Gródek (powiat białostocki)

Gródek (białorus. Гарадок) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Gródek^[4][6]. Siedziba władz gminy Gródek. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską przed 1563 rokiem, zdegradowany w 1897 roku^[7].

Gródek

wieś
Ulica Białostocka w Gródku
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Gródek
Wysokość	140–150 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	2599[1][2]
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	16-040[3]
Tablice rejestracyjne	BIA
SIMC	0029015[4]
Położenie na mapie gminy Gródek Gródek
Położenie na mapie Polski Gródek
Położenie na mapie województwa podlaskiego Gródek
Położenie na mapie powiatu białostockiego Gródek
53°05′43″N 23°40′08″E[5]
Strona internetowa

Ten artykuł dotyczy miejscowości w województwie podlaskim, w powiecie białostockim. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Gródek. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa białostockiego.

Miejscowość jest siedzibą dwu sołectw Gródek I i Gródek II oraz parafii: prawosławnej Narodzenia Najświętszej Marii Panny, znajdującej się w dekanacie Gródek, diecezji białostocko-gdańskiej oraz rzymskokatolickiej Najświętszego Serca Pana Jezusa, należącej do metropolii białostockiej, archidiecezji białostockiej, dekanatu Białystok-Dojlidy.

Przez miejscowość przepływa rzeka Supraśl, dopływ Narwi.

Na uroczysku Boryk organizowany jest od 1990 roku festiwalu białoruskiej muzyki rockowej – Basowiszcza.

Historia

Historia miejscowości związana jest z rodem Chodkiewiczów^[8]. W XV wieku na górce na łąkach stał zamek. W 1498 Aleksander Chodkiewicz ufundował tu klasztor prawosławny, przeniesiony kilka lat później do Supraśla^[9]. W połowie XVI w. miejscowość otrzymała prawa miejskie. W okresie XVII i XVIII w. Gródek przechodził kolejno w ręce Paców, Sapiehów i Radziwiłłów. W końcu XVIII wieku było to miasto magnackie hrabstwa zabłudowskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[10]. W 1897 Gródek utracił prawa miejskie^[11].

Dzieje społeczności żydowskiej w Gródku

Drewniane domy przy ul. Białostockiej

Cerkiew Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Gródku

Plac u zbiegu ulic Białostockiej, Michałowskiej i Chodkiewiczów

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tam 2081 osób, wśród których 45 było wyznania rzymskokatolickiego, 512 prawosławnego, 2 ewangelickiego a 1508 mojżeszowego. 15 mieszkańców określono jako bezwyznaniowców. Jednocześnie 227 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 437 białoruską, 1 niemiecką a 1416 żydowską. W Gródku znajdowało się 350 budynków mieszkalnych^[12].

W okresie międzywojennym w miejscowości działało kilka zakładów włókienniczych, stolarnie, kaflarnia i cegielnia^[13].

Przed II wojną światową ponad połowę mieszkańców Gródka stanowili Żydzi. W miejscowości znajdowało się kilka drewnianych synagog. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli tam getto dla ludności żydowskiej^[14]. Zajmowało ono obszar w rejonie ulic: Zarzeczańskiej, Cmentarnej i Fabrycznej^[14]. Do getta trafiło ok. 2,5 tys. Żydów, którzy pracowali m.in. przy budowie dróg oraz wyładunku i załadunku wagonów na pobliskiej stacji kolejowej w Waliłach^[15]. Getto zostało zlikwidowane 2 listopada 1942, a jego mieszkańcy wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku. Podczas likwidacji getta zamordowano 40 osób^[16]. Z Białegostoku gródeckich Żydów wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Treblince^[17].

Zabytki

• Część miasta, XVI–XIX, nr rej.:87(93) z 24.01.1957
• Parafialny kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1934–1937, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
• Cmentarz kościelny, nr rej.:A-152 z 29.05.2006
• Parafialna cerkiew prawosławna Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy, 1946–1970, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
• Cmentarz cerkiewny, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
• Ogrodzenie cerkwi z bramą, nr rej.:A-126 z 9.12.2004
• Drewniana cerkiew cmentarna pod wezwaniem Matki Bożej Opiekuńczej, poł. XIX, nr rej.:387 z 11.02.1977
• cmentarz żydowski, XIX, nr rej.:A-113 z 16.02.1995^[18].
• Zamczysko na Górze Zamkowej po zbudowanym w XVI wieku murowanym dworze Aleksandra Chodkiewicza herbu Kościesza i jego syna Grzegorza^[19].

Niezachowane obiekty

• Stara Synagoga w Gródku
• Synagoga Ohel Jakow w Gródku
• Synagoga Habanim w Gródku
• Synagoga Łuńska w Gródku
• Synagoga Piaskowa w Gródku
• Synagoga chasydów ze Słonima w Gródku
• Synagoga chasydów z Kobrynia w Gródku

Osoby związane z Gródkiem

• Mikołaj Demidow (1888–1967) – białoruski wojskowy; działacz narodowy, oświatowy i społeczno-kulturalny; urodzony w Gródku
• Bazyli Doroszkiewicz (1914-1998) - prawosławny metropolita warszawski i całej Polski pochodzenia białoruskiego; proboszcz parafii gródeckiej w latach 1946-1960 i inicjator budowy obecnej cerkwi parafialnej. W Gródku znajduje się ulica jego mienia.