Hornostajewicze

Hornostajewicze^[1] (biał. Гарнаста́евічы; ros. Горностаевичи; hist. również Gornostajewicze^[2]) – wieś na Białorusi, w rejonie świsłockim obwodu grodzieńskiego, około 21 km na wschód od Świsłoczy, nad rzeką Rosią^[3].

Hornostajewicze

Гарнаста́евічы

Cerkiew Świętych Piotra i Pawła (2014)
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	świsłocki
Sielsowiet	Porozów
Wysokość	160 m n.p.m.
Populacja (2009) • liczba ludności	216
Nr kierunkowy	+375 1513
Kod pocztowy	231973
Tablice rejestracyjne	4
Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Hornostajewicze
Położenie na mapie Białorusi Hornostajewicze
52°59′03″N 24°23′31″E

Historia

W pierwszej połowie XVII wieku dobra te należały do rodziny Lackich. Około 1640 roku Izabella Lacka (1625–1696^[4]), córka kasztelana mińskiego Jana Alfonsa Lackiego (~1580–1646) wniosła majątek w posagu Teofilowi Tryźnie (~1610–1645), wojewodzie brześciańskiemu. Losy własności tych dóbr przez kolejny wiek są nieznane, w połowie XVIII wieku należały do rodziny Buttowt-Andrzejkowiczów. Pierwszym znanym właścicielem Hornostajewicz z tej rodziny był Jarosław (1815–~1920), po którym odziedziczyła je jego córka Maria Magdalena (1852–1933). Nie wyszedłszy za mąż zapisała majątek swemu krewnemu Henrykowi Buttowt-Andrzejkowiczowi (1882–1941), żonatemu z Heleną ze Stefanowiczów (1887–1960). Byli oni ostatnimi właścicielami majątku przed 1939 rokiem. Henryk był w 1939 roku aresztowany i zmarł w Mińsku^[5].

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Hornostajewicze, wcześniej wchodzące w skład powiatu wołkowyskiego województwa nowogródzkiego Rzeczypospolitej^[5] znalazły się na terenie guberni słonimskiej (1796), litewskiej (1797–1801), a później grodzieńskiej (1801–1915) Imperium Rosyjskiego. W drugiej połowie XIX wieku były siedzibą gminy^[6]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Hornostajewicze wróciły do Polski, należały do gminy Porozów powiatu wołkowyskiego województwa białostockiego. Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi^[6][7][8][9].

W 1900 roku w Hornostajewiczach mieszkało 228 osób. Funkcjonowała tu szkoła^[6]. W 2009 roku mieszkało tu 216 osób^[10].

Na skwerze w centrum wsi stoi pomnik (odsłonięty w 1967 roku) ku czci 26 partyzantów i żołnierzy radzieckich, którzy zginęli w czasie wielkiej wojny ojczyźnianej^[11].

Cerkiew na początku XX wieku

Dwór na początku XX wieku

Rzeka Roś przepływająca przez park w Hornostajewiczach (2014)

Cerkiew

W 1801 roku wzniesiono tu murowano-ceglaną cerkiew unicką (możliwe, że był to kościół katolicki^[9]) w stylu klasycystycznym. Jest to prostokątny budynek z zakrystiami po obu stronach części ołtarzowej. Jest przykryty dwuspadowym dachem tworzącym nad wejściem trójkątny fronton. Przednią fasadę stanowił sześciokolumnowy portyk w porządku doryckim z pilastrami i tryglifowymi belkowaniami (obecnie zamiast kolumn portyk podtrzymują kwadratowe filary). We wnętrzu nad wejściem jest chór^[12].

Cerkiew w Hornostajewiczach jest zabytkiem architektury klasycystycznej. Obecnie należy do prawosławnych (jako świątynia parafialna)^[13].

Dwór

Tutejszy dwór pochodził prawdopodobnie z 2. połowy XVIII wieku. Został gruntownie przebudowany około połowy XIX wieku – dodano wtedy dwa krótkie skrzydła mające niektóre cechy neogotyku.

Dwór był budynkiem parterowym, oba skrzydła boczne zaznaczone były jako ryzality, ryzalit lewy był – po rozbudowie – dwukondygnacyjny. Środkowa część dworu, pomiędzy ryzalitami, była zdobiona galerią o trzech parach kolumn, zwieńczoną drewnianą attyką balustradową. Jako przedłużenie linii attyki w obu ryzalitach występowały balkony z podobnymi balustradami. Fasady zdobiły również ryzality przy obramieniach okien, lizeny i narożne boniowania. W XIX wieku dobudowano skrzydło wschodnie, z pomieszczeniami gospodarczymi: kuchnią, kredensem, oraz obszerną, zajmującą całą szerokość domu oranżerią, w której hodowano rośliny egzotyczne, w tym kamelie oraz normalnie owocujące drzewa cytrynowe (latem wynoszono je na gazon przed dom). Od strony ogrodowej do domu przylegał niski taras^[5][8].

Wnętrze miało nieregularny, będący konsekwencją wielu przeróbek, układ dwutraktowy. Środek domu zajmowały dwa duże, kwadratowe salony i największy, podłużny pokój jadalny^[5].

Niemal całe wyposażenie wnętrz zostało utracone w czasie I wojny światowej. Do dziś częściowo zachowały się resztki – między innymi parkiety, piece kaflowe i profilowane belki stropu. W latach 80. XX wieku budynek został przebudowany tak, że nie przypomina wcześniejszego^[5].

Zachowały się również niektóre zabudowania gospodarcze z XIX wieku oraz nieduży park nad rzeką Roś, ze stawem i sadem.

Majątek Hornostajewicze jest opisany w 2. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego^[5].