Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Cedr
rodzaj drzew z rodziny sosnowatych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Cedr (Cedrus Trew) – rodzaj długowiecznych drzew z rodziny sosnowatych. W zależności od ujęcia systematycznego wyróżnia się od dwóch do czterech gatunków. Cedry występują w rejonach górskich Afryki Północnej i Azji Zachodniej w trzech obszarach rozdzielonych znacznymi dysjunkcjami. Rosną w górskich lasach na wysokościach od 1100 do ok. 3000 m n.p.m.[4] Ze względu na niewielkie areały i eksploatację status gatunku zagrożonego ma cedr atlaski, a cedr libański jest gatunkiem narażonym[4]. Cedry są źródłem bardzo cenionego drewna, sadzone są także jako drzewa ozdobne.
Nazwa naukowa rodzaju jest jego nazwą łacińską jeszcze ze starożytności[4], pochodzącą od starogreckiego kedros[5]. Nazwa odnosiła się zarówno do tych drzew, jak i ich drewna oraz drewna innych drzew iglastych[4].
Remove ads
Rozmieszczenie geograficzne
Podsumowanie
Perspektywa
Współczesny zasięg rodzaju wskazuje na przywiązanie w przeszłości tych roślin do pasm górskich rozciągających się wzdłuż strefy zderzenia płyty eurazjatyckiej z napierającymi od południa płytami powstałymi po rozpadzie Gondwany od północno-zachodniej Afryki po południowo-wschodnią Azję. Zasięg rodzaju był w przeszłości znacznie obszerniejszy niż współcześnie o czym świadczą skamieniałości cedrów pochodzące z miocenu i pliocenu z południowej Europy[6] i Wyżyny Lessowej w Chinach[7], z oligocenu z zachodniego Kazachstanu, z wczesnego plejstocenu z masywu Ahaggar w środkowej Saharze. Zmiany klimatyczne, w tym postępujące pustynnienie, spowodowało odizolowanie trzech populacji, z których pierwsza odcięta została azjatycka, z której wyewoluował cedr himalajski Cedrus deodara zasiedlający współcześnie góry Hindukusz, Karakorum i Himalaje. Populacje obszarów górskich w otoczeniu Morza Śródziemnego uległy rozdzieleniu we wczesnym miocenie, ok. 18–23 milionów lat temu. Cedr atlaski C. atlantica występuje w Maroku w Atlasie Średnim i Rif oraz w Algierii w Atlasie Tellskim. Cedr libański C. libani rośnie w górach otaczających wschodnią część Morza Śródziemnego od Libanu poprzez Syrię i góry południowej części Azji Mniejszej sięgając po okolice miasta Muğla na zachodzie. Izolowana populacja występuje w północnej Turcji na północ od Erbaa. Na wyspie Cypr w górach Trodos występuje izolowana odmiana cedru libańskiego – C. libani var. brevifolia, tradycyjnie często wyodrębniana w randze gatunku jako cedr cypryjski C. brevifolia[6]. Cedr cypryjski oddzielił się od kontynentalnej populacji ok. 6–8 milionów lat temu[8].
Remove ads
Morfologia
- Pokrój
- Okazałe drzewa osiągające zwykle do 40–50 m wysokości[9] (tylko C. libani var. brevifolia zwykle tylko do 20 m wysokości[10], z kolei najwyższe cedry himalajskie sięgają do co najmniej 75[11]–76 m[12]). Młode drzewa w regularnych odstępach tworzą odgałęzienia boczne, stąd mają monopodialną (jednoosiową) budowę (pokrój jest piramidalny[12]). Zachowuje się ona z wiekiem jednak tylko u cedru himalajskiego, podczas gdy u starych cedrów z obszaru śródziemnomorskiego część konarów I rzędu rośnie bardzo silnie i z wiekiem coraz bardziej dominują nad osią główną drzewa[4]. Odgałęzienia boczne rosną przy tym poziomo[11], tworząc w efekcie spłaszczoną, szeroko rozpostartą koronę[12]. W drewnie żywice zawarte są w przestworach, podczas gdy przewody żywiczne występują w liściach, szyszkach i korowinie. Ta ostatnia pęka i łuszczy się niewielkimi płatkami, u starszych okazów jest głębiej spękana podłużnie[4]. Pędy zróżnicowane są na krótko- i długopędy[9][4], młode pędy są szarawo omszone[11].
- Liście
- Osadzone są na sterygmach (trzonkach)[5]. Blaszki są równowąskie, igłowate i sztywne, na przekroju rombowate, zwężające się ku nasadzie i wierzchołkowi, który jest zaostrzony[4], zwieńczony bezbarwnym kończykiem[5]. Wyrastają ułożone skrętolegle na długopędach i gęsto skupione na krótkopędach[11]. Liście są zimozielone, zachowują się przez 3–6 lat[9][11]. Osiągają od kilkunastu do ok. 50 mm długości[9].
- Kwiaty
- Cedry są jednopienne, tj. na drzewach tworzą odrębne kwiatostany/szyszki z kwiatami męskimi i żeńskimi. Męskie rozwijają się pojedynczo na wierzchołkach krótkopędów, są wzniesione, walcowate[4], długości ok. 5 cm[9]. Na ich osi znajdują się liczne mikrosporofile, każdy z dwoma mikrosporangiami (woreczkami pyłkowymi)[13]. Szyszki żeńskie rozwijają się podobnie jak męskie – pojedynczo, wzniesione na końcach krótkopędów[13], ale mają jajowaty kształt, długość w czasie kwitnienia 1–1,5 cm[9] i jasnofioletowy kolor[13]. Szyszki męskie i żeńskie rozwijają się na odrębnych pędach[5]. Łuski nasienne są liczne i bardzo gęste[5], szerokie, owalne, spiralnie ułożone na osi szyszki, każda wsparta jest drobną łuską wspierającą i na górnej powierzchni ma dwa zalążki[13].
Remove ads
Systematyka
Podsumowanie
Perspektywa
- Pozycja systematyczna
Dawniej, gdy o pokrewieństwie sądzono głównie na podstawie cech morfologicznych, cedry uważano za blisko spokrewnione z posiadającymi także krótkopędy rodzajami modrzew Larix i modrzewnik Pseudolarix[14].
Głównie dzięki metodom molekularnym ustalono pozycję rodzaju jako bazalną dla grupy określanej mianem 'abietoid' lub wyróżnianej w randze podrodziny jodłowych Abietoideae w obrębie rodziny sosnowatych Pinaceae[7]. Niektóre źródła wskazują na niewykluczoną pozycję bazalną tych roślin dla całej rodziny sosnowatych[4].
- Podział rodzaju
W zależności od ujęcia w obrębie rodzaju wyróżnia się od dwóch do czterech gatunków. Wyraźnie odrębny, o ugruntowanej pozycji systematycznej, jest cedr himalajski C. deodara, stanowiący klad bazalny w obrębie rodzaju[6]. Cedry występujące w górach otaczających Morze Śródziemne zaliczane są do jednego szeroko ujmowanego gatunku – cedru libańskiego[6][11][5], lub rozdzielane są na dwa[6][15] albo trzy gatunki[9].
We współczesnych bazach taksonomicznych i publikacjach rodzaj dzielony jest zwykle na trzy gatunki[16][15][6]:
- Cedrus atlantica (Endl.) Manetti ex Carrière – cedr atlaski
- Cedrus deodara (Roxb. ex D.Don) G.Don – cedr himalajski
- Cedrus libani A.Rich. – cedr libański
Zastosowanie
Podsumowanie
Perspektywa
Drewno ma intensywny czerwonobrązowy kolor, jest lekkie, silnie aromatyczne i odporne na gnicie[12]. Cenione bardzo było już w Starożytności drewno cedrów libańskich. 2600 lat p.n.e. władający Egiptem Snofru wykorzystywał ogromne ilości tego drewna do budowy statków i budowli. Także uznaje się, że z tego gatunku zbudowano Pierwszą Świątynię Jerozolimską w X w. p.n.e. Intensywna eksploatacja cedrów libańskich doprowadziła do radykalnego zmniejszenia powierzchni lasów z tym gatunkiem. Podobny los spotyka cedr atlaski stanowiący bardzo istotne źródło trwałego, bardzo cenionego drewna w Afryce Północnej. Z powodu intensywnej eksploatacji w ciągu XX wieku powierzchnia lasów z cedrem atlaskim w Maroku uległa zmniejszeniu o ponad połowę. Cedr himalajski odgrywa podobną rolę jak gatunki śródziemnomorskie jako źródło cenionego drewna w Pakistanie i północno-zachodnich Indiach. Drewno cedrowe wykorzystywane jest jako konstrukcyjne, także w meblarstwie i do innych zastosowań. Z odpadów drzewnych cedru himalajskiego pozyskuje się olejek wonny[4].
Roślina ozdobna: Cedry są często uprawiane jako drzewa ozdobne w krajach o łagodnym klimacie. Już w pierwszej połowie XVII wieku w Wielkiej Brytanii zwłaszcza uprawiano cedry libańskie. W I połowie XIX wieku cedr atlaski został rozpowszechniony jako ozdobny w Europie Zachodniej (z powodu wrażliwości na mróz nie jest uprawiany w jej części wschodniej i północnej). Cedr himalajski jako najbardziej wrażliwy z cedrów na późne przymrozki uprawiany jest jako ozdobny tylko na obszarach o bardzo łagodnym klimacie[4].
Remove ads
Zobacz też
- Las Bożych Cedrów – rezerwat w Libanie wpisany na listę dziedzictwa światowego UNESCO
- olej cedrowy – pozyskiwany z tzw. „cedrowych orzeszków” tzw. „cedru syberyjskiego” w istocie nie ma z cedrami nic wspólnego – jest to olej z nasion sosny syberyjskiej.
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads