Zielonka (miasto)

Zielonka – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie wołomińskim. Należy do aglomeracji warszawskiej. W latach 1975–1998 administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Zielonka

miasto i gmina
Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Zielonce
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wołomiński
Prawa miejskie	1960
Burmistrz	Kamil Michał Iwandowski
Powierzchnia	79,48[1] km²
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	18 143[1] 228 os./km²
Strefa numeracyjna	22
Kod pocztowy	05-220, 05-222
Tablice rejestracyjne	WWL
Położenie na mapie powiatu wołomińskiego Zielonka
Położenie na mapie Polski Zielonka
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zielonka
52°18′12″N 21°09′38″E
TERC (TERYT)	1434041
SIMC	0921970
Urząd miejski ul. Lipowa 5 05-220 Zielonka
Strona internetowa
BIP

Urząd Miejski

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 18 143 mieszkańców, będąc 30. najludniejszym miastem w województwie^[1].

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą częściowo do parafii św. Stanisława Kostki w Okuniewie^[2].

Dane ogólne

Ośrodek głównie mieszkaniowy i usługowy, choć ze względu na znaczną ilość terenów leśnych oraz pięć glinianek, o łącznej powierzchni wód wynoszącej nieco powyżej 30 ha, Zielonka jest podwarszawską miejscowością rekreacyjną. Wyznaczonych jest tu kilka szlaków turystycznych, m.in. w okolicach przepływającej przez teren gminy rzeki Długiej.

Zielonka otrzymała status osiedla w 1956, a prawa miejskie w 1960. Na terenie miasta funkcjonuje Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia oraz Centralny Wojskowy Ośrodek Metrologii. Wyróżnia się drobny przemysł: spożywczy, włókienniczy, odzieżowy i dziewiarski, oraz kilka cegielni.

14 maja 2009 na terenie Zespołu Szkół im. Prezydenta Ignacego Mościckiego otwarto obiekt wybudowany w ramach rządowego projektu „Orlik 2012”. Planuje się budowę nowej szkoły podstawowej i basenu.

Na terenie poligonu wojskowego w Zielonce, w sąsiedztwie Wojskowych Zakładów Lotniczych (przy granicy z warszawską dzielnicą Wesoła), powstanie najnowocześniejsze na świecie Laboratorium Badań Napędów Lotniczych^[3] Polonia Aero^[4].

W Zielonce powstaje centrum produkcji i licencjonowania rakiet typu ziemia-morze i ziemia-ziemia, 31 maja 2019 roku umowę z wykonawcą podpisały Wojskowe Zakłady Elektroniczne. Jest to inwestycja w ramach projektu utworzenia Nadbrzeżnego Dywizjonu Rakietowego. Inwestycja ma być zakończona na przełomie 2019/2020 roku. Rakiety będą częścią systemu Patriot^[5].

Ponadto w Zielonce znajdują się:

• 3 publiczne przedszkola,
• 4 publiczne szkoły podstawowe, z czego najnowsza, przekształcona z gimnazjum, posiada nowoczesną, wielofunkcyjną halę widowiskowo-sportową (która jest też boiskiem zespołu MUKS Zielonka) i multimedialną salą widowiskowo-konferencyjną,
• zespół szkół średnich,
• 2 parafie rzymskokatolickie,
• kaplica i dom Sióstr Dominikanek Misjonarek,
• cmentarz,
• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej,
• Ośrodek Kultury i Sportu,
• 3 filie Miejskiej Biblioteki Publicznej^[6],
• 3 banki,
• stacja kolejowa i przystanek kolejowy,
• poligon wojskowy zajmujący ok. 7/8 obszaru gminy.

Szlak turystyczny

Na terenie miasta istnieje szlak turystyczny, oznaczany tablicami pod hasłem „Zielonka – miasto pod Dębami”, w skład którego wchodzi m.in. Park Dębinki, Plac Jana Pawła II czy Skwer Matki Teresy z Kalkuty.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2008^[7] Zielonka ma obszar 79,5 km², w tym:

• użytki rolne: 5%
• użytki leśne: 53%

Miasto zajmuje 8,3% powierzchni powiatu.

Historia

Początki

Osadnictwo na terenie Równiny Praskiej rozpoczęło się w epoce mezolitu (8000–4000 p.n.e.). Jego ślady znaleziono m.in. w okolicy Zielonki, w Siwkach i Maciołkach.

Przy drodze wiodącej od traktu do karczmy Mokry Ług powstała wieś opisywana na mapach jako Zielonka, a już przed 1920 nazywana Zielonką Bankową. Ciężko ustalić, czy jej ludność wliczona została w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i Litwy z 1895 do ogólnej liczby 40 mieszkańców miejscowości nazywanej „Folwark Zielonka alias nutka”. Do folwarku należało wtedy 195 mórg ziemi wraz z 45 morgami lasu.

Wzrost liczby mieszkańców sprawił potrzebę wzniesienia kościoła i utworzenia własnej parafii. Inicjatorem tej idei był ks. Bolesław Jagiełłowicz, kapelan Schroniska dla Nauczycieli. Dzięki jego staraniom w 1936 r. powstał komitet budowy, a teren ofiarowała rodzina Kulczyckich. W 1938 ukończono prezbiterium, a w 1939 utworzono parafię.

Wydarzenia historyczne

W pobliżu i na terenie gminy, w październiku 1794 roku, podczas insurekcji kościuszkowskiej odbyła się Bitwa pod Kobyłką^[8]. W 1862 Zielonka uzyskała połączenie kolejowe z Warszawą^[8]. W sierpniu 1920 polscy żołnierze pokonali Armię Czerwoną, powstrzymując pochód komunizmu na zachód (Bitwa Warszawska)^[8]. Polegli w tej bitwie zostali pochowani na cmentarzu w Ossowie.

W czasie kampanii wrześniowej stacjonowało tu dowództwo III/1 dywizjonu myśliwskiego Brygady Pościgowej^[9] oraz 111 Eskadra Myśliwska^[10], 112 Eskadra Myśliwska^[11] i 152 Eskadra Myśliwska^[12].

W czasie II wojny światowej na terenie gminy miały miejsce egzekucje, dziś upamiętnione pomnikami. Jednym z nich jest pomnik ku czci rozstrzelanych przez Niemców 11 listopada 1939 harcerzy i mieszkańców Zielonki^[8]. Mord ten był odwetem Niemców za rozwieszenie na terenie Zielonki plakatów z tekstem „Roty” Marii Konopnickiej^[8]. Usytuowane w południowo-zachodniej części gminy miejsce kaźni otaczane jest szczególną opieką przez harcerzy. O okolicznościach zbrodni opowiada nakręcony przez zielonkowskich harcerzy film pt. 11 listopada. Kolejnym jest oddalony o około 1 km od cmentarza punkt nieopodal Jeziora Czarnego, gdzie 31 lipca 1944 roku Niemcy rozstrzelali około 60 mieszkańców Marek, Pustelnika i Zielonki.

Demografia

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. miasto miało 18 179 mieszkańców^[13]

Liczba mieszkańców Zielonki w latach 1995–2017
Źródło: GUS

Dane z 30 czerwca 2004^[14].

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	17 075	100	8977	52,6	8098	47,4
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	215,5		113,3		102,2

na podstawie danych GUS[15].

Podział administracyjny

Obecna Zielonka w końcu lat dwudziestych rozdzielona została na trzy części: Zielonka-Letnisko, Zielonka Bankowa i Zielonka Centralna.

Do 19 lipca 1924 Zielonka-Letnisko nosiła nazwę: Zielonka Uczastkowa (gmina Bródno, powiat warszawski)^[16].

W okresie międzywojennym obszar Zielonki należał do gminy Marki w powiecie warszawskim. W jej skład wchodziły wsie: Drewnica i Pustelnik Struga, kolonie: Czarna Struga, Czerwony Dwór, Drewnica, Halberówka, Henryków, Horowa Góra, Nowa Zielonka, Osinki, Piotrówka, Pustelnik D, Rogaczówka, Rościszewo, Struga, Szpitalna Drewnica, Zieleniec, Zielonka Bankowa, Zielonka-Letnisko i Poligon Wojskowy oraz folwark Nutka Zielonka i Nadleśnictwo Drewnica^[17].

W latach 1948–1954 miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Zielonka^[18]. 1 stycznia 1956 Zielonka otrzymała prawa osiedla^[19], a 30 grudnia 1960 prawa miejskie^[20].

Zabytki

Dom Pomocy Społecznej

• Kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej z lat 1936–1939^[21].
• Dom Pomocy Społecznej (dawne schronisko dla nauczycielek) z 1902 – neogotycki, dwupiętrowy budynek projektu Stefana Szyllera, usytuowany na wydmie, wśród terenu parkowego ze stawem. W okresie powstania listopadowego w ówcześnie stojącym w tym miejscu budynku szyto mundury dla wojsk polskich.
• Skwer Armii Krajowej wraz z pomnikiem Żołnierzy Armii Krajowej i rozstrzelanych mieszkańców^[22]. (W tym miejscu celebrowane są oficjalne, zielonkowskie uroczystości patriotyczne, takie jak Święto Konstytucji 3 Maja, obchody wybuchu Powstania Warszawskiego czy Święto Niepodległości).
• Zabudowa letniskowa przy ulicy Kolejowej 11 (Najprawdopodobniej jeden z najstarszych budynków w mieście – jego powstanie szacuje się na drugą połowę XVIII wieku).
• Tablica „Wypędzonych” przy ulicy Mickiewicza.
• Muzeum Zielonki (dawna siedziba policji i władz gminy).

Zabytki wpisane do rejestru KOBiDZ^[23]

• Willa z ogrodem, drewniano-murowana, XIX/XX, po 1930 przy ul. Sienkiewicza 20 (nr rej. 1441-A z 2.08.1990).

Skwer Armii Krajowej

Położenie

Miasto w centralnej Polsce, w aglomeracji warszawskiej, około 13 km na północny wschód od centrum Warszawy. Położone na Nizinie Środkowomazowieckiej, w Kotlinie Warszawskiej, między Wysoczyzną Ciechanowską od wschodu i Wysoczyzną Siedlecką od południowego wschodu.

• 
  Zielonka względem Warszawy

Sąsiednie gminy

Dębe Wielkie, Halinów, Kobyłka, Marki, Poświętne, Stanisławów, Sulejówek, m.st. Warszawa, Wołomin, Ząbki.

Przyroda

Glinianki zimą

Staw przy Domu Pomocy Społecznej

Gmina Zielonka należy do Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Właściwym dla Zielonki jest Nadleśnictwo Drewnica, wchodzące w skład Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Warszawskie”.

Na terenie gminy częściowo znajdują się rezerwaty przyrody:

• Bagno Jacka,
• Mosty Kalińskie

W ramach programu sieci obszarów objętych ochroną przyrody na terytorium Unii Europejskiej Natura 2000 w celu zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważane są za cenne i zagrożone w skali całej Europy, objęte zostały:

• Strzebla Błotna w Zielonce^[24]
• Poligon Rembertów^[25]

W gminie zarejestrowano 86 drzew – pomników przyrody:

• 78 dębów szypułkowych, w tym:
  • Marcin – ustanowiony pomnikiem przyrody 29 grudnia 1972 (wysokość 22 m, pierśnica 146 cm)^[26],
  • Józef – ustanowiony pomnikiem przyrody 28 czerwca 1982 (wysokość 24 m)^[27],
  • Dąb Bolesława Prusa – ustanowiony pomnikiem przyrody 2 lutego 1987^[28],
• 2 jesiony wyniosłe,
• 2 lipy drobnolistne,
• 1 brzozę brodawkowatą,
• 1 grab zwyczajny,
• 1 olszę czarną,
• 1 wiąz szypułkowy.

Wody powierzchniowe płynące:

• Rzeka Długa.

Wody powierzchniowe stojące:

• 5 glinianek,
• liczne stawy

Niecałe 80 metrów na północ od granicy miasta, w Markach, znajduje się Jezioro Czarne (Kruczek).

Transport

Przejazd pod torami na ulicy Kolejowej

Zielonka jest istotnym węzłem drogowym i kolejowym.

Drogi

W Zielonce krzyżują się drogi wojewódzkie:

• droga wojewódzka nr 631: Warszawa – Zielonka – Nowy Dwór Mazowiecki,
• droga wojewódzka nr 634: Warszawa – Zielonka – Tłuszcz.

W grudniu 2017 zakończyła się budowa odcinka trasy S8 Marki – Radzymin, do którego dostęp zapewnia węzeł „Zielonka” na skrzyżowaniu z DW 631, położony na granicy Marek i Zielonki. Na terenie miasta znajdowała się także krótka droga wojewódzka nr 625 łącząca drogę wojewódzką 634 ze stacją kolejową. Droga ta została przekształcona w drogę gminną 18 września 2018 r^[29].

Po modernizacji ulicy Kolejowej, pod torami kolejowymi przebiega przejazd dla aut oraz węższy chodnik dla pieszych.

Kolej

Stacja kolejowa Zielonka zimą

Zielonka leży przy ważnych liniach kolejowych. Pociągi kursują w kierunkach:

• Zielonka – Tłuszcz – Białystok (tzw. kolej warszawsko-wileńska)^[8],
• Zielonka – Warszawa Wileńska,
• Zielonka – Warszawa Zachodnia (od 1933)^[8].

W obrębie miasta znajdują się dwie stacje kolejowe: węzłowa Zielonka i Zielonka Bankowa.

Transport miejski

Autobus VDL ProCity na linii L43 na ulicy Mareckiej, w tle wiadukt obwodnicy Marek nad tą ulicą

Przez terytorium Zielonki (strefa 2. ZTM) wyznaczona jest trasa linii N62 autobusów nocnych, o przebiegu Dworzec Centralny w Warszawie – Ząbki – Zielonka – Osiedle Niepodległości w Wołominie. W Zielonce kursują linie L43 i L46 (z dzielnicy Zielonka Bankowa do Centrum Handlowego M1 w Markach) oraz linie L26 (Zielonka-Kobyłka-Turów) i L27 (Zielonka-Turów-Kobyłka-Wołomin-Nadma), uruchomione wspólnie z ZTM, w których (poza L26) honorowana jest karta mieszkańca i bilety ZTM na II strefę (jednodniowe i dłuższe). Dla mieszkańców Zielonki dostępny jest również Bilet Metropolitalny^[30], wariant Warszawskiej Karty Miejskiej o obniżonej cenie, dostępny dla mieszkańców odprowadzających podatki na terenie gminy.

Oświata

Szkoła Podstawowa nr. 4 (dawne Miejskie Gimnazjum im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego)

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Prusa
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Janusza Korczaka
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego
• Szkoła Aktywności Twórczej Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 48

Szkoły średnie i policealne

• Zespół Szkół im. Prezydenta Ignacego Mościckiego

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia św. Jerzego
  • parafia Matki Bożej Częstochowskiej
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Zielonka (Sala Królestwa ul. Paderewskiego 102)^[31]

Władze miasta

W roku 1990 burmistrzem Zielonki został Jan Olszowski. Następnie urząd burmistrza sprawował Edmund Żukowski (1994–1998)^[32]. W latach 1998–2002 burmistrzem był Stefan Stępkowski. Pierwszym burmistrzem miasta wybranym w wyborach bezpośrednich był w latach 2002–2010 – Adam Łossan. W drugiej turze wyborów samorządowych 5 grudnia 2010, osiągając wynik 55% głosów^[33], na stanowisko burmistrza został wybrany Grzegorz Dudzik. Był burmistrzem przez dwie kadencje. Od 2018 burmistrzem miasta jest Kamil Michał Iwandowski^[34].

Ludzie związani z Zielonką

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Zielonką (powiat wołomiński).