Augustyn Necel

Augustyn Necel właśc. Netzel^[1] (ur. 22 marca^[2] lub 22 lipca^[3][4] 1902 w Chłapowie, zm. 29 października 1976 we Władysławowie) – pisarz, najwybitniejszy i najpłodniejszy kaszubski autor powieści historycznych, z zawodu rybak, „kaszubski Sienkiewicz”^[5], zwany też „kronikarzem spod Rozewskiej Blizy^[6]”.

Augustyn Necel

Data i miejsce urodzenia	22 marca lub lipca 1902 Chłapowo, Polska
Data i miejsce śmierci	29 października 1976 Władysławowo, Polska
Miejsce spoczynku	Władysławowo
Zawód, zajęcie	rybak, pisarz
Odznaczenia

Nagrobek Augustyna Necla na cmentarzu komunalnym we Władysławowie

Życiorys

Urodził się 22 marca lub lipca 1902 r. w Chłapowie k. Władysławowa^[2][3][4], w rodzinie Jana, rybaka łodziowego, i Franciszki z domu Lesnów^[7]. W rodzinnej miejscowości chodził do czteroklasowej szkoły pruskiej, a w języku polskim dokształcał się samodzielnie, m.in. przez lekturę Sienkiewicza i prasy^[8]. Miał też swego mentora Franciszka Goykę^[9], twórcę pierwszej maszoperii na Kaszubach^[10], którego opisał w swej pierwszej powieści^[11]. W 1916 r. – podczas I wojny – zaczął pracę na morzu jako rybak^[12]. W przedwojennej Polsce odbył służbę wojskową, przez trzy lata był marynarzem dalekomorskim^[13]. Zamustrowany był na statkach: „Maria Siedler”, „Sambor", „Marta Schröder”,„Bohnekampf”, „Uland”^[14]. Następnie pracował w Stacji Morskiej^[15] (1928–1939)^[14], późniejszym Morskim Laboratorium Rybackim w Helu, gdzie zamieszkał. Opublikował kilka artykułów fachowych^[9] i dwa opowiadania. Próbował pisać powieść o życiu na morzu.

W 1939 r. wziął udział w obronie Wybrzeża^[16], a później uczestniczył w pomorskiej konspiracji.

Po wojnie rybaczył, ale w 1953 r. przekazał kutry synom i zajął się pisaniem. Jesienią 1951 zamieszkał w nowo wybudowanym domu we Władysławowie^[17], gdzie był też radnym^[18]. Dwa opowiadania zamieścił w Kalendarzu rybackim 1947, ale został naprawdę „odkryty” w 1953 r. przez Jana Piepkę, który wspólnie z Lechem Bądkowskim, Franciszkiem Fenikowskim i Izabellą Trojanowską zaopiekował się jego talentem^[19]. W 1955 r. wydawnictwo Czytelnik opublikowało jego pierwszą powieść rybacką Kutry o czerwonych żaglach^[20] (20 tys. nakładu)^[21], która stała się dużym wydarzeniem literackim w kraju. Jeszcze w tym samym roku książka doczekała się co najmniej 5 publikowanych recenzji^[22]. Wcześniej Necel publikował fragmenty tego utworu w Dzienniku Bałtyckim i Rybaku Morskim^[23].

Po tym sukcesie podjął tematykę historyczną i napisał dalsze powieści, których akcja toczy się na Wybrzeżu. Drugą publikowaną powieścią Necla była Saga o szwedzkiej checzy (1957), którą autor zadedykował swojej żonie z okazji 25-lecia małżeństwa^[24] Maszopi (1958)^[25] oraz dwuczęściowa epopeja Krwawy sztorm (1960)^[26] i Złote klucze (1962)^[27], która stała się najpopularniejszą pozycją w dorobku pisarza i miała dwa wznowienia w latach 60. (1964^[28] i 1969^[29]). Równolegle ogłosił powieść Okrętnicy spod Nordowej Gwiazdy (1959)^[30] i szkic historyczny Z przeszłości Ziemi Puckiej (1960)^[31]. W 1959 r. został członkiem Związku Literatów Polskich. 23 maja 1971 r. papież Paweł VI przyznał pisarzowi Komandorię I kl. Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego^[32] za podjęcie tematyki wiary i męczeństwa w książce Nie rzucim ziemi (1969)^[33], czyli zbiorze sylwetek historycznych bohaterów Ziemi Gdańskiej w okresie od rządów Bismarcka do okupacji hitlerowskiej^[34]. Głównymi bohaterami powieści są kapłani katoliccy^[35].

Oprócz tego tomu Augustyn Necel napisał w tamtych latach szereg pozycji o urozmaiconej tematyce i formie, wykraczających niekiedy poza temat historyczny. Były to kolejno: zbiór opowieści wojennych o wspólnym temacie Łosoś wszechwładny (1963)^[36], powieść z życia rybaków W pogoni za ławicami (1966)^[37], powieść o kaszubskich emigrantach do Ameryki Z deszczu pod rynnę (1971)^[38], powieść wojenna Wolność i niewola (1971), opowieść historyczna Haftowana bandera (1972)^[39], saga rodziny Kreftów Rewianie (1974)^[40], zbiór bajęd i legend kaszubskich z XIX w. Demony, purtki i stolemy (1975)^[41] oraz urozmaicone gawędy W niewoli białych purtków, poprzedzone wspomnieniami, które ukazały się pośmiertnie w 1977 roku^[42]. Po śmierci żony pisarz ciężko chorował i zmarł na raka we Władysławowie 29 października 1976 r. i tam też został pochowany. Nie zdążył zrealizować wszystkich swoich planów, wśród których znajdowała się kontynuacja tomu Nie rzucim ziemi.

Z żoną Agnieszką z Kaletów (1904–1974), z którą ożenił się w 1929 r.^[43], wychował czterech synów, którzy zostali rybakami^[18], i trzy córki.

Zmarł we Władysławowie, pochowany na cmentarzu komunalnym (sektor B-1-1)^[44].

Podsumowanie

Augustyn Necel był bardzo pracowitym i ambitnym twórcą. Za życia cieszył się wielką poczytnością i trafiał w gusta czytelników. Umiejętnie promował swe dzieła, umiał wyczuć trendy, posiadał też dużą siłę przebicia oraz niewątpliwy talent w swej kategorii literackiej. Był amatorem, pisarzem „naiwnym”^[35], ale uczynił z tego atut. Korzystał z pomocy doświadczonych literatów, głównie Franciszka Fenikowskiego, który szlifował jego teksty i propagował samą osobę Necla. „Kaszubski Sienkiewicz” pisał po polsku, ale stosował wtrącenia kaszubskie i niemieckie, które uwiarygadniały jego literaturę. Nie eksperymentował, używał „stylu kronikarskiego”, jak go określił Tadeusz Bolduan, potrafił komponować dialogi i fabułę. Jego książki łatwo mogłyby stać się scenariuszami słuchowisk czy filmów.

Zarzucano mu m.in. grafomanię, łatwiznę, czyli np. pisanie o Kaszubach po polsku, powielanie samego siebie, braki w wykształceniu, niejasne układy i związki i liczne mistyfikacje pisane „dla pokrzepienia serc”. Część tych uwag jest słuszna, bo autorowi zdarzało się łączyć wydarzenia faktyczne z fikcją, tak w literaturze, jak i w życiu. (Ale był to poniekąd popularny przedwojenny model autoprezentacji, który stosował np. Axel Munthe, bardzo poczytny swego czasu autor). Miał przeciwników w najbliższym sobie kręgu, a nawet w rodzinie. Nie był pisarzem pierwszoligowym, ale jego książki uzyskiwały wysokie nakłady, co przekładało się na literacki sukces pisarza. Jego zasługą jest niewątpliwie popularyzacja tematyki pomorskiej i kaszubskiej, zwłaszcza historii Wybrzeża i pracy rybaków.

Pokłosie

Zainteresowanie Neclem spadło po jego śmierci, choć jego nazwisko jest na Kaszubach znane i pamiętane. Ulice jego imienia są np. w Gdańsku^[21] Gdyni^[45], Jastarni^[46], Suchym Dworze^[47], Wejherowie^[48] i (od końca lat 70.) we Władysławowie^[49], od 1995 r. nosi je też Biblioteka Publiczna Gminy Kosakowo w Dębogórzu^[50]. Szkoła Podstawowa w Mieroszynie otrzymała je już w 1985 r.^[51], a rodzina pisarza funduje jej uczniom stypendium jego imienia. W miejscach, w których mieszkał, we Władysławowie, Chłapowie, Kosakowie, Mieroszynie, Rewie i w Helu wmurowano tablice pamięci twórcy. Pod koniec XX wieku wznowiono Rewian (1998) i Haftowaną banderę (1998). Setna rocznica urodzin pisarza spowodowała całą serię wznowień jego książek. Ukazały się ponownie: Kutry o czerwonych żaglach (2002), Maszopi (2002), W pogoni za ławicami (2003), Nie rzucim ziemi... (2003, 2008), Saga o szwedzkiej checzy (2004), Łosoś wszechwładny (2004), Okrętnicy spod Nordowej Gwiazdy (2005) i Z deszczu pod rynnę (2006). Rok 2006 był w powiecie puckim Rokiem Augustyna Necla. 3 września 2006 r. na Placu Kaszubskim w Wierzchucinie wmurowano tablicę jemu poświęconą^[21]. Wydano też wtedy jego wspomnienia^[52]. Wcześniej opublikowano książkę jego brata Jana Netzla Tak było... Wspomnienia rybaka (2000)^[53]. Na temat życia i twórczości Augustyna Necla napisano wiele artykułów. Prace zostały zestawione w Bibliografii Kaszub^[54][55], w Bibliografii Pomorza Gdańskiego^[56], w elektronicznej bazie Bibliografii Pomorza Gdańskiego i Środkowego^[57], w Słowniku pisarzy wybrzeża^[22].

Twórczość

• Kutry o czerwonych żaglach – 1955^[58]
• Saga o szwedzkiej checzy – 1957^[59]
• Maszopi – 1958^[60]
• Okrętnicy spod Nordowej Gwiazdy – 1959^[61]
• Krwawy sztorm – 1960^[62]
• Złote klucze – 1962^[63]
• Łosoś wszechwładny – 1963^[64]
• W pogoni za ławicami – 1966^[65]
• Nie rzucim ziemi – 1969^[66]
• Z deszczu pod rynnę – 1971^[67]
• Wolność i niewola – 1971^[68]
• Haftowana bandera – 1972^[69]
• Rewianie – 1974^[70]
• Demony purtki i stolemy. Baśnie kaszubskie – 1975^[71]
• W niewoli białych purtków. Podania i gawędy z Wybrzeża – 1977^[72]
• Moje wspomnienia – 2006^[52]

Filmografia

Augustyn Necel wystąpił w filmie dokumentalnym Między dwiema latarniami, promującym Kaszuby Północne^[73].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1956)^[74]
• Złoty Krzyż Zasługi (20 czerwca 1955)^[75]
• Brązowy Krzyż Zasługi (1933)^[76]
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946)^[77]
• Medal Stolema (1967)^[78]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1963)^[79]
• Odznaka „Zasłużony Pracownik Morza” (1963)^[77]
• Komandoria I klasy Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Stolica Apostolska, 23 maja 1971)^[32]

Nagrody

• Nagroda Literacka Ogólnopolskiego Komitetu Obchodu Dni Morza (1959)
• Nagroda im. Mariusza Zaruskiego za popularyzację tematyki morskiej (1962)
• Nagroda Klubu Marynistów LPŻ (1962)