Butlonos

Butlonos^[6] (Tursiops) – rodzaj wodnych ssaków z podrodziny Delphininae w obrębie rodziny delfinowatych (Delphinidae).

Butlonos

Tursiops[a]
P. Gervais, 1855[1]
Butlonos zwyczajny (T. truncatus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	walenie
Infrarząd	zębowce
Nadrodzina	Delphinoidea
Rodzina	delfinowate
Podrodzina	Delphininae
Rodzaj	butlonos
Typ nomenklatoryczny
Delphinus truncatus G. Montagu, 1821
Synonimy
Tursio[b] J.E. Gray, 1843[2] Thursiops[c]: Loche, 1858[3] Gudamu J.E. Gray, 1868[4] Tursiodelphis Charlton-Robb, Gershwin, R. Thompson, J. Austin, K. Owen & McKechnie, 2011[5]
Gatunki
4 gatunki (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich wodach świata^[7][8][9].

Morfologia

Długość ciała 190–380 cm, noworodków 84–140 cm; masa ciała 136–635 kg^[8][10].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1843 roku angielski zoolog John Edward Gray w publikacji własnego autorstwa zatytułowanej Lista okazów ssaków w kolekcji Muzeum Brytyjskiego^[2]. Jednak nazwa którą Gray nadał nowemu taksonowi okazała się młodszym homonimem innego rodzaju waleni opisanego w 1822 roku, dlatego w 1855 roku francuski paleontolog i entomolog Paul Gervais nadał rodzajowi delfinów nową nazwę^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) butlonos zwyczajny (T. truncatus).

Etymologia

• Tursio: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina^[11]. Gatunek typowy: Delphinus truncatus G. Montagu, 1821.
• Tursiops (Thursiops): rodzaj Tursio J.E. Gray, 1843; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’^[11].
• Gudamu: nazwa gadamu oznaczająca w telugu delfina^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus gudamu R. Owen, 1866 (= Delphinus truncatus G. Montagu, 1821).
• Tursiodelphis: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina; gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’^[5]. Takson warunkowy, proponowany dla Tursiops australis^[d].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[13][10][7]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa[6]	Podgatunki[8][7][10]	Rozmieszczenie geograficzne[8][7][10]	Podstawowe wymiary[8][10][e]	Status IUCN[14]
	Tursiops truncatus	(G. Montagu, 1821)	butlonos zwyczajny	3 podgatunki	umiarkowane i tropikalne wody całego świata, generalnie na północ do 45° N, ale dociera do Wysp Owczych na północnym Oceanie Atlantyckim, na południe do Nowej Zelandii i południowej Argentyny	DC: 190–380 cm MC: 135–635 kg	LC
	Tursiops erebennus	(Cope, 1865)		gatunek monotypowy[15]	wody przybrzeżne i ujścia rzek wzdłuż zachodniego wybrzeża północnego Oceanu Atlantyckiego, od Nowego Jorku po wschodnie wybrzeże półwyspu Floryda[15]	DC: do 286 cm brak danych[15]	NE
	Tursiops aduncus	(Ehrenberg, 1833)	butlonos indyjski	gatunek monotypowy	od ciepłych, umiarkowanych do tropikalnych wód Indo-Pacyfiku, od Południowej Afryki, Morza Czerwonego i Zatoki Perskiej na wschód po Archipelag Malajski, południowa Japonię, Wyspy Salomona i Australię	DC: około 270 cm MC: około 230 kg	NT

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z miocenu i pliocenu dzisiejszych Włoch^[16]:

• Tursiops osennae Simonelli, 1911

Uwagi

1. Nowa nazwa dla Tursio J.E. Gray, 1843.
2. Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Tursiops P. Gervais, 1855.
4. Synonim T. aduncus.
5. DC – długość ciała; MC – masa ciała