Bączek nowozelandzki

Bączek nowozelandzki^[3] (Ixobrychus novaezelandiae; maor. kaoriki^[4]) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny czaplowatych (Ardeidae). Występował na obu głównych wyspach Nowej Zelandii. W 2001 opisano również szczątki subfosylne z Wysp Chatham. Wymarł przed XX wiekiem z nieznanych przyczyn.

Bączek nowozelandzki

Ixobrychus novaezelandiae[1]
(Purdie, 1871)
Ilustracja z 1873
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	czaplowce
Rodzina	czaplowate
Rodzaj	Ixobrychus
Gatunek	bączek nowozelandzki
Synonimy
Ardeola Novæ Zelandiæ Purdie, 1871
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
wymarły

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Alexander Callender Purdie na łamach Transactions and proceedings of the New Zealand Institute. Holotyp odłowiono w okolicy jeziora Wakatipu na nowozelandzkiej Wyspie Południowej. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Ardeola Novæ Zelandiæ^[5]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza bączka nowozelandzkiego w rodzaju Ixobrychus pod nazwą I. novaezelandiae^[6]. Spreparowane okazy przechowywane są w zbiorach w Wellington i Tring^[7]. Dwa znane okazy mogą pochodzić z Wyspy Północnej, nie jest znane miejsce ich przechowywania i nie można ustalić z pewnością ich pochodzenia. Wiadomo o 13 okazach, które miały pochodzić z Wyspy Południowej, z czego lokalizacja części z nich jest nieznana^[8].

Morfologia

Długość ciała wynosiła około 36 cm^[7]. Wymiary holotypu (oryginalne podane w calach, z dokładnością do 0,25 cala ≈ 6 mm): długość dzioba (od końcówki do kącika) 7 cm, długość skrzydła 15 cm^[5]. Upierzenie po bokach głowy, szyi i w górnej części piersi było rude, jaskrawe. Spód ciała biały, podobnie jak brew i gardło. Wierzch głowy i tył szyi czarne. Grzbiet, kuper i sterówki czarne. Pokrywy skrzydłowe płowe, lotki II rzędu białe, lotki I rzędu czarne. Dziób żółtopomarańczowy, nogi żółtawe^[7].

Zasięg, ekologia i zachowanie

Dwa okazy odłowione na Wyspie Północnej miały pochodzić z Tauranga i Wanganui. Znane są również subfosylne szczątki odkryte na tej wyspie, odkryte m.in. w okolicy jeziora Poukawa. Okazy na Wyspie Południowej zostały pozyskane w okolicy jezior Kaniere i Akatipu oraz w dystrykcie Westland. Szczątki subfosylne datowane na holocen odkryto także na Wyspach Chatham, co prawdopodobnie wskazuje na niegdysiejsze istnienie tam populacji bączków nowozelandzkich^[8]. Najprawdopodobniej ptaki te zamieszkiwały słodkowodne mokradła^[9]. Pewnych informacji o zwyczajach bączków nowozelandzkich dostarczył Bullerowi Docherty. Obserwował je w słonych nadbrzeżnych lagunach. Żywiły się małymi rybami lub nasionami nadbrzeżnych roślin, prowadziły samotniczy tryb życia. Jedno jajo, wydobyte z zabitego ptaka, miało być duże. Ptaki gniazdowały na ziemi w zaciemnionych miejscach. Docherty nie miał okazji usłyszeć ich głosu^[7]. Jeden ptak obserwowany w niewoli miał podczas spoczynku trzymać głowę wciągniętą, spoczywającą między skrzydłami, zaś zaalarmowany lub podekscytowany wyciągał się w górę. Zaniepokojony obecnością kota miał z siebie wydobyć osobliwe pstrykające zawołanie. W innych sytuacjach zdenerwowania odzywał się głosem podobnym do głosu zimorodków, ale nie tak głośnym^[7].

Status

IUCN uznaje bączka nowozelandzkiego za gatunek wymarły (EX, Extinct)^[9]. Pierwszy okaz pozyskano w 1836 w Taurandze; mógł być to zabłąkany ptak. W marcu 1868 dwa okazy odłowiono w okolicy rzeki Kanieri w Westland. Holotyp pochodził sprzed 9 sierpnia 1870^[7]. Przyczyny wymarcia nie są znane. Większość wymarłych nowozelandzkich ptaków padła ofiarą wprowadzonych drapieżników i nadmiernego odłowu^[9]. Buller obserwował jednego osobnika w niewoli w maju 1871, miał być stosunkowo oswojony^[7].