Brzeszcze (gmina wiejska)

Brzeszcze – dawna zbiorowa gmina wiejska istniejąca w dwóch odsłonach: w latach 1934–1954 oraz 1977–1991. Siedzibą władz gminy było Brzeszcze, które jako wieś wchodziły w skład pierwszej gminy, lecz (jako miasto) tej drugiej już nie.

Ten artykuł dotyczy dawnej gminy wiejskiej. Zobacz też: gmina Brzeszcze – współczesna gmina miejsko-wiejska.

Brzeszcze

gmina wiejska
1934–1954 oraz 1977–1991
Państwo	Polska
Województwo	1934–39: krakowskie 1945–54: krakowskie 1977–91: katowickie
Powiat	1934–50: bialski 1951–54: oświęcimski
Siedziba	Brzeszcze
Powierzchnia (1977)	76,59 km²
Populacja (1977) • liczba ludności	12,435[1]
brak współrzędnych

Pierwsza wiejska gmina zbiorowa (1934–1954)

Gmina zbiorowa Brzeszcze została utworzona po raz pierwszy 1 sierpnia 1934 roku w wyniku wejścia w życie rozporządzenia MSW w sprawie podziału powiatu bialskiego w woj. krakowskim na gminy wiejskie. W jej skład weszły dotychczasowe gminy: Brzeszcze, Jawiszowice, Przecieszyn, Skidzin i Wilczkowice^[2].

Podczas II wojny światowej gminę Brzeszcze wcielono do III Rzeszy weszła w skład Landkreis Bielitz (powiatu bielskiego), gdzie hitlerowcy w jej miejsce utworzyli nową, znacznie powiększona gminę – Amtsbezirk Brzeszcze^[3].

Osobny artykuł: Brzeszcze (gmina w rejencji katowickiej).

Po wojnie powrócono do podziału administracyjnego sprzed wojny^[4]. 1 stycznia 1951 gmina została włączona do reaktywowanego powiatu oświęcimskiego w woj. krakowskim^[5]. Według stanu z 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 5 gromad: Brzeszcze, Jawiszowice, Przecieszyn, Skidzin i Wilczkowice^[6]. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą znoszącą gminy^[7] – z jej terenu powstały gromady Brzeszcze (Brzeszcze, Jawiszowice), Przecieszyn (Przecieszyn i Skidzin + Zasole ze zniesionej gminy Kęty) i Rajsko (Wilczkowice + Rajsko ze zniesionej gminy Oświęcim)^[8].

Okres przejściowy osiedli i gromad (1954–1972)

13 listopada 1954, po pięciu tygodniach, gromadę Brzeszcze zniesiono w związku z nadaniem jej statusu osiedla^[9], w związku z czym Jawiszowice stały się integralną częścią Brzeszcz. Nie potrwało to długo, bo już 29 lutego 1956 Jawiszowice wyłączono z osiedla Brzeszcze, tworząc w nich odrębną gromadę^[10]. 31 grudnia 1961 do gromady Jawiszowice przyłączono obszar zniesionej gromady Przecieszyn, natomiast obszar zniesionej gromady Rajsko (z Wilczkowicami) włączono do gromady Brzezinka^[11]. 18 lipca 1962 osiedle Brzeszcze otrzymało status miasta^[12]. Taki układ utrzymał się do końca 1972 roku, czyli do kolejnej reformy gminnej^[13][14].

Druga wiejska gmina zbiorowa (1977–1991)

1 stycznia 1973, w związku z kolejną reformą gminną, gminy Brzeszcze nie reaktywowano^[15]. W sąsiedztwie Brzeszcz powstały natomiast dwie sąsiednie gminy:

• gmina Jawiszowice w powiecie oświęcimskim w woj. krakowskim – obejmująca 5 sołectw: Jawiszowice, Przecieszyn, Skidzin, Wilczkowice i Zasole (powierzchnia 26,86 km², ludność 5752)^[16];
• gmina Miedźna w powiecie pszczyńskim w woj. katowickim – obejmująca 6 sołectw: Frydek, Gilowice, Góra, Grzawa, Miedźna i Wola (powierzchnia 49,73 km², ludność 6683)^[17].

Brzeszcze stanowiły wówczas odrębną gminę miejską i nie mieściły siedziby żadnej gminy wiejskiej. 1 czerwca 1975 wszystkie trzy jednostki weszły w skład nowo utworzonego woj. katowickiego^[18].

Do zmiany doszło 1 lutego 1977, kiedy to gminy Jawiszowice i Miedźna połączono w jedną nową gminę wiejską o nazwie Brzeszcze z siedzibą w Brzeszczach, które nadal stanowiły odrębną gminę miejską^[19]. Tak skonfigurowana gmina obwarzankowa sztucznie przecięła historycznie utrwaloną granicę między Małopolską a Śląskiem^[20]. Stan ten nie utrzymał się długo, bo niecałe sześć lat. 1 października 1982 usamodzielniła się ponownie gmina Miedźna, przez wyłączenie z gminy Brzeszcze sołectw Frydek, Gilowice, Góra, Grzawa, Miedźna, Wola^[21]. Po tej korekcie, obszar gminy Brzeszcze stał się zatem praktycznie tożsamy z obszarem gminy Jawiszowice z lat 1973–1977.

1 stycznia 1992 wiejską gminę wiejską Brzeszcze połączono z miastem Brzeszcze, tworząc współczesną miejsko-wiejską gminę Brzeszcze^[22].