Jeżogłówka

Jeżogłówka (Sparganium L.) – rodzaj roślin jednoliściennych zaliczany w niektórych systemach klasyfikacyjnych (m.in. system Cronquista z 1981, system Reveala z lat 1994–1999 i 2007) do monotypowej rodziny jeżogłówkowatych (Sparganiaceae). W ujęciu Angiosperm Phylogeny Website i według systemu APG IV z 2016 rodzaj włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia 19^[4] do 21 gatunków^[5]. Rośliny te występują głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[5]. Związane są z brzegami wód.

Jeżogłówka

Jeżogłówka gałęzista
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	wiechlinowce
Rodzina	pałkowate
Rodzaj	jeżogłówka
Nazwa systematyczna
Sparganium L. Sp. Pl. 971. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Sparganium erectum Linnaeus[3]

Jeżogłówka pojedyncza

Zasięg geograficzny

Jeżogłówka pokrewna

Jeżogłówki występują głównie w północnej części strefy umiarkowanej na półkuli północnej, część gatunków ma zasięg okołobiegunowy. Największe zróżnicowanie występuje we wschodniej Azji i w Ameryce Północnej. Nieliczne gatunki występują na południu w Meksyku i na wyspach Oceanu Spokojnego sięgając po Nową Zelandię^[6]. W Europie obecnych jest 7 gatunków^[7]. W Polsce rosną cztery gatunki, jeden podgatunek podnoszony w niektórych ujęciach do rangi gatunku i mieszaniec^[8].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[5]

• jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum L. em. Rchb. s.s.
• jeżogłówka najmniejsza Sparganium natans L.
• jeżogłówka pojedyncza Sparganium emersum Rehmann
• jeżogłówka pokrewna Sparganium angustifolium F. Michx.
• jeżogłówka różnolistna Sparganium ×diversifolium Graebn. ≡ Sparganium × splendens Meinsh.
• jeżogłówka zapoznana Sparganium neglectum Beeby ≡ Sparganium erectum subsp. neglectum (Beeby) K.Richt.

Morfologia

Pokrój

Byliny zielne, zanurzone lub bagienne, nierzadko z częścią liści zanurzonych lub pływających na powierzchni i częścią liści wzniesionych nad powierzchnię wody. Wznoszące się lub unoszące w wodzie łodygi wyrastają z pełzającego kłącza^[6][9].

Liście

Bifacjalne, równowąskie, płasko rozpostarte lub zgięte wzdłuż, z kilem, zwykle gąbczaste, równolegle unerwione, całobrzegie^[6][9].

Kwiaty

Drobne, jednopłciowe, krótkoszypułkowe, zebrane w złożone, kuliste kwiatostany. Drobnych, łuskowatych listków okwiatu jest 1–6 w kwiatach męskich i 3–4 w kwiatach żeńskich. Pręcików jest od 1 do 8. Słupek górny, zwykle z jednego owocolistka rzadziej z 2 lub 3 (słupek synkarpiczny). W owocolistku (owocolistkach) zalążek jest pojedynczy^[6][9].

Owoce

Suche, z trwałym okwiatem i szypułką, często też z zachowanym słupkiem i znamieniem. Morfologia dojrzałych owoców odgrywa istotną rolę taksonomiczną^[9][6].

Biologia i ekologia

Kwiaty są bezwonne i wiatropylne, rzadziej zapylane są przez bzygowate^[7]. Kwitnienie przypada na okres od późnej wiosny do końca lata, jest krótsze u roślin występujących na wyższych szerokościach północnych i na wyższych wysokościach. Owoce dojrzewają późnym latem i jesienią^[6]. Są istotnym składnikiem diety kaczkowatych jesienią i wczesną zimą^[7]. Liczba chromosomów n = 15^[6].

Systematyka

Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj jeżogłówka włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Rodzina ta stanowi grupę siostrzaną dla rodziny bromeliowatych Bromeliaceae, wraz z którymi tworzy klad bazalny rzędu wiechlinowców (Poales)^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd Typhanae Thorne ex Reveal, rząd pałkowce (Typhales Dumort.), rodzina jeżogłówkowate (Sparganiaceae F. Rudolphi)^[10].

Wykaz gatunków^[5]

• Sparganium americanum Nutt.
• Sparganium androcladum (Engelm.) Morong
• Sparganium angustifolium Michx. – jeżogłówka pokrewna
• Sparganium confertum Y.D.Chen
• Sparganium emersum Rehmann – jeżogłówka pojedyncza
• Sparganium erectum L. – jeżogłówka gałęzista
• Sparganium eurycarpum Engelm.
• Sparganium fallax Graebn.
• Sparganium fluctuans (Engelm.) B.L.Rob.
• Sparganium glomeratum (Laest. ex Beurl.) Beurl.
• Sparganium gramineum Georgi
• Sparganium hyperboreum Laest. ex Beurl.
• Sparganium japonicum Rothert
• Sparganium kawakamii H.Hara
• Sparganium limosum Y.D.Chen
• Sparganium × longifolium Turcz. ex Ledeb.
• Sparganium natans L. – jeżogłówka najmniejsza
• Sparganium × oligocarpon Ångstr.
• Sparganium probatovae Tzvelev
• Sparganium rothertii Tzvelev
• Sparganium × speirocephalum Neuman
• Sparganium × splendens Meinsh.
• Sparganium stoloniferum (Buch.-Ham. ex Graebn.) Buch.-Ham. ex Juz.
• Sparganium subglobosum Morong
• Sparganium yunnanense Y.D.Chen