Dynów - Wikiwand

Dynów wymowa^ⓘ (dawniej Denow) – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie rzeszowskim, nad Sanem, w Pogórzu Dynowskim.

Szybkie fakty

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Leży w dawnej ziemi sanockiej^[3]. Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1489 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim^[4]. Dynów uzyskał prawo składu w 1611 roku^[5].

Przed 1945 r. Dynów należał do województwa lwowskiego, po zakończeniu II wojny światowej miasto weszło w skład nowo utworzonego województwa rzeszowskiego. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa przemyskiego.

Według danych GUS z 31 grudnia 2024 r. Dynów liczył 5959 mieszkańców, będąc 26. najludniejszym miastem w województwie^[2].

Remove ads

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[6] Dynów ma obszar 24,51 km², w tym:

użytki rolne: 77%
użytki leśne: 12%

Miasto stanowi 2,01% powierzchni powiatu.

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2004 r.^[7] miasto miało 6030 mieszkańców. Dane z 30 czerwca 2004:

Więcej informacji Opis, Ogółem ...

Opis	Ogółem	Kobiety	Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	6030	100	3080	51,1	2950	48,9
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	246	125,7	120,4

Historia

W okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego dobra Rzeszowskie wraz z Dynowem nadane zostały rycerzowi Janowi Pakosław de Strożyszcz. W posagu Dynów, Rzeszów i inne dobra otrzymał Kmita Sobieński, poślubiając córkę Augustyna z Rzeszowa;
główna posiadłość Piotra Kmity – wojewody sandomierskiego, a później krakowskiego.
1409 – Po śmierci Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego, dobra dynowskie wraz z Hyżnem odziedziczył jego syn Piotr Lunak Kmita, mąż dziedziczki części Rzeszowa Ofki (Zofii) Rzeszowskiej;
1410 – pobyt króla Władysława Jagiełły po bitwie pod Grunwaldem, w której sławili się mieszkańcy Dynowa;
1424 – własność Andrzeja Wernera de Denow;
1429 – uzyskanie praw miejskich;
1436 – dobra dynowskie zagarnął bezprawnie stryj małoletniej wówczas Małgorzaty z Kmitów (ur. 1430) Mikołaj Kmita – kasztelan przemyski, zapoczątkowując spór, zakończony w 1441 r. nowym podziałem dóbr, które odzyskała Małgorzata Mościcowa, znana z fundacji kościoła w Dynowie;
4 kwietnia 1448 – Małgorzata z Kmitów Mościcowa z Dynowa – córka Piotra Lunaka Kmity i Zofii Rzeszowskiej –– Ofki (według spisu; właścicielka Jawornika Polskiego i wsi koło Dynowa), poślubiła w 1432 r. hrabiego Piotra Kunatha (podczaszego sandomierskiego), i w 1468 r.; Jana Jaksę de Zalaśna z Wielkich Mościsk, Koźmina ze Strzałkowic herbu Ostoja, i s. Andrzeja kasztelana, z nią dziedziczył Rzeszów i Dynów;
1462 – fundacja kościoła przez Małgorzatę i ustanowienie urzędu parafialnego przez biskupa Mikołaja Odrowąża Błażejowskiego;
Po śmierci Małgorzaty Kmity Dynów dziedziczą jej synowie: Stanisław Dynowski, a po nim Jan Dynowski (który zmarł bezpotomnie w roku 1539). Kolejnymi spadkobiercami zostali bracia stryjeczni Mikołaj i Piotr Rzeszowscy herbu Doliwa. W roku 1496 sprzedali oni dobra dynowskie Janowi Amorowi Tarnowskiemu – kasztelanowi krakowskiemu. W roku 1532 Wapowscy przejęli dobra dynowskie od Tarnowskich;
1540 – Dynów własnością rodu Wapowskich: Piotra Wapowskiego (który był stolnikiem sanockim) i potem Katarzyny Wapowskiej, a po niej – syna, Jana Stanisława Wapowskiego. Po jego śmierci w 1632 r. (gdy nagrobek w kościele wystawiła mu wdowa Magdalena Wapowska z Jordanów) Dynów przejął syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Marcinowi Konstantemu Krasickiemu
1604 – dotacja na wyposażenie kościoła przez Katarzynę Wapowską de Maciejowice – Maciejowska;
1617 – konsekracja kościoła pw. św. Wawrzyńca przez arcybiskupa lwowskiego Andrzeja Pruchnickiego;
1632 – Szymon Starowolski pisze, że „Rymanów, Dynów i Lesko swoje zamki mają”;
1644 – własność Marcina Konstantego Krasickiego;
1657 w czerwcu – zniszczenie miasta, zamku na skarpie w północno-wschodniej części grodu, oraz spalenie kościoła parafialnego św. Wawrzyńca, przez wojska Rakoczego;
1663 – odbudowa kościoła ze zniszczeń wojennych i poświęcenie go przez biskupa Stanisława Sarnowskiego. W tych latach istniały jeszcze: kościół – przytułek pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i kościół św. Krzyża przy wyjeździe na Dubiecko;
1672 – najazd Tatarów pod dowództwem nurredina sołtana Safę Gereja;
1686 – Jerzy Krasicki, stolnik przemyski, umierając zapisał dobra koło Dynowa żonie księżnie Teofili Czartoryskiej, która następnie wyszła za księcia Grzegorza Antoniego Ogińskiego – Wielkiego Hetmana Litewskiego;
1691 – Grzegorz Antoni Ogiński wydał zarządzenie porządkowe i przywileje dla Dynowa, gdzie podkreślano, że chcąc podnosić miasto, które od węgierskiej wojny jest spustoszone nadaje mu się przywilej;
19 listopada 1702 r. generał szwedzki Magnus Stenbock wysłał z Rzeszowa na Dynów 300-osobowy oddział jazdy w celu schwytania Grzegorza Ogińskiego, stronnika króla Augusta II. Nie mogąc dostać starosty wołkowyskiego, Szwedzi spalili Dynów i złupili okoliczne dobra. Grzegorz Ogiński rządził Dynowem aż do śmierci w 1709 r., i Dynów odziedziczyła córka Pacowa z Ogińskich, a po niej jej córka Piotrowa Ożarowska z Paców;
1781 – Adam Poniński sprzedał Dynów w imieniu dziedziczki Felicji z Paców Ożarowskiej Stanisławowi Trzecieskiemu i dziedziczyli go: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. Trzesiescy herbu Strzemię pozostawali właścicielami do 1944 r.;
W 1786 r. notował Ewaryst Andrzej Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi": Dynów. Miasto, prócz kościoła wspaniałego, nasiadłe żydami, nie ma żadnej ozdoby^[9].
1809 – Gdy w ziemi sanockiej wybuchła wojna polsko-austriacka, na jej czele stanął gen. Ksawery Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa, oddziałom dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.
Jakub Trzecieski (1766–1830) utworzył wśród mieszczan Dynowską Gwardię Narodową;
ok. 1814 r. Jakub Trzecieski wzniósł w odziedziczonym Dynowie dwór o klasycyzujących formach, który zachował się do czasów II wojny światowej. Kilka lat przed wybudowaniem posiadłości ożenił się z Franciszką Głogowską i miał z nią sześcioro dzieci o imionach: Józef, Hieronim, Henryk, Stanisław, Katarzyna i Antonina;
podczas zaboru austriackiego przez pewien czas jako miasto wchodziło w skład obwodu sanockiego^[10];
Zbigniew Trzecieski (1837–1906) – wnuk Jakuba, syn Józefa – dziedzic Dynowa był członkiem towarzystw galicyjskich, m.in. Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego we Lwowie, Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego we Lwowie i Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego;

1900–1904 wybudowanie i otwarcie wąskotorowej Przeworskiej Kolei Dojazdowej (Przeworsk – Dynów);
29 marca 1904^[11] – pożar^[12]
1919 – pozbawienie praw miejskich;
13 września 1939 – walki obronne 11 Pułku Piechoty kroczącego z Birczy w kierunku Przemyśla i wkroczenie wojsk niemieckich;
połowa września 1939 – Niemcy urządzają pogrom ludności żydowskiej, mordując co najmniej 200 osób. Drugiego dnia pogromu zostaje spalona miejscowa synagoga wraz z co najmniej 50 spędzonymi do środka Żydami. 28 września ocaleni z pogromu Żydzi zostają wypędzeni przez Niemców na prawy brzeg Sanu, zajęty przez sowietów;

Osobny artykuł: Masakra w Dynowie (1939).

W czasie okupacji działała tu Placówka AK Błażowa z Dynowem, na czele której stanął krypt. „Buk” – Stanisław Jakubczyk ps. „Chrobry” Podobwód Rzeszów-Południe AK;
28 lipca 1944 – wkroczenie wojsk sowieckich;

Osobny artykuł: Prowokacja w Dynowie.

5 marca 1945 – Dragan Sotirovič został przypadkowo aresztowany przez NKWD pod Dynowem, gdzie dowodząc kompanią ze Zgrupowania Warta bronił Polaków przed UPA;
1946 – przywrócenie praw miejskich.

Remove ads

Zabytki

kościół parafialny św. Wawrzyńca
pozostałości murów miejskich z drugiej połowy XVII wieku
dworki z okresu XVIII – XIX wieku
- Dwór Trzecieskich – wzniesiono w 1750 lub w 1760, a w 1784 r. Stanisław Trzecieski kupił dobra dynowskie od Piotra Ożarowskiego. Po nim właścicielami dworu byli kolejno: Józef, Zbigniew i Stefan Trzeciescy. W tej rodzinie majątek pozostawał do zakończenia II wojny światowej. Na tym terenie znajduje się zabytkowy dąb.
Wielka Synagoga w Dynowie
Stary cmentarz żydowski w Dynowie
Nowy cmentarz żydowski w Dynowie

Remove ads

Atrakcje turystyczne

Przeworska Kolej Dojazdowa

Transport

Drogi wojewódzkie

W granicach miasta przebiegają drogi wojewódzkie^[13]:

nr 884 (ulica Węgierska)
nr 835 (Obwodnica Dynowa)

30 grudnia 2020 roku otwarto obwodnice miasta w ciągu DW 835^[14]. Wraz z otwarciem obwodnicy DW835 zmieniła przebieg i nie przechodzi przez centrum miasta.