Dyneburg

Dyneburg (łot. Daugavpils^[a]) – miasto na Łotwie, w południowo-wschodniej części państwa, nad Dźwiną (nazwa w języku łotewskim oznacza zamek nad Daugavą, tj. Dźwiną), miasto wydzielone, drugie co do wielkości miasto Łotwy, stolica i centrum naukowe, przemysłowe i kulturalne Łatgalii. W 1956 do miasta przyłączono położone na lewym brzegu (selońskim) miasteczko Grīva. Główny ośrodek Polaków na Łotwie; większość mieszkańców miasta stanowi ludność rosyjskojęzyczna (w tym Rosjanie, Białorusini) oraz Polacy, natomiast Łotysze to ok. 17% mieszkańców.

Dyneburg

Daugavpils

Herb Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Dyneburg
Burmistrz	Andrejs Elksniņš
Powierzchnia	72,5 km²
Wysokość	105 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	94 195[1] 1317,1 os./km²
Nr kierunkowy	54
Kod pocztowy	5401–5465
Położenie na mapie Łotwy Dyneburg
55°53′N 26°32′E
Strona internetowa

Historia

W państwie zakonnym

Pierwszy zamek o nazwie Dinaburg zbudował około 1275 r. Ernst von Rassburg(inne języki) z inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Warownia w 1277 r. została zaatakowana przez Litwinów na czele z Trojdenem, którzy próbowali ją bez powodzenia zdobyć. W XIV wieku zamek został rozbudowany przez zakon krzyżacki. W 1481 r. zamek został zdobyty przez moskiewskie wojska Iwana III.

W Rzeczypospolitej

Plan Dyneburga z 1655 roku

W 1559 r. zamek został oddany w zastaw królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi. Po sekularyzacji zakonu Dyneburg w latach 1559–1772 znajdował się w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jako stolica Inflant Polskich. Najpierw był stolicą powiatu dyneburskiego. W 1577 r. stary krzyżacki zamek Dyneburg został zdobyty przez wojska moskiewskie Iwana Groźnego, który wkrótce wybudował bastionowy szaniec około 19 km w dół rzeki Dźwiny.

Dyneburg w 1912 r. Pośrodku ewangelicka katedra Marcina Lutra, w tle katolicki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP. Zdjęcie Siergieja Prokudina-Gorskiego.

Po odzyskaniu Inflant przez Polskę w pobliżu moskiewskiego szańca król Stefan Batory lokował nowe miasto Dyneburg, któremu 26 marca 1582 roku nadał prawo magdeburskie^[2] oraz wybudował nową twierdzę. W 1629 r. wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski ufundował w mieście kolegium jezuitów^[3], będące pierwszą szkołą w regionie. Obok kolegium powstał kościół. W 1652 r. sejm wydał konstytucję o ufortyfikowaniu miasta, a projekt powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza^[4]. W 1655 r. miasto zajęli Szwedzi, a w 1656 r. miasto i twierdzę przejęły wojska moskiewskie, które nadały mu nazwę Borisoglebsk. Okupacja moskiewska trwała do 1666 r., gdy Dyneburg został na mocy układu andruszowskiego odzyskany przez Polskę. W 1667 r. Dyneburg został stolicą województwa inflanckiego i od tego czasu w twierdzy przebywała na stałe polska załoga wojskowa. Od 1673 roku w mieście odbywały się obrady sejmików dla ziemian z Inflant^[5]. W 1691 r. w Dyneburgu stacjonował polski garnizon liczący prawie 1200 ludzi^[6]. W 1710 r. miasto ucierpiało w wyniku zarazy, a w twierdzy zmarli prawie wszyscy żołnierze. W sierpniu 1794 roku miasto spłonęło w wyniku prowadzonych o nie walk^[7].

W Rosji carskiej

5 Pułk Piechoty Legionów Wojska Polskiego w Dyneburgu w styczniu 1920 r.

Po I rozbiorze Polski Dyneburg został włączony do Rosji. Podczas insurekcji kościuszkowskiej został zajęty przez oddziały Michała Kleofasa Ogińskiego. W 1810 Rosjanie rozpoczęli w Dyneburgu budowę nowej twierdzy, którą kontynuowano do 1833. Po uruchomieniu w drugiej połowie XIX w. linii kolejowych do Petersburga, Rygi, Warszawy, Orła i Szawli Dyneburg stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. W 1878 r. ponownie rozbudowano twierdzę. W 1893 r. car Aleksander III zmienił nazwę miasta na Dźwińsk. W 1899 roku w mieście było 72 231 mieszkańców^[8]. Natomiast w 1913 roku miasto liczyło ponad 112 tys. mieszkańców (więcej niż dzisiaj).

W Republice Łotwy

Na początku 1920 r. Dyneburg został zdobyty przez oddziały polskie dowodzone przez gen. Rydza-Śmigłego w czasie operacji dyneburskiej. Większą część zajętego terytorium przekazano władzom niepodległej Łotwy. W obawie przed odcięciem przez wroga (ofensywa Tuchaczewskiego) polska załoga cytadeli opuściła miasto w lipcu 1920. W 1923 r. na murach twierdzy umieszczono tablicę ku czci walczącego w powstaniu styczniowym hrabiego Leona Broel-Platera, który został rozstrzelany w twierdzy przez Rosjan (tablica została zniszczona).

W latach 1920–1945 działało w mieście Prywatne Gimnazjum Polskie im. Platerów, a od 1991 działa tu Państwowe Gimnazjum Polskie im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu.

Demografia

Centrum Kultury Polskiej

Według stanu z 1 stycznia 2006 miasto liczyło 108 260 mieszkańców.

• Rosjanie – 53,96% (58 414)
• Łotysze – 17,3% (18 725)
• Polacy – 14,9% (16 126)
• Białorusini – 8,22% (8897)
• Ukraińcy – 2,23% (2417)
• Litwini – 0,96% (1041)
• Żydzi – 0,45% (492)
• Estończycy – 0,03% (30)
• inni – 1,96% (2118)

Historia składu etnicznego Dyneburga[9].
Rok	1897	1935	1959	1970	2005
Żydzi	46%	22%	3%	2%	–
Rosjanie	28%	21%	56%	57%	48%
Polacy	16%	18%	18%	14%	15%
Łotysze	2%	32%	13%	14%	17%
Białorusini	2%	3%	6%	8%	8%
Inni	6%	7%	4%	5%	12%
Razem	69 696	51 200	66 600	100 400	108 206

Gospodarka

W okresie ZSRR w mieście dominowała produkcja przemysłu elektromaszynowego, lekkiego (odzieżowego i tekstylnego) oraz chemicznego. Do największych zakładów należały m.in.:

• Dyneburski Zakład Włókna Chemicznego (ros. Даугавпилсский завод химического волокна) – 7 tys. zatrudnionych,
• Dyneburski Kombinat Obuwniczy (ros. Даугавпилсский обувной комбинат) – 3 tys. zatrudnionych.

Obecnie, po odzyskaniu niepodległości przez Łotwę, największe zakłady w mieście to:

• Dyneburski Zakład Łańcuchów (łot. Ditton pievadķēžu rūpnīca) – około 2 tys. zatrudnionych,
• Dyneburski Zakład Remontu Lokomotyw (łot. Daugavpils Lokomotīvju Remonta Rūpnīca).

Transport

Dworzec kolejowy

Dyneburg to duży węzeł kolejowy, posiadający połączenia m. in. z Petersburgiem, Rygą, Wilnem i Szawlami.

12 km na północny wschód od centrum w miejscowości Lociki znajduje się lotnisko Laci. Utrzymywane dawniej stałe połączenia uległy zawieszeniu w 1990. Trwają prace nad przekształceniem byłej wojskowej bazy lotniczej w Międzynarodowy Port Lotniczy Daugavpils. Utworzono firmę Daugavpils lidosta (Port Lotniczy Daugavpils). Otwarcie portu nastąpiło w 2015 r.^[10]

W mieście funkcjonuje system tramwajowy.

Turystyka

Dyneburg nie należy do wielkich centrów turystycznych Łotwy, gdyż nie posiada starego miasta, które w ogromnej większości zostało zburzone pod budowę twierdzy. Najstarsze budowle w mieście to właśnie XIX-wieczna twierdza rosyjska, na której budowę wykorzystano materiały ze zburzonych kamienic starówki. Najbardziej reprezentacyjną ulicą miasta jest ulica Ryska (Rīgas iela) biegnąca od dworca kolejowego w kierunku rzeki. Przy niej znajdują się kamienice z XIX i początków XX wieku, kościół św. Piotra z 1848, szereg restauracji, hoteli (w tym największy hotel „Latgola”), banków i najdroższych sklepów.

Warto zobaczyć tu również obiekty sakralne wielu wyznań, w tym synagogę z 1850 oraz największy z nich – prawosławny sobór św.św. Borysa i Gleba. Znajdują się tu także teatr i ogród zoologiczny, oraz kilka ciekawych budynków reprezentujących styl secesyjny z przełomu XIX i XX w.

Wybrane zabytki:

• Twierdza Dyneburg
• Kościół św. Piotra w okowach wzniesiony w latach 1848–1849 w stylu klasycystycznym
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wzniesiony w latach 1903–1905 w stylu eklektycznym
• Katedra Marcina Lutra wzniesiona w latach 1892–1893 w stylu neogotyckim
• Sobór Świętych Borysa i Gleba – katedra prawosławna z lat 1904–1905
• Cerkiew staroobrzędowców z lat 1908–1928
• Kościół Najświętszej Marii Panny w dzielnicy Grīva
• Ratusz z XIX w.
• Synagoga z 1850 r.

• Wybrane zabytki
• 
  Twierdza Dyneburg
• 
  Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP
• 
  Katedra Marcina Lutra
• 
  Kościół św. Piotra w okowach
• 
  Ratusz

Oświata

Uniwersytet Dyneburski

Swoje siedziby mają tutaj: Uniwersytet Pedagogiczny oraz wydział ogólnotechniczny Ryskiego Uniwersytetu Technicznego. W Dyneburgu funkcjonuje Państwowe Gimnazjum Polskie im. J. Piłsudskiego (J. Pilsudska Daugavpils valsts poḷu ġimnāzija).

Sport

Dyneburg to ośrodek sportu żużlowego, zespół Lokomotiv Daugavpils awansował w sezonie 2007 do I ligi polskiej oraz występuje w lidze fińskiej. Ponadto od 2006 miasto organizuje jeden z turniejów wyłaniających mistrza świata – Grand Prix Łotwy. W mieście mają siedzibę również dwa kluby Virsligi (1. ligi piłkarskiej) Dinaburg i Daugava. W mieście działał też klub hokejowy DHK Latgale, występujący w ekstralidze łotewskiej. Od 2013 funkcjonuje HK Dinaburga.

Ludzie urodzeni w mieście

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Dyneburgu.

Miasta partnerskie

• Charków
• Ferrara
• Haderslev
• Harbin
• Moskwa
• Motala
• Naro-Fomińsk
• Petersburg
• Poniewież
• Radom
• Ramla
• Witebsk

Uwagi

1. Inne nazwy: ros. Даугавпилс, Динабург (Dinaburg), Двинcк (Dwinsk), 1656–1667 Борисоглебск (Borisoglebsk); w j. polskim za tłumaczeniem nazwy rosyjskiej używano też Dźwińsk lub Dźwinów; lit. Daugpilis, niem. Dünaburg; biał. Дынабург, Дзвінск (Dzwinsk); jid. ‏דינאבורג‎, ‏ענענבורג‎ (Denenburg lub Dineburg); także: ‏װינסק‎; fiń. Väinänlinna.