Eugeniusz Lityński

Eugeniusz Robert Lityński (ur. 15 października 1892 w Niżniowie, zm. wiosną 1940 w Charkowie) – major piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Eugeniusz Lityński

major piechoty
Data i miejsce urodzenia	15 października 1892 Niżniów
Data i miejsce śmierci	wiosna 1940 Charków
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Jednostki	5 Pułk Strzelców Polskich, 71 Pułk Piechoty, 78 Pułk Piechoty, 65 Starogardzki Pułk Piechoty, 21 Dywizja Piechoty Górskiej, 11 Karpacka Dywizja Piechoty, 20 Dywizja Piechoty, 49 Huculski Pułk Strzelców
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa: bitwa pod Jaworowem, obrona Lwowa 1939
Odznaczenia

Życiorys

Syn Bronisława i Ludwiki ze Stępkowskich^[1], urodzony 15 października 1892 roku w Niżniowie, pow. tłumackim^[2].

W latach 1913–1918 służył w armii austro-węgierskiej^[1][2] – 2 listopada 1916 roku w walkach na Wyżynie Doberdo dostał się do niewoli włoskiej^[2], gdzie przebywał do 1918 roku^[3]. 5 listopada 1918 roku wstąpił, w stopniu podporucznika, do pułku im. Tadeusza Kościuszki – jednostki tworzonej na terenie Włoch z Polaków, którzy przebywali w niewoli^[2]. Odbył szkolenie dowódców baonów w Rembertowie^[1]. W styczniu 1919 przybył do Francji i w Armii gen. Hallera służył w 5 pułku strzelców polskich (przemianowanym na 47 pułk piechoty)^[2], jako dowódca kompanii^[3]. Był adiutantem tego pułku, a także adiutantem 21 Dywizji Piechoty oraz szefem Oddziału Operacyjno-Informacyjnego 11 DP^[3]. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej oraz wojnie polsko-bolszewickiej^[2][1][3]. W 1921 roku został uhonorowany Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari^[4][3]. We wniosku o nadanie tego odznaczenia napisano, m.in.^[2][5]:

Po bitwach prawej kolumny 11 DP […] Dowództwo Armii Rezerwowej wstrzymało dalszą akcję oraz zarządziło okopanie się na pozycjach zajmowanych […] Lewa grupa osiągnęła przepisaną jej linię […] Na mocy wspomnianego rozkazu grupa ta miała się cofnąć na pozycję osiągniętą […] i tam się umocnić. Taka sytuacja trwała do godz. 20, w którym to czasie Dowództwo Brygady otrzymało rozkaz posuwania się naprzód, celem osiągnięcia linii przewidzianych […] Wobec tego, iż lewa grupa otrzymała już poprzednio rozkaz wycofania się na pozycję. […] chodziło o jak najszybsze wstrzymanie tej grupy i skierowanie jej na opuszczoną linię […] Posłany w tym celu patrol konny wrócił z powrotem, meldując, iż we wsiach […] otrzymała strzały karabinami i karabinami maszynowymi i przedostać się wobec tego do lewej grupy nie mogła. Czas naglił. Wydałem zatem porucznikowi Lityńskiemu o godz. 21 m. 30, by natychmiast za wszelką cenę przedostał się do linii grupy, wstrzymał odwrót i skierował ją na opuszczoną przez nią pozycję. Porucznik Lityński, nie zważając na meldunek konnej […] z narażeniem własnego życia pod gradem kul karabinów i karabinów maszynowych zdołał przedrzeć się do lewej kolumny, przebywając przestrzeń dzielącą obie kolumny, tj. 22 km w ciągu 2 godzin, wywiązując się z poruczonego mu zadania. Zaznaczam, iż cały czas pomiędzy lewą a prawą kolumną grasowały oddziały bolszewickie, silnie zagrażając lewej kolumnie, o czym por. Libicki złożył meldunek Dowódcy.

Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku, został zweryfikowany do stopnia kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku. W 1923 roku służył jako oficer w 78 pułku piechoty, a w 1928 roku w 65 Starogardzkim pułku piechoty. W 1930 roku został przeniesiony do 49 pułku piechoty^[1]. 2 grudnia 1930 roku został mianowany majorem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931 roku i 3. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[6]. W marcu 1931 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy batalionu^[7].

W czasie kampanii wrześniowej w 1939 roku brał udział w walkach z Niemcami w szeregach 11 Dywizji Piechoty. Był dowódcą I baonu 49 pułku piechoty. W czasie walk dowodzony przez Lityńskiego batalion odznaczył się w nocnych bojach pod Medyką 14 września, w bitwie pod Jaworowem (15–16 września) oraz wyeliminowaniem elitarnego pułku SS Germania^[8]. Lityński zyskał miano „specjalisty od działań nocnych”. W czasie obrony Lwowa, 21 września 1939 roku, został ranny^[1]. Po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie przedzierał się w kierunku granicy polsko-rumuńskiej, lecz został pojmany przez NKWD w Kołomyi. Przebywał w obozie jenieckim w Starobielsku^[1]. Wiosną 1940 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w Charkowie i pogrzebany potajemnie w bezimiennej mogile zbiorowej w Piatichatkach^[1], gdzie od 17 czerwca 2000 roku mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie^[9]. Figuruje na Liście Starobielskiej NKWD, pod poz. 1875^[1].

5 października 2007 roku minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień podpułkownika^[10][11][12]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 roku w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”^[13][14].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 124^[15]
• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3635 – 1921^[4]
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie^[1]
• Złoty Krzyż Zasługi – 25 maja 1939^[16]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[1]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[1]
• Srebrna Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej II stopnia^[17]

Upamiętnienie

13 kwietnia 2016, w ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia”, w ogrodzie Pałacu Prezydenckiego został zasadzony Dąb Pamięci poświęconego wszystkim Ofiarom Zbrodni Katyńskiej, certyfikat z numerem 1^[18][19][20].

Zobacz też

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Charkowie