Gnidosz okółkowy

Gnidosz okółkowy^[4] (Pedicularis verticillata L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny zarazowatych. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, na północy sięgając swoim zasięgiem aż po Alaskę, Murmańsk i północną Syberię^[5]. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i jest tutaj dość częsty^[6].

Gnidosz okółkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz okółkowy
Nazwa systematyczna
Pedicularis verticillata L. Sp. pl. 2:608. 1753[3]
Synonimy
Pediculariopsis verticillata Pedicularis calosantha H.L. Li Pedicularis menziesii Benth. Pedicularis sikangensis H.L. Li Pedicularis stevenii Bunge Pedicularis verticillata subsp. verticillata[3]

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, nierozgałęziona. Przeważnie z korzenia wyrasta po kilka łodyg blisko siebie. Mają wysokość 5–30 cm, są zielone i rzadko owłosione^[7].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, lub okółkowe (3–4 liście w okółku). Liście odziomkowe mają ogonek krótszy od blaszki, łodygowe mają krótki ogonek rozszerzający się w nasadzie. Są jajowatolancetowate, pierzastodzielne, o blaszce 3–5(8) cm długiej. Poszczególne odcinki liścia są tępo zakończone i nierówno ząbkowane. Liście łodygowe podobne do odziomkowych, tylko mniejsze. Wyrastają do samego szczytu łodygi, również w części kwiatostanowej, jako przysadki. Górą przysadki są coraz mniejsze i coraz słabiej ząbkowane^[8].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostan w postaci szczytowego grona. Kwiaty grzbieciste, dwuwargowe, prawie siedzące. Kielich rozdęty z 5, rzadziej 3 bardzo krótkimi ząbkami, pokryty długimi włosami i rozcięty na szczycie. Ząbek szczytowy jest większy od pozostałych. Purpurowoczerwona korona o długości 17–18 mm, naga. Jej górna, hełmiasta warga nie posiada ani ząbków, ani dzióbka. Pręciki 4, dwusilne, ich długie nitki są brodate na szczytach, a pylniki wyrastają poprzecznie do nitek^[9].

Owoce

Torebka o długości 1-1,5 cm zawierająca liczne eliptyczne nasiona o długości ok. 2 mm^[8].

• 
• 
• 
• 

Biologia i ekologia

Rozwój

Jest półpasożytem. Od roślin żywicielskich pobiera wodę z solami mineralnymi. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest wyłącznie przez trzmiele^[9].

Siedlisko

Porasta murawy, hale, skalne półki i szczeliny, ziołorośla. Populacje liczą zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset osobników. Roślina górska, występuje od regla dolnego po piętro alpejskie (aż po najwyższe szczyty), głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Preferuje podłoże wapienne, ale jest umiarkowanym kalcyfitem i spotkać go można również na granicie^[6].

Fitosocjologia

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Seslerietea variae^[10].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową, tak jak wszystkie rodzime gatunki gnidoszy. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie jest zagrożony^[8].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.