Forma językowa

Forma językowa – jednostka pełniąca funkcję semantyczną lub syntaktyczną (morfem, wyraz, konstrukcja, zdanie)^[1]. Mówi się m.in. o formach wyrazowych (słownych), służących wyrażeniu pewnego znaczenia gramatycznego (np. forma rzeczownika w danym przypadku, danej liczbie itp.)^[1][2].

Leonard Bloomfield wyróżniał formy językowe wolne i związane. Do pierwszych zaliczał takie formy, które mogą tworzyć wypowiedzenie (np. pol. wczoraj – Kiedy byłeś w kinie? → Wczoraj.); do drugich zaś jednostki, które nie mogą być użyte w ten sposób (np. pol. sufiks -ość, prefiks wy-)^[1].

W językoznawstwie tradycyjnym formę przeciwstawiano znaczeniu. Tak rozumiana forma językowa stanowi składową elementu językowego pierwszego rozczłonkowania, odróżnianą od znaczenia. Współcześnie w tym sensie stosuje się zwykle termin „plan wyrażenia”^[1].

Forma gramatyczna stanowi postać autosemantyczną słowa w relacji do innych słów w zdaniu^[3]. Forma gramatyczna rozkłada się na bazę (lub wyraz główny) o wartości leksykalnej oraz na formant (lub wyraz pomocniczy) pełniący funkcję gramatyczną^[3][4]. Np. pol. książk-ą; będziemy pisać; tur. yaz-mak – „pisać”, yaz-dı – napisał(a)^[5]. Formy gramatyczne wyrażają określone kategorie gramatyczne. Niekiedy pewna postać fleksyjna można zostać zaliczona do kilku form gramatycznych w zależności od tego, do jakiej kategorii gramatycznej się odnosi: np. pol. nodze to forma celownika l. poj. lub miejscownika l. poj. (zob. synkretyzm)^[1]. W formach gramatycznych bywa spotykany supletywizm (np. pol. człowiek – ludzie; słow. človek – ľudia)^[6][7].

Zobacz też

Zobacz hasło forma w Wikisłowniku

• forma słownikowa
• wariant
• konwencjonalny charakter języka