzędowania mianował Bogusława Nizieńskiego na funkcję rzecznika interesu publicznego[56].

Od września 1990 do października 1998 z urzędu był członkiem Krajowej Rady Sądownictwa, której przewodniczył od 24 marca 1994 do 24 marca 1998[57].

Pełniąc funkcję pierwszego prezesa SN, w marcu 1995 zapowiedział start w wyborach prezydenckich[58]. Jego kandydaturę jako pierwszy zgłosił Jarosław Kaczyński, po czym wycofał swoje poparcie[59]. Kandydaturę tę poparły wówczas m.in. Porozumienie Centrum, Partia Konserwatywna, PSL-PL i Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie[60]. Adam Strzembosz swoją decyzję motywował m.in. przekonaniem, że ówczesnej prawicy przyda się jeden wspólny bezpartyjny kandydat, który połączy rozdrobnione ugrupowania[61]. Początkowo jego kampanię finansowało głównie Porozumienie Centrum[62], które jednak już w czerwcu wycofało swoje poparcie, wystawiając Lecha Kaczyńskiego[63]. We wrześniu Adam Strzembosz zrezygnował ze startu, popierając Hannę Gronkiewicz-Waltz[64][65].

W 1998 zakończył kadencję na stanowisku pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, przeszedł wówczas w stan spoczynku.

Działalność publiczna od 1998

W latach 2002–2004 zasiadał w Radzie Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich[66]. Powołany w skład rady programowej Fundacji Academia Iuris oraz rady patronackiej Instytutu Jagiellońskiego. W 2002 ukazała się na jego cześć księga jubileuszowa Ius et lex. Księga jubileuszowa ku czci profesora Adama Strzembosza[67].

Od 2015 w swoich wypowiedziach publicznych krytykował działania Prawa i Sprawiedliwości podczas kryzysu wokół Trybunału Konstytucyjnego[68]. W 2017 występował podczas protestów przeciwko planowanym zmianom w sądownictwie. W tym samym roku w Wydawnictwie Więź ukazała się książka Między prawem i sprawiedliwością – wywiad rzeka Stanisława Zakroczymskiego z Adamem Strzemboszem[69]. W 2020 określił Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego jako działającą bezprawnie, krytycznie ocenił też sytuację w Trybunale Konstytucyjnym oraz Krajowej Radzie Sądownictwa[70].

Remove ads

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Thumb
Adam Strzembosz (z prawej) w trakcie odznaczania Orderem Orła Białego w 2012

Nagrody i wyróżnienia

Remove ads

Publikacje

  • Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim, PWN, Warszawa 1971.
  • Nowa ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich: próba komentarza, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1983.
  • System sądowy środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym, KUL, Lublin 1985.
  • Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981–1988 (współautor z Marią Stanowską), IPN, Warszawa 2005.
  • Wiek XX we wspomnieniach Strzemboszów: rodowód, Acad, Józefów 2010.
  • Między prawem i sprawiedliwością. Z Adamem Strzemboszem rozmawia Stanisław Zakroczymski, Wydawnictwo „Więź”, Warszawa 2017.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads