Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Dolomity

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Dolomitymap
Remove ads

Dolomity[3] (wł. Dolomiti, Alpi Dolomitiche[4]; niem. Dolomiten[5]) – pasmo górskie w północno-wschodniej części Włoch, część Południowych Alp Wapiennych w Alpach Wschodnich. Leży pomiędzy dolinami: Val Rendena na zachodzie, Piawa na wschodzie oraz Pustertal (Val Pusteria) na północy. Najwyższe szczyty Dolomitów to: Punta Penia (3342 m n.p.m.) i Punta Rocca (3309 m n.p.m.) w masywie Marmolady, Antelao (3263 m n.p.m.), Tofany. Kraina geograficzna, do której należą Dolomity to Tyrol Południowy, południowa część masywu leży na terenie prowincji Belluno, zachodnia – prowincji Trentino, północna – prowincji Bolzano-Alto Adige/Bozen-Südtirol. W 2009 roku Dolomity wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Szybkie fakty Kontynent, Państwo ...
Szybkie fakty Państwo, Typ ...
Remove ads

Topografia

Podsumowanie
Perspektywa

Dolomity leżą we włoskiej części Alp Wschodnich, w regionach Trydent-Górna Adyga i Wenecja Euganejska.

AVE

Thumb
Dolomity (52) na mapie Alp Wschodnich wśród grup górskich według podziału AVE
Thumb
Dolomity (zasięg wg AVE)
W podziale Alp Wschodnich według Alpenverein Dolomity (nr AVE 52) są częścią      Südliche Ostalpen[a][6][7] i nie obejmują swym zasięgiem Dolomiti di Fiemme (Fleimstaler Alpen, nr AVE 53), które są odrębną, samodzielną jednostką.

Pasmo graniczy[8] z: Sarntaler Alpen na północnym zachodzie, Alpami Zillertalskimi, Rieserfernergruppe i Villgratner Berge na północy, Alpi Carniche na północnym wschodzie, Prealpi Carniche na wschodzie i południowym wschodzie oraz Dolomiti di Fiemme na zachodzie.

 

SOIUSA

Thumb
Według włoskiego podziału Alp, SOIUSA, Dolomity są sekcją (sezione) sektora (grande settore) Południowe Alpy Wapienne (Alpi Sud-orientali)
Według włoskiego podziału Alp, SOIUSA,      Dolomity (kod SOIUSA = II/C-31) są sekcją (sezione) sektora (grande settore)      Południowe Alpy Wapienne[a] (Alpi Sud-orientali, kod SOIUSA = II/C). Pasmo Dolomiti di Fiemme (kod SOIUSA = II/C-31.V) stanowi podsekcję (sottosezione) Dolomitów[9].

Główne podgrupy górskie według SOIUSA

Więcej informacji Nazwa, Kod SOIUSA ...

Grupy górskie

Thumb
Monte Civetta
Thumb
Tofany
Thumb
Torri del Vajolet

Dolomity nie stanowią wyraźnego łańcucha górskiego. Składają się z grup skalnych oddzielonych głębokimi dolinami i wysokimi, lecz na ogół łatwo dostępnymi przełęczami. Najważniejsze grupy: Pale di San Martino, Marmarole, Puez, Fanes, Sassolungo (niem. Langkofel), Marmolada, Sella, Puez/Ciër, Catinaccio (niem. Rosengarten), Civetta, Pelmo, Tofany, Cristallo, Antelao, Sorapiss, Dolomiti di Sesto (niem. Sextner Dolomiten)[6][7], Sciliar/Schlern, Dolomiti di Braies/Pragser Dolomiten. Najważniejsze grupy o podobnej budowie geologicznej, lecz geograficznie należące do innych grup górskich to Dolomiti di Brenta, Piccole Dolomiti[6][7] i Dolomity Lienzkie.

Remove ads

Budowa geologiczna

Dolomity w dużej części składają się z odkrytych skał – wapieni i dolomitów oraz częściowo – riolitów. W dolinach lasy szpilkowe. Dolomity charakteryzują się bardzo malowniczą rzeźbą terenu spowodowaną ich erozją. Pod względem geologicznym Dolomity stanowią fragment Południowych Alp Wapiennych. Składają się z płaszczowin wchodzących w skład tzw. Jednostek Austryjskich sfałdowanych po raz pierwszy w fazie austryjskiej orogenezy alpejskiej, na przełomie wczesnej i późnej kredy, ale główna faza fałdowań, tworzenia płaszczowin i wypiętrzenia przypadła na schyłek miocenu (Stupnicka, 1978). Osady jurajskie i kredowe tych jednostek zostały niemal całkowicie zerodowane; istniejące dolomity i wapienie uformowane zostały w triasie. Osady triasowe leżą na formacjach permskich, pod którymi znajduje się gruba warstwa kwaśnych skał wylewnych (głównie riolity), leżących bezpośrednio na silnie zmetamorfizowanym starszym podłożu. W niektórych miejscach riolity ukazują się bezpośrednio na powierzchni.

Remove ads

Rdzenna ludność

Rdzenna, zanikająca już ludność Dolomitów to Ladynowie, posiadający własną kulturę i język ladyński, którym posługuje się jeszcze niewielka część mieszkańców (ok. 30 000). Gromadzeniem informacji o kulturze ladyńskiej zajmują się Institut Ladin Micurá de Rü w San Martino (Alta Badia) oraz muzeum etnograficzne w Vigo di Fassa.

I Wojna Światowa

W okresie I wojny światowej przez Dolomity przebiegała linia frontu między armią włoską a austro-węgierską[10]. Obie strony wykorzystywały naturalne formacje skalne do budowy pozycji obronnych i drążenia tuneli w celu wysadzenia stanowisk przeciwnika. Walki charakteryzowały się dużymi stratami spowodowanymi nie przez ostrzały lecz przez lawiny, odmrożenia czy upadki z wysokości. Po bitwie pod Caporetto, Dolomity straciły strategiczne znaczenie a walki tam pojawiały się już tylko w ograniczonej formie. Obecnie na Dolomitach zachowały się liczne ślady działań wojennych, w tym wydrążone tunele czy schrony.

Remove ads

Turystyka

Dolomity mają bardzo duże walory turystyczne. Według UNESCO powszechnie uważane są za jeden z najatrakcyjniejszych krajobrazowo obszarów górskich na świecie[11]. Duża liczba poszarpanych grani, turni i baszt skalnych, bardzo stromych stoków, urwisk oraz wielkich kilkusetmetrowych pionowych ścian skalnych, głębokich dolin i zjawisk krasowych tworzy spektakularny krajobraz. Zimą Dolomity są popularnym ośrodkiem narciarskim, a latem oferują olbrzymią liczbę szlaków górskich, via ferrat oraz szlaków rowerowych.

Spośród wielu ośrodków sportów zimowych w Dolomitach najbardziej znana za sprawą Olimpiady Zimowej z 1956 roku jest Cortina d’Ampezzo oraz rejony Val Ghërdina/Grödental/Val Gardena, Alta Badia, Canazei, Reba/Arabba, Madonna di Campiglio, gdzie odbywają się regularnie zawody o Puchar Świata. Dolomity posiadają również wiele letnich stacji klimatyczno-wypoczynkowych. Należą do nich między innymi: Sesto, San Candido, Corvara, Ortisei, Selva Val Ghërdina/Wolkenstein, Predazzo, Cavalese, Alleghe, San Martino di Castrozza.

 

Remove ads

Główne szczyty

Więcej informacji Nr, Nazwa ...
Remove ads

Zobacz też

Uwagi

  1. Południowe Alpy Wapienne (polski egzonim, któremu wg KSNG odpowiadają endonimy Südliche Kalkalpen[12] lub Alpi Sud-orientali[13]) mają różne granice w zależności od klasyfikacji. Obszar Südliche Ostalpen (AVE) nie pokrywa się z zasięgiem Alpi Sud-orientali (SOIUSA).
    Alpi Sud-orientali to wg KSNG Południowe Alpy Wapienne, ale endonim Südliche Ostalpen nie ma polskiego egzonimu.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads