Eryk Lipiński

Eryk Lipiński (ur. 12 lipca 1908 w Krakowie, zm. 27 września 1991 w Warszawie) – polski karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik, autor plakatów i ilustracji książkowych, tekstów kabaretowych i felietonów, książek o karykaturze i satyrze, także scenograf i Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Założyciel tygodnika satyrycznego „Szpilki” i Muzeum Karykatury.

Eryk Lipiński

Data i miejsce urodzenia	12 lipca 1908 Kraków
Data i miejsce śmierci	27 września 1991 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Zawód, zajęcie	karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik
Miejsce zamieszkania	Kraków, Moskwa, Warszawa, Częstochowa
Narodowość	polska
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Partia	PPR, PZPR
Rodzice	Teodor Rawicz Lipiński, Jadwiga Lipińska z Czartoryskich
Małżeństwo	Anna Gosławska-Lipińska
Dzieci	Tomasz Lipiński, Zuzanna Lipińska
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się 12 lipca 1908 w Krakowie, w rodzinie Teodora Rawicz Lipińskiego (1872–1932), malarza, rysownika, karykaturzysty, kolekcjonera, i Jadwigi z Czartoryskich^[1]. Mieszkał wraz z rodziną w podwarszawskiej Zielonce^[2]. Na przełomie 1912/1913 wraz z rodziną przeprowadził się do Moskwy. W wieku sześciu lat^[3] lub w 1916^[4] roku na konkursie w Moskwie zdobył III nagrodę za plakat „Polacy w trzech armiach zaborczych”^[a]. W wieku trzynastu lat, w 1921 wraz z rodziną powrócił do Polski i osiedlił się w Warszawie, gdzie pobierał nauki w Gimnazjum Państwowym im. Joachima Lelewela i II Gimnazjum Męskim Związku Nauczycielskiego Polskiego Szkół Średnich. Po ukończeniu sześciu klas porzucił szkołę i rozpoczął naukę w Szkole Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona w Warszawie. Od roku 1933 studiował w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych u Tadeusza Pruszkowskiego (malarstwo), Edmunda Bartłomiejczyka (grafikę użytkową), Bonawentury Lenarta (liternictwo i typografię) oraz Władysława Daszewskiego (scenografię). Studia ukończył w 1939 roku^[5].

Jako karykaturzysta zadebiutował w roku 1928 w wydawanym przez PPS tygodniku „Pobudka”. Na początku lat 30. współpracował dorywczo z „Gazetą Warszawską”, „Wiadomościami Turystycznymi”, tygodnikiem „Stadion” oraz „Sygnałami”. W 1934 roku zaczął rysować dla „Tygodnika Robotnika”, będącego jednym z organów PPS^[6]. Wraz ze Zbigniewem Mitznerem w 1935 roku założył tygodnik satyryczny „Szpilki”, gdzie m.in. ośmieszał antysemityzm, za co został skazany na trzy miesiące więzienia w zawieszeniu na dwa lata^[7]. Był redaktorem naczelnym „Szpilek” w latach 1935–1937 i po wojnie od roku 1946 do 1953. Pod koniec 1935 roku wraz z Andrzejem Rubinrotem założył nieformalną spółkę koleżeńską, sygnującą swe wspólne projekty skrótem "andr-erl", która współpracowała z Wydawnictwem Mrówka, Wydawnictwem Ferdynanda Hoesicka oraz Instytutem Wydawniczym „Renaissance”^[8].

W latach 30. projektował także plakaty, okładki książek, okładki czasopism („Scena Polska”), reklamy, znaki firmowe (dla AZS, firm Tobis i Pepeo) i winiety do czasopism (m.in. „Szpilek”). Do grona jego klientów należała znana firma Bracia Jabłkowscy oraz firma Pluton, dla której zaprojektował wiele ogłoszeń prasowych oraz opakowań na kawę i herbatę. Był także twórcą stoiska tej firmy na Targach Poznańskich w 1937 roku^[5].

12 sierpnia 1940 roku został zatrzymany wskutek łapanki. Był więźniem o numerze 2022 obozu Auschwitz, który opuścił pod koniec 1940 roku dzięki staraniom żony i znajomego. Po powrocie do Warszawy działał w konspiracji i zajmował się fałszowaniem dokumentów^[5]. Podczas okupacji niemieckiej wspólnie z ówczesną żoną Anną Gosławską-Lipińską udzielał schronienia w swoim mieszkaniu przy ul. Puławskiej 1 warszawskim Żydom. Między wiosną 1940 a jesienią 1942 roku Lipińscy ukrywali Wilhelma Winda, poetę, dziennikarza, aktora, popularnego członka Wesołej Lwowskiej Fali. W 1941 roku Lipiński wyprowadził z warszawskiego getta Nosanowicza, znajomego sobie fotografa i umieścił go w kryjówce przy ul. Miodowej. W 1942 roku, gdy mieszkał na Chmielnej 35 udzielił pomocy materialnej Jakubowi Bickelsowi, gdy ten stracił dokumenty. Jesienią tego samego roku został aresztowany i skazany na cztery miesiące pobytu w mokotowskim więzieniu na ul. Rakowieckiej za nabycie fałszywej przepustki do getta. W 1943 roku udzielił schronienia plastyczce Oldze Siemaszkowej (Binder). Udzielił też pomocy malarce Irenie i Stanisławowi Kuczborskim. Został poproszony przez parę o udzielenie schronienia Maryli Spielrein, jej synowi Ryszardowi i nieletniej córce, co uczynił. Wybuch powstania warszawskiego zastał i unieruchomił go razem z Olgą Siemaszko na Saskiej Kępie. W połowie sierpnia 1944 roku Lipiński znalazł się w niemieckim obozie przejściowym Dulag 121, gdzie pracował jako noszowy. Tamże pomagał w ucieczce ludziom kultury, podrabiając skradzionymi ołówkami podpisy niemieckich lekarzy z komisji obozowej. Pod koniec okupacji niemieckiej Lipińscy mieszkali w Częstochowie i prowadzili zakład krawiecki^[7].

W 1945 roku pełnił kierownictwo artystyczne „Czytelnika” w Łodzi, następnie był korespondentem na procesie norymberskim^[5].

W latach 1945–1948 należał do PPR, a od 1948 roku do PZPR^[9].

Współpracował jako rysownik, ilustrator i grafik m.in. z takimi czasopismami, jak „Mucha”, „Przekrój”, „Karuzela”, „Literatura”, „Zwierciadło”, „Polska”, „Stolica”, „Świat”, „Świerszczyk”, „Przegląd Kulturalny”, „Panorama”, „Express Wieczorny” oraz „Trybuna Ludu”. Jego „Otek” – karykatura Ottona Axera, przyjaciela Eryka Lipińskiego – pojawiał się w latach 60. w różnych wcieleniach na ostatniej stronie „Przekroju”. W drugiej połowie lat 50. był autorem czołówki do telewizyjnego Teatru Sensacji „Kobra”^[5]. Związany z kabaretem „Dudek”, gdzie w latach 1965–1975 był scenografem i autorem tekstów oraz robił plakaty do wszystkich programów tego kabaretu^[6].

Dokonania i sukcesy w polskiej sztuce plakatu sprawiły, że stał się również inicjatorem, komisarzem i uczestnikiem I Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie w 1966 roku. W 1978 roku założył Muzeum Karykatury w Warszawie. Był jego pierwszym dyrektorem, funkcję tę sprawował do śmierci w 1991. W 1987 roku założył Stowarzyszenie Polskich Artystów Karykatury (SPAK)^[10], którego był pierwszym prezesem.

W 1980 roku był jednym z założycieli Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, od 1981 roku jego prezes^[5].

Zmarł w Warszawie^[5], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A3 tuje-1-36)^[11].

Życie prywatne

Grób Eryka Lipińskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Tablica pamiątkowa w Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny)

Od 14 lipca 1938 jego żoną była Anna Gosławska-Lipińska^[5]. Małżeństwo rozwiodło się w latach 50^[7]. W 1946 roku urodziła się ich córka Zuzanna, rysowniczka, graficzka, projektantka stron www. W 1955 roku ze związku z Jadwigą Lipowską urodził mu się syn Tomasz^[12] – polski muzyk rockowy, lider i współzałożyciel zespołów Brygada Kryzys i Tilt.

Książki

• 1945: Pożegnanie z Hitlerem
• 1965: Zefirek historii
• 1970: Drzewo szpilkowe
• 1972: erl-69 donosi
• 1977: Zarys dziejów karykatury polskiej, wspólnie z Hanną Górską
• 1983: Warszawa w karykaturze
• 1989: Nowy zefirek historii
• 1990: Pamiętniki

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1978)
• Order Sztandaru Pracy II klasy (1966)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Oświęcimski (1987)
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1966)
• Medal „Za waszą wolność i naszą” (1966)^[13]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (1989)
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1978)
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
• Honorowa odznaka Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (1978)^[14]
• Medal za Zasługi dla Polskiego Ruchu Olimpijskiego (1974)
• Medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (16 kwietnia 1991)
• inne odznaczenia krajowe i radzieckie^[9]

Źródło:^[15].

Nagrody i wyróżnienia

• 1950 – Państwowa Nagroda Artystyczna III stopnia w dziale plastyki za twórczość w dziedzinie karykatury politycznej^[16]
• 1955 – nagroda na Ogólnopolskiej Wystawie Ilustracji, Plakatu i Drobnych Form w Warszawie
• 1956 – nagroda Centralnego Urzędu Kinematografii na Wystawie Plakatu Filmowego w Warszawie
• 1961 – wyróżnienie na Wystawie Plakatu z cyklu „Polskie Dzieł Plastyczne w XV-lecie PRL”
• 1963 – Nagroda Roku w konkursie na „Najlepszy Plakat Warszawy”
• 1965 – nagroda na Międzynarodowej Wystawie Plakatu Filmowego w Wiedniu
• 1966 – Złota Szpilka
• 1972 – Złota Szpilka z Wawrzynem za całokształt twórczości satyrycznej
• 1974 – Nagroda indywidualna RSW „Prasa-Książka-Ruch”^[17]
• 1980 – Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy
• 1980 – honorowe obywatelstwo miasta Nashville
• 1981 – nagrody „Wybitny artysta roku 1980” przyznanej przez Association of American Editorial Cartoonists
• 1981 – Nagroda I stopnia Ministerstwa Kultury i Sztuki
• 1989 – Złoty Ołówek Satyrykonu ’89 przyznany za całokształt twórczości

Źródło:^[3][15].

Upamiętnienie

10 lipca 2002 roku Muzeum Karykatury otrzymało imię Eryka Lipińskiego - swego twórcy i założyciela^[18].

W Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny) umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Erykowi Lipińskiemu^[15].

Uwagi

1. Praca przedstawiała trzech polskich żołnierzy w różnych mundurach armii zaborczych; do tego młodego debiutu przyczynił się jego ojciec, który dołączył szkic syna do własnej pracy, za którą zajął I miejsce.