Gruboskórzec meksykański

Gruboskórzec meksykański^[13] (Dermophis mexicanus) – gatunek płaza beznogiego z rodziny Dermophiidae występujący w Ameryce Centralnej, ryjący w ściółce z liści i innych obumarłych części roślinnych^[14].

Gruboskórzec meksykański

Dermophis mexicanus[1]
(Duméril & Bibron, 1841)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	płazy
Rząd	płazy beznogie
Rodzina	Dermophiidae
Rodzaj	Dermophis
Gatunek	gruboskórzec meksykański
Synonimy Siphonops mexicanus Duméril & Bibron, 1841[2] Amphisbaena versatilis J.E. Gray, 1850[3] Dermophis mexicanus — Peters, 1880[4] Gymnophis clarkii Barbour, 1926[5] Dermophis mexicanus mexicanus — Dunn, 1928[6] Dermophis mexicanus clarki — Barbour & Loveridge, 1929[7] Dermophis eburatus Taylor, 1968[8] Dermophis septentrionalis Taylor, 1968[9] Dermophis mexicanus eburatus — Taylor, 1973[10] Gymnophis mexicanus — Dubois, Ohler & Pyron, 2021[11]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12]
najmniejszej troski

Występowanie

Gatunek występuje w południowym Meksyku (w stanach Tabasco, Veracruz, Chiapas i Oaxaca) oraz w krajach Ameryki Centralnej: Gwatemali, Hondurasie, Salwadorze i Nikaragui^[11][12].

Systematyka

Dawniej gatunek był ujmowany nieco szerzej (zaliczano doń np. także populacje z Kostaryki i Panamy^[15][16]), ale w 2001 roku Savage i Wake wydzielili część populacji do osobnych gatunków, wcześniej synonimizowanych z Dermophis mexicanus^[11][15].

Opis

Dorosłe osobniki Dermophis mexicanus mają 30–50 cm długości i mają masywne, robakowate ciało^[16], w przekroju owalne^[17]. Nie mają prawdziwego ogona^[16]. Są szarego koloru z niebieskim lub fioletowym połyskiem, na stronie grzbietowej ciemniejsze, a po bokach i w okolicy szczęk jaśniejsze. Występuje u nich wyraźne prążkowanie na całej długości ciała, wynika ono z jasnych bruzd między pierścieniami^[16]. Pierścienie są zewnętrzne, tworzone przez fałdy skórne, zwykle ich ilość jest większa niż ilość kręgów. Głowa D. mexicanus jest ścięta z przodu, dolna szczęka jest cofnięta. Między nozdrzami a oczami znajdują się czułki zmysłowe, są one zarazem chemoreceptorami i mechanoreceptorami. Powstały w większości z elementów oka, które nie są potrzebne płazom pod ziemią, od czubka czółka do komory receptorowej, otwierającej się do płata węchowego w mózgu, biegnie kanał wypełniony płynem^[16]. Oczy są pokryte skórą i nie pełnią zbyt ważnej roli jako narząd zmysłu, rozpoznają czy jest jasno czy ciemno^[16]. W szczękach D. mexicanus znajdują się liczne zęby, które przyjmują swoją dorosłą postać kilka dni po porodzie, ulegają licznym wymianom. Z wiekiem przybywa ich rzędów, a co za tym idzie także liczba^[17].

Biologia i ekologia

Osobniki Dermophis mexicanus żyją w norach, które ryją w wilgotnych glebach. Na powierzchnię wychodzą, by zdobyć pokarm tylko po zmierzchu w czasie deszczu^[16].

D. mexicanus jest drapieżnikiem. Atakuje ofiary z zaskoczenia, powolnie się do nich zbliżając i szybko atakując, gdy nadarzy się okazja. Mogą być oportunistami i żywić się różnymi, występującymi w glebie bezkręgowcami np.: dżdżownicami, świerszczami, termitami^[18], a nawet małymi jaszczurkami i gryzoniami^[16] albo też specjalistami – znana jest populacja z Gwatemali, która żywiła się wyłącznie dżdżownicami^[18].

Rozmnażanie i rozwój

Jest to gatunek rozdzielnopłciowy i żyworodny^[16]. Nie stwierdza się u niego dymorfizmu płciowego^[19]. Do rozrodu przystępuje po uzyskaniu dojrzałości płciowej w wieku 2–3 lat^[16]. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Okres godowy przypada na okres od końca kwietnia do początku czerwca. Ciąża trwa 11 miesięcy, tak więc D. mexicanus przystępuje do rozrodu tylko raz w roku. Poród między majem a czerwcem następnego roku, na początku pory deszczowej^[19]. Samica rodzi od 3 do 16 młodych osobników^[16] wielkości od 108 do 155 mm^[19]. Nie występuje wolno-żyjąca forma larwalna, ponieważ metamorfoza zachodzi podczas rozwoju płodowego. Zarodki zużywają żółtko po 3 miesiącach ciąży. Potem ich matka wydziela substancje odżywcze przez gruczoły wyściółki jajowodów, a rozwijające się płody pochłaniają ją. Mają wykształcone uzębienie, które wykorzystują do pobierania substancji odżywczych oraz stymulacji ich wydzielania. Po kilku dniach od urodzenia zęby są wymieniane na dorosłe o innym kształcie i funkcjach. Zarodki przeprowadzają wymianę gazową przez skórę oraz skrzela mające po 3 odgałęzienia główne i liczne mniejsze^[16].

Gruboskórzec meksykański a człowiek

Marszczelce są niedocenianymi mięsożercami kontrolującymi populacje owadów oraz zwierzętami ryjącymi w ziemi, napowietrzając ją. Te zachowania czynią je przydatnymi na różnego rodzaju plantacjach oraz uprawach. Chętnie zadamawiają się na plantacjach kawy, gdzie są składowane w stosach łupiny kawy, które gnijąc tworzą wilgotną glebę organiczną, stanowiącą idealne środowisko życia dla D. mexicanus, który to gatunek dodatkowo przyspiesza rozkład materii^[16].