Chicago
miasto w Stanach Zjednoczonych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
miasto w Stanach Zjednoczonych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Chicago (ⓘ[ʃɪˈkɑ:gəʊ]) – miasto w Stanach Zjednoczonych, położone nad jeziorem Michigan w stanie Illinois, w pobliżu centrum kontynentu północnoamerykańskiego, ponad 800 km od granicy z Kanadą. Stanowi trzecie pod względem wielkości i zaludnienia miasto w Stanach Zjednoczonych (po Nowym Jorku i Los Angeles). Jego obszar metropolitalny liczy 9,3 mln mieszkańców i jest to także trzecia co do wielkości amerykańska aglomeracja[1].
| |||||
Dewiza: Urbs in Horto (łac. Miasto w ogrodzie) | |||||
Przydomek: Wietrzne miasto | |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stan | |||||
Hrabstwo | |||||
Data założenia |
około 1780 | ||||
Prawa miejskie |
4 marca 1837 | ||||
Zarządzający |
Brandon Johnson (D) | ||||
Powierzchnia |
607,4 km² | ||||
Wysokość |
182 m n.p.m. | ||||
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Nr kierunkowy |
312, 773, 872 | ||||
Kod pocztowy |
Lista kodów
60290-60634, 60636-60647, 60649, 60651-60657, 60659-60661, 60664, 60666, 60668-60670, 60673-60675, 60677-60678, 60680-60682, 60684-60691, 60693-60697, 60699, 60701, 60706-60707, 60803-60805, 60827
| ||||
Strefa czasowa | |||||
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych | |||||
Położenie na mapie Illinois | |||||
41°52′55″N 87°37′40″W | |||||
Strona internetowa |
Chicago jest najważniejszym węzłem komunikacyjnym Stanów Zjednoczonych, na skrzyżowaniu krajowego transportu kolejowego, drogowego i lotniczego (w tym port lotniczy Chicago-O’Hare). Miasto pełni funkcję kluczowego punktu przeładunkowego, co w dużej mierze jest zasługą otwarcia Kanału Illinois i Michigan w 1848 roku. Jednym z wielu przydomków Chicago jest „stolica kolei Stanów Zjednoczonych”[2][3]. Znajduje się tutaj największy węzeł intermodalny w kraju[4].
Jest głównym centrum przemysłowym, finansowym, kulturalnym oraz naukowym regionu Środkowego Zachodu, w tym siedziba najstarszej na świecie giełdy kontraktów terminowych – Chicago Board of Trade. Budynek Home Insurance Building (1885) w Chicago, często uważany jest za pierwszy wieżowiec na świecie[5]. Dzisiaj Chicago znajduje się na 11. miejscu pod względem liczby wieżowców na świecie – w 2023 roku posiadało ich 178[6].
W XX wieku popularne było powiedzenie, że Chicago ma największą populację Polaków poza Warszawą. Choć dokładność tego stwierdzenia jest kwestią sporną, Chicago było wówczas jednym z największych skupisk Polonii na świecie[7]. Od połowy XX wieku wielu Polaków przeniosło się na przedmieścia, Polonia rozproszyła się i została przyćmiona przez rosnące populacje Latynosów i Afroamerykanów[8]. Największe miasto regionu Środkowego Zachodu dzisiaj jest wieloetniczne.
Według danych z 2019, Chicago jest 3. najczęściej odwiedzanym miastem w USA, z liczbą 57,6 milionów turystów[9]. Chicago jest miastem z największą liczbą ruchomych mostów w Ameryce, na świecie więcej ma jedynie Amsterdam[10]. Bywa określane mianem „Wietrznego miasta” (ang. Windy City).
Nazwa „Chicago” pochodzi od francuskiego tłumaczenia słowa shikaakwa pochodzącego z języka Miami-Illinois , oznaczającego dziką cebulkę (Allium tricoccum ). Pierwsza znana wzmianka o miejscu obecnego miasta Chicago jako Chécagou pochodzi od Roberta de LaSalle’a z około 1679 roku[11].
Centrum (ang. Downtown) to tzw. Pętla (ang. Loop) zamknięta linią kolei nadziemnej i rozlokowana nad brzegiem jeziora wzdłuż tzw. „Wspaniałej Mili” (ang. Magnificent Mile), obejmująca obszary od Lincoln Park Zoo na południe, aż po Muzeum Historii Naturalnej (ang. Field Museum of Natural History) oraz od jeziora w stronę zachodnią, aż po autostradę I-90 (Dan Ryan). Na terenie Loop mieszczą się m.in. Willis Tower (dawny Sears Tower), Art Institute of Chicago z bogatymi zbiorami impresjonistów, Planetarium Adlera, czy Akwarium Shedda. Tu znajdują się też wielki kompleks wystawienniczy McCormick Place (doroczne Chicago Auto Show) oraz stadion sportowy Soldier Field, na którym mecze rozgrywa zespół futbolu amerykańskiego Chicago Bears.
Na początku drugiej połowy XVIII wieku okolice przyszłego Chicago były zamieszkane wyłącznie przez Indian, głównie ze szczepu Illinois (grupa plemienna Pottawatomi), który wyparł z okolicy inne plemiona (Miami, Sauk i Lisów). Pierwszym nieindiańskim osadnikiem był czarnoskóry Jean Baptiste Point du Sable, który pochodził z Haiti i osiedlił się w okolicy między rokiem 1770 a 1780.
Stany Zjednoczone uzyskały terytorium przyszłego miasta w wyniku traktatu zawartego w Greenville w roku 1795 z Indianami. W 1803 roku Amerykanie wybudowali na terenie obecnego miasta Fort Dearborn. W 1812 roku podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej załoga fortu została zmasakrowana przez Indian.
Pierwsze dekady XIX wieku były okresem intensywnego osadnictwa w nowo utworzonych amerykańskich stanach na zachód od Appalachów. Stan Illinois, w którym leży Chicago, wszedł do Unii w 1818 roku.
12 sierpnia 1833 roku Chicago, które miało wtedy 350 mieszkańców, otrzymało prawa miasteczka. Siedem lat później miasto miało już 4000 mieszkańców. 4 marca 1837 roku Chicago otrzymało prawa miejskie. W tym czasie do Chicago zaczęli napływać pierwsi Polacy, członkowie nieudanego powstania listopadowego[12]. W roku 1848 otwarto kanał łączący Jezioro Michigan z rzeką Missisipi, który miał swój początek w Chicago. W roku 1853 otwarto pierwszą linię kolejową między Chicago i miastem Freeport w Illinois. W następnych latach szybki rozwój kolei stworzył w Chicago jeden z najważniejszych węzłów kolejowych w Stanach Zjednoczonych. Ze swoimi doskonałymi połączeniami transportu wodnego, kolejowego, a potem lotniczego, miasto stało się i jest do dzisiaj jednym z najważniejszych węzłów transportowych w Stanach Zjednoczonych.
W 1857 roku Chicago było już największym miastem na północnym wschodzie ówczesnych Stanów Zjednoczonych i miało ponad 90 tys. mieszkańców. W latach 60. XIX wieku rozpoczęła się masowa migracja Polaków, którzy uciekali spod okupacji Imperium Rosyjskiego[12].
Miasto borykało się z typowymi problemami związanymi z szybkim rozrostem, które jednak były stopniowo rozwiązywane przez inwestycje w infrastrukturę.
W 1871 roku duża część miasta została zniszczona w ogromnym pożarze, jednej z największych katastrof XIX wieku. Przyczyna pożaru jest trudna do ustalenia. Są teorie, że pożar wywołały spadające na Chicago odłamki komety von Bieli, choć tradycyjna wersja mówi o lampie kopniętej przez krowę pani O’Leary. Miasto miało wtedy już 300 tys. mieszkańców i około 100 tys. z nich straciło dach nad głową, a 250 osób zginęło.
To nieszczęście dało okazję do zaprojektowania i zbudowania nowego miasta z nowymi rozwiązaniami urbanistycznymi i architektonicznymi. Szybka odbudowa rozpoczęła się prawie natychmiast i już po trzech latach trudno było znaleźć w mieście ślady pożaru. Nowe budynki w centrum miasta były wybudowane z cegły i kamienia, zastępując w większości drewniane budynki spalone w pożarze.
Nowa architektura była niezwykle oryginalna, a nowy „styl chicagowski” miał wpływ na rozwój wielu innych miast na świecie. Pierwszy na świecie drapacz chmur Home Insurance Building został zbudowany w Chicago w 1885. W zachowanym do dziś drapaczu chmur Reliance Building zbudowanym w latach 1890–1894 zastosowano nowatorskie rozwiązania (np. szerokie okna), które na świecie przyjęły się dopiero kilkadziesiąt lat później. W Chicago pracowali światowej sławy architekci, m.in. Daniel Burnham, Frank Lloyd Wright i Mies van der Rohe.
Na przełomie XIX i XX wieku miasto rozwijało się bardzo gwałtownie (nawet według amerykańskich standardów), głównie z powodu napływu ogromnej rzeszy imigrantów z Europy. W roku 1900 miasto liczyło około 1,7 mln mieszkańców, a w roku 1910 już prawie 2,2 mln mieszkańców.
2 grudnia 1942 roku na korcie do gry w squasha należącym do podmiejskiego uniwersytetu uczeni pod kierunkiem Enrico Fermiego uruchomili pierwszy na świecie reaktor jądrowy.
22 listopada 1987 r. doszło do przechwycenia sygnału telewizyjnego dwóch lokalnych stacji telewizyjnych, w wyniku czego doszło do krótkiej pirackiej transmisji nagrania przedstawiającego niezidentyfikowaną osobę noszącą maskę i kostium Maxa Headrooma[13][14][15][16].
Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Średnie temperatury w dzień [°C] | -0,6 | 1,8 | 8,1 | 15,0 | 21,1 | 26,5 | 28,9 | 27,7 | 23,8 | 16,8 | 9,0 | 1,6 | 15,1 |
Średnie dobowe temperatury [°C] | -4,6 | -2,4 | 3,3 | 9,4 | 15,1 | 20,5 | 23,3 | 22,4 | 18,1 | 11,4 | 4,6 | -2,4 | 9,9 |
Średnie temperatury w nocy [°C] | -8,6 | -6,6 | -1,6 | 3,8 | 9,4 | 14,5 | 17,7 | 17,2 | 12,4 | 6,0 | 0,2 | -6,3 | 4,9 |
Opady [mm] | 43,9 | 45,5 | 63,5 | 85,9 | 93,5 | 87,6 | 94,0 | 125 | 81,5 | 80,0 | 80,0 | 57,2 | 937 |
Średnia liczba dni śnieżnych | 8.2 | 5.9 | 4.2 | 0.9 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.7 | 6.9 | 28 |
Średnia liczba dni z opadami | 10,5 | 8,8 | 11,1 | 12,0 | 11,6 | 10,2 | 9,8 | 9,8 | 8,3 | 10,2 | 10,8 | 11,0 | 124 |
Wilgotność [%] | 72.2 | 71.6 | 69.7 | 64.9 | 64.1 | 65.6 | 68.5 | 70.7 | 71.1 | 68.6 | 72.5 | 75.5 | 69,6 |
Średnie usłonecznienie [h] | 136 | 136 | 187 | 215 | 282 | 311 | 318 | 283 | 227 | 193 | 113 | 106 | 2508 |
Źródło: NOAA[17] (liczba dni z opadami dla wartości 0,3 mm, port lotniczy Chicago-O’Hare, 1981-2010) |
Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
3,9 | 2,7 | 3,2 | 4,9 | 7,1 | 14,1 | 21,5 | 23,2 | 20,3 | 14,9 | 9,6 | 5,7 | 10,9 |
Wielki ośrodek handlowo-finansowy (cztery giełdy, w tym największa na świecie giełda płodów rolnych – ang. Chicago Mercantile Exchange). Dawniej centrum przemysłu metalurgicznego, obecnie elektromaszynowego, ponadto maszynowego, chemicznego, przetwórczo-spożywczego. Siedziba koncernów i przedsiębiorstw: McDonald’s, United Airlines, Exelon, Motorola Solutions, Groupon, Conagra Brands, Mondelēz International, Archer Daniels Midland, Walgreens, CME Group i wiele innych[19][20].
Od początku swojej działalności swoją siedzibę w Chicago miał magazyn Playboy – aż do 2012 r., kiedy siedziba została przeniesiona do Los Angeles[21].
Wielki węzeł komunikacyjny. Główny zespół portowy Wielkich Jezior. Największy węzeł kolejowy na półkuli zachodniej, krzyżuje się tu 41 linii kolejowych, a w ciągu doby jest odprawianych około 1500 pociągów. Chicago posiada jeden z największych co do ruchliwości portów lotniczych świata – O’Hare (78,6 mln pasażerów w 2004 roku), a także nieco mniejszy Midway. Przez miasto (i przedmieścia) przebiega kilka autostrad, w tym osiem międzystanowych.
Chicago posiada rozbudowany system komunikacji miejskiej (ang. Chicago Transit Authority – CTA). Składają się na niego linie metra na-, nad- i podziemne, oznakowane kolorami niebieskim (z zachodnich przedmieść miasta przez downtown do lotniska O’Hare), zielonym (z zachodu przez downtown na południe), pomarańczowym (z południa do downtown), czerwonym (z południa na północ), brązowym (z downtown do bliskich dzielnic na północy), fioletowym (z downtown na daleką północ) i żółtym (łącząca północno-zachodnie przedmieście Skokie z linią fioletową), oraz miejskie i podmiejskie linie autobusowe, które jednak – mimo znacznej liczebności linii i pojazdów – nie zapewniają alternatywnego dla samochodów środka transportu zbiorowego w mieście.
Ważną rolę w transporcie pasażerskim w granicach metropolii zajmują kompanie taksówkowe, ze słynną Yellow Cab na czele. Żółte taksówki, tak popularne w wielu amerykańskich miastach z Nowym Jorkiem na czele, po raz pierwszy wyjechały na ulice właśnie w Chicago. Łącznie w mieście zarejestrowanych jest około 7000 taksówek.
Pasażerski transport kolejowy zapewnia system Metra, który zapewnia połączenia centrum z dalszymi przedmieściami. Dalekobieżny ruch pasażerski obsługiwany jest przez przewoźników kolejowego Amtrak i autobusowego Greyhound.
Podczas spisu powszechnego w Stanach Zjednoczonych w 2020 r. miasto Chicago liczyło 2 746 388 mieszkańców, co oznacza wzrost o 50 790 od czasu spisu powszechnego w Stanach Zjednoczonych w 2010 roku[22]. Jednak do 2023 r. populacja zmalała o 81 900 do 2 664 452 mieszkańców[22]. Średnia wieku wynosi 35,3 lat, w porównaniu z 38,7 lat dla Illinois i 38,5 lat dla Stanów Zjednoczonych[23].
Średni dochód gospodarstwa domowego (dane z 2022) w Chicago wynosi 71 673 dolarów, zaś dochód na mieszkańca 45 840 dolarów. 16,9% mieszkańców żyje poniżej relatywnej granicy ubóstwa[22].
Według danych pięcioletnich z 2022 roku, ludność biała nielatynoska stanowiła 32,7% ludności miasta, Latynosi jakiejkolwiek rasy – 29%, ludność czarna lub Afroamerykanie – 28,8%, 9,7% było rasy mieszanej, 7% deklarowało pochodzenie azjatyckie i 0,7% to była rdzenna ludność Ameryki. 20,2% mieszkańców Chicago urodziło się poza granicami Stanów Zjednoczonych, a w obszarze metropolitalnym było to 17,7%[24].
Do największych grup głównego miasta należały osoby pochodzenia afroamerykańskiego, meksykańskiego (21,4%), niemieckiego (7,3%), irlandzkiego (7,2%), polskiego (5,1%), włoskiego (3,8%), portorykańskiego (3,5%) i angielskiego (3%). Do największych społeczności azjatyckich należeli: Chińczycy (61,8 tys.), Hindusi (44,4 tys.) i Filipińczycy (30,5 tys.). 47,7 tys. osób pochodziło z Afryki Subsaharyjskiej[24].
Do 1930 roku polscy imigranci i ich dzieci zastąpili Niemców jako największą grupę etniczną w Chicago. Do 1980 roku Latynosi i Afroamerykanie w dużej mierze zastąpili Polaków w starszych centralnych dzielnicach śródmieścia, podczas gdy Polonia masowo przenosiła się na przedmieścia[25]. W spisie z 2000 r. okazało się, że w stanie Illinois mieszkało 933 tys. osób polskiego pochodzenia. 23% z nich mieszkało w Chicago, 65% na jego przedmieściach, a 12% w innych częściach stanu. Osoby polskiego pochodzenia stanowiły 7,3% populacji Chicago[12].
W czasie I wojny światowej w Chicago mieszkało 351 600 ludności polskiej, tym samym więcej niż rdzennej polskiej ludności Warszawy[26]. Do końca lat 80. XX wieku dość duża część Polaków w Chicago zamieszkiwała dzielnicę Polish Village, potocznie nazywaną Jackowem od parafialnego kościoła świętego Jacka. Dzisiaj Polacy również są tam obecni, ale są już tam mniejszością. Obecnie tę dzielnicę Chicago zamieszkują przeważnie Meksykanie (zgodnie z kierunkiem migracji Amerykanów mieszkających w Chicago: z południa na północ). Obecnie Polacy mieszkają w wielu różnych dzielnicach Chicago, szczególnie w północno-zachodnich np.: Des Plaines (około 25% Amerykanów mieszkających w tej dzielnicy Chicago jest pochodzenia polskiego), Niles, Arlington Heights, Mount Prospect. Polacy przenoszą się również, chociaż już w mniejszym stopniu, do południowo-zachodnich dzielnic Chicago, takich jak Burbank albo Palos Hills; ale główne skupisko polskich średnich i małych biznesów mieści się w Chicago na północny zachód od Jackowa, wzdłuż ulic Belmont i Central oraz dalej w okolicach ulic Harlem i Irving Park Road, a nawet przenoszą się na niektóre dzielnice Chicago i jego północno-zachodnie dzielnice. Bardzo dużo Polaków, przeważnie pochodzących z południa Polski (szczególnie Podhalan) można zobaczyć w południowej części Chicago. Dzielnica Portage Park w Chicago, według spisu ludności z 2000 roku, stanowi największe skupisko Amerykanów narodowości polskiej albo pochodzenia polskiego w Chicago.
Chicago to bardzo duże centrum zorganizowanych Polaków. Pierwszym posłem polonijnym z tego miasta do parlamentu Illinois był pochodzący ze Śląska działacz Piotr Kiołbasa[potrzebny przypis]. Siedziba władz centralnych Kongresu Polonii Amerykańskiej (PAC), Związku Narodowego Polskiego (PNA), Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego (PRCU), Związku Polek w Ameryce (PWA), Związku Podhalan w Północnej Ameryce (PHAA), Polish American Youth (PAY) i wielu innych organizacji.
Związek Narodowy Polski jest właścicielem stacji radiowej WPNA 1490 oraz wydawcą gazety codziennej „Dziennik Związkowy” (ang. Polish Daily News) założonej w roku 1908. Najstarszym polskim zabytkiem jest Kościół św. Stanisława Kostki zbudowany ok. 1870, a przy Zjednoczeniu Rzymsko-Katolickim mieści się Muzeum Polskie w Ameryce. Jedynym kościołem w Chicago, w którym odprawiane są msze św. jedynie w języku polskim jest misyjny Kościół św. Trójcy, mimo że Polacy w jego okolicy nie mieszkają od wielu już lat[27].
W Chicago wychodzą dwie gazety codzienne w języku polskim, kilkanaście tygodników i miesięczników („Program”, „Express”, „Biznes+”[uwaga 1], „Szikagowianka”[uwaga 2], „Monitor”[uwaga 3] i in.), kilkugodzinne programy codzienne nadają dwie stacje telewizyjne, tu emitowany jest program Polsatu 2 „Oblicza Ameryki”, a także program publicystyczny Telewizji Trwam „Jak my to widzimy”; ponadto nadawanych jest kilkadziesiąt programów radiowych z co najmniej czterech stacji nadawczych.
W Chicago i w niektórych dzielnicach Chicago organizowane są rozmaite przedsięwzięcia Polaków mieszkających w Chicago:
Należy również wymienić w Chicago działalność komercyjną: rokrocznie wydawany „Informator Polonijny” – książka telefoniczna o objętości około 2000 stron.
Struktura religijna w 2014 roku, według Pew Research Center[35]:
Badanie Pew Research Center z 2014 roku wykazało, że obszar metropolitalny Chicago ma najwyższy odsetek osób (34%) identyfikujących się jako katolicy, wśród 17 największych aglomeracji USA[36]. Jednak według raportów The ARDA od 1980 roku, kiedy prowadzone są raporty – odsetek członkostwa w Kościele Katolickim cały czas spada (z 39,1% do 28,6% w 2020)[37].
Według spisu The ARDA na 2020 rok najwięcej członków posiadali[38]:
Według The ARDA Chicago posiada najwyższy odsetek społeczności muzułmańskiej (4,7%) spośród wszystkich aglomeracji USA, która także jest jedną z najszybciej rosnących (wzrost z 1,3% w 2000)[37]. Muzułmańska populacja Chicago jest trzecią co do wielkości w Ameryce (po Nowym Jorku i Toronto) i prawdopodobnie najbardziej zróżnicowaną na świecie, dzięki czemu miasto zyskało sobie przydomek „amerykańskiej Medyny” (przyciąga muzułmanów ze wszystkich stron świata)[39]. Muzułmanie w Chicago są pochodzenia arabskiego, indyjskiego, pakistańskiego, nigeryjskiego i innego afrykańskiego, jak również są liczne populacje z Bliskiego Wschodu (w tym Palestyńczycy i Jordańczycy)[40][41].
Pierwszymi muzułmanami, którzy licznie przybyli do Chicago na początku XX wieku, byli Albańczycy i Bośniacy[40].
Chicago zajęło 28. miejsce na liście najbardziej śmiercionośnych miast w Stanach Zjednoczonych sporządzonej przez stację CBS. Wskaźnik zabójstw w 2019 roku wyniósł 18,26 na 100 tys. mieszkańców[42]. Miasto doświadcza wyższego poziomu morderstw, strzelanin i napaści z użyciem przemocy w porównaniu z innymi dużymi miastami USA. Chicago należy także do miast o najwyższym wskaźniku kradzieży pojazdów mechanicznych[43].
W Chicago znajduje się kilka dużych stadionów, jak:
Z Chicago pochodzi wielu raperów oraz innych ludzi ze świata muzyki, np. producenci, m.in.:
Miasta partnerskie Chicago[44]:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.