Don Shirley

Donald Walbridge Shirley (ur. 29 stycznia 1927 w Pensacola, zm. 6 kwietnia 2013 w Nowym Jorku) – amerykański pianista jazzowy i klasyczny oraz kompozytor.

Don Shirley

Donald Walbridge Shirley

Imię i nazwisko	Donald Walbridge Shirley
Data i miejsce urodzenia	29 stycznia 1927 Pensacola, Floryda
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 2013 Manhattan, Nowy Jork
Przyczyna śmierci	choroba serca
Instrumenty	fortepian, organy piszczałkowe
Gatunki	jazz, muzyka poważna, chamber jazz
Zawód	muzyk, kompozytor
Aktywność	1945–2013
Wydawnictwo	Cadence Records, Columbia Records, Atlantic Records

Nagrał wiele utworów dla wytwórni Cadence Records w latach 50. i 60. XX wieku, eksperymentując muzyką jazzową z wpływem muzyki klasycznej. Napisał wiele symfonii organowych, koncertów fortepianowych, koncertów wiolonczelowych, trzy kwartety smyczkowe, jednoaktową operę, utwory na organy, fortepian i skrzypce, a także poemat symfoniczny na podstawie powieści Finneganów tren Jamesa Joyce’a z 1939 oraz zbiór „wariacji” opartych na operze Orfeusz w piekle z 1858^[1].

Urodzony w Pensacola na Florydzie, Shirley był obiecującym uczniem grającym na fortepianie. Mimo że nie stał się sławny na początku swojej kariery, zyskał ją później, mieszając w swoich utworach różne tradycje muzyczne.

W latach 60. XX w., Shirley wykonał wiele tras koncertowych, niektóre w stanach na Głębokim Południu. Zatrudnił on ochroniarza klubu striptizerskiego Tony’ego „Lipa” Vallelongę jako szofera i ochroniarza. Na ich historii oparty jest film Green Book (2018), w którym w Shirleya wcielił się Mahershala Ali^[2][3].

Życiorys

Dzieciństwo

Donald Walbridge Shirley urodził się 29 stycznia 1927 w Pensacola na Florydzie^[4]. Rodzice byli jamajskimi imigrantami – Stella Gertrude (1903–1936), nauczycielka, i Edwin S. Shirley (1885–1982), kapłan episkopalny^[5].

Shirley zaczął grać na fortepianie w wieku dwóch lat^[6]. Przez pewien czas chodził do Virginia State University i Prairie View A&M University^[7], później studiował u Conrada Berniera i Thaddeusa Jonesa w Katolickim Uniwersytecie Ameryki w Waszyngtonie, D.C., w którym otrzymał bachelor’s degree z muzyki w 1953^[8].

Jako „Dr. Shirley” otrzymał dwa honorowe doktoraty^[9].

Miejsce urodzenia jest czasami błędnie podawane jako Kingston, ponieważ wytwórnia reklamowała go jako urodzonego na Jamajce^[4]. Według niektórych źródeł, Shirley wyruszył w podróż do Związku Radzieckiego, by podjąć naukę w Konserwatorium Petersburskim^[10]. Nawiązując do bratanka, Edwina, wydawnictwo błędnie myślało, że studiował w Europie „aby był tolerowany w miejscach, w których osoba ze szkoły dla czarnoskórych nie zdobyłaby żadnej sławy”^[7].

Kariera: 1945–1953

W 1945, w wieku 18 lat, Shirley zagrał I koncert fortepianowy Czajkowskiego wraz z Bostońską Orkiestrą Symfoniczną^[6]. Rok później, Shirley wykonał jedną ze swoich kompozycji z Londyńską Orkiestrą Filharmoniczną^[6].

W 1949 otrzymał zaproszenie od haitańskiego rządu, aby zagrać Exposition internationale du bicentenaire de Port-au-Prince, a także prośbę ówczesnego prezydenta Dumarsaisa Estimé’a i arcybiskupa Josepha-Marie’a Le Gouaze’a o ponowny występ tydzień później^[11].

Shirley ożenił się z Jean C. Hill w hrabstwie Cook 23 grudnia 1952^[12]; później się rozwiedli^[1][2].

Zrażony brakiem perspektyw dla czarnoskórych muzyków wykonujących muzykę poważną, Shirley zrezygnował z kariery pianisty. Studiował psychologię na Uniwersytecie Chicagowskim^[13] i zaczął pracować w Chicago jako psycholog. Tam też wrócił do muzyki. Otrzymał dotację na studiowanie zależności między muzyką a przestępczością osób nieletnich, która zwiększyła się w okresie powojennym, na początku lat 50. XX wieku. Grając później w małym klubie, eksperymentował z dźwiękiem, aby zobaczyć reakcję widowni. Publiczność była nieświadoma eksperymentów, studenci zaś mieli na celu ocenić ich odczucia^[14].

Kariera: 1954–2013

Dzięki zaproszeniu od Arthura Fiedlera, Shirley wystąpił z Boston Pops Orchestra w Chicago w czerwcu 1954. W 1955 zagrał z NBC Symphony Orchestra na premierze koncertu fortepianowego Duke’a Ellingtona w Carnegie Hall. Wystąpił także w programie telewizyjnym Arthur Godfrey and His Friends.

Debiutancki album Tonal Expressions został wydany przez wydawnictwo Cadence Records^[15]. W 1955 zdobył 14. miejsce w liście najlepiej sprzedających się albumów pop (ang. Billboard’s Best-Selling Pop Albums) magazynu Billboard^[16]. W latach 50. i 60. nagrał wiele albumów (dla Cadence Records), eksperymentując muzyką jazzową z klasyczną. W 1961 singel „Water Boy” osiągnął 40. pozycję w liście Hot 100 i utrzymywał się na niej przez 14 tygodni. Wystąpił w nowojorskim klubie nocnym Basin Street East, w którym Duke Ellington usłyszał go i zaczęli się przyjaźnić.

The Negro Motorist Green Book przedstawiał prace wyłącznie dla czarnoskórych kierowców w segregowanym rasowo południu.

W latach 60., Shirley odbył wiele tras koncertowych, niektóre z nich na południu Stanów Zjednoczonych, mając nadzieję, że swoimi występami zmieni niektórym zdanie na swój temat. Na pierwszą trasę koncertową w 1962^[17], zatrudnił nowojorskiego ochroniarza Tony’ego „Lip” Vallelonga jako osobistego kierowcę i bodyguarda. Ich historia została przedstawiona w filmie Green Book (2018)^[2]; nazwa pochodzi od przewodnika dla czarnoskórych kierowców, segregowanych rasowo w Stanach Zjednoczonych.

Film dyskusyjnie przedstawia Shirleya skłóconego ze swoją rodziną i wyalienowanego od innych Afroamerykanów. Żyjący członkowie rodziny Shirleya zaprzeczyli temu, stwierdzając, że był zaangażowany w ruchu praw obywatelskich (ang. Civil rights movement), wziął udział w marszach od Selmy do Montgomery i znał także innych artystów i przywódców afroamerykańskich. Miał trzech braci, z którymi (według rodziny) utrzymywał kontakt^[18]. Pisarz David Hadju, który spotkał się i zaprzyjaźnił z Shirleyem w latach 90. dzięki kompozytorowi Lutherowi Hendersonowi, napisał: „człowiek, którego znałem, znacząco różnił się od postaci Alego, który przedstawił go z drobiazgową elegancją w Green Book. Trudny w odbiorze, ale dosadny, żywy, samoobronny i nietolerujący braku perfekcyjności we wszystkim, on był tak złożony i niepodzielny jak jego sui generis muzyka”^[19].

Pod koniec 1968 Sharley zagrał koncert Czajkowskiego wraz z Detroit Symphony Orchestra^[20]. Pracował również z Chicagowską Orkiestrą Symfoniczną i National Symphony Orchestra^[6]. Pisał symfonie dla Filharmonii Nowojorskiej i Orkiestry Filadelfijskiej. Grał również jako solista z orkiestrą z teatru operowego La Scala z Mediolanu w programie dedykowanym dla twórczości George’a Gershwina^[21]. Igor Strawinski, kompozytor z Rosji, który był wielbicielem Shirleya, powiedział o nim: „Jego wirtuozeria jest godna Bogów”^[22].

Śmierć

Shirley zmarł na chorobę serca 6 kwietnia 2013. Miał 86 lat^[1].

Albumy studyjne

• Tonal Expressions (Cadence, 1955)
• Orpheus in the Underworld (Cadence, 1956)
• Piano Perspectives (Cadence, 1956)
• Don Shirley Duo (Cadence, 1956)
• Don Shirley with Two Basses (Cadence, 1957)
• Improvisations (Cadence, 1957)
• Don Shirley (Audio Fidelity, 1959)
• Don Shirley Solos (Cadence, 1959)
• Don Shirley Plays Love Songs (Cadence, 1960)
• Don Shirley Plays Gershwin (Cadence, 1960)
• Don Shirley Plays Standards (Cadence, 1960)
• Don Shirley Plays Birdland Lullabies (Cadence, 1960)
• Don Shirley Plays Showtunes (Cadence, 1960)
• Don Shirley Trio (Cadence, 1961)
• Piano Arrangements of Spirituals (Cadence, 1962)
• Pianist Extraordinary (Cadence, 1962)
• Piano Spirituals (1962)
• Don Shirley Presents Martha Flowers (1962)
• Drown in My Own Tears (Cadence, 1962)
• Water Boy (Columbia, 1965)
• The Gospel According to Don Shirley (Columbia, 1969)
• Don Shirley in Concert (Columbia, 1969)
• The Don Shirley Point of View (Atlantic, 1972)
• Home with Donald Shirley (2001)
• Don Shirley’s Best (Cadence, 2010)^[23][24].