Katharina Henckel von Donnersmarck

Katharina Henckel von Donnersmarck (z domu Slepzow; ur. 16 lutego 1862 w St. Petersburgu, zm. 10 lutego 1929 w Kozłowej Górze) – druga żona Guido Henckela, księcia Donnersmarcka.

Katarzyna Henckel von Donnersmarck

Jekatierina Wasiljewna Slepzow
Katharina von Donnersmarck z mężem Guido von Donnersmarck
Herb Henckel von Donnersmarck według nadania z 1636
Rodzina	Henckel von Donnersmarck
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1862 Petersburg
Data i miejsce śmierci	10 lutego 1929 Kozłowa Góra
Ojciec	Wasilij Aleksandrowicz Slepzow
Matka	Zofia Filipowna z domu Christianowicz
Mąż	Guido Henckel von Donnersmarck

Życie

Pochodzenie i młodość

Katarzyna (ros. Jekatierina Wasiljewna Slepcowa, ur. Слепцова) pochodziła z rosyjskiego rodu szlacheckiego Slepzow. Była córką Wasilija Aleksandrowicza Slepzowa (1830–1873) i Zofii Filipowny z domu Christianowicz. Jej rodzina należała do elity Imperium Rosyjskiego, co umożliwiło Katarzynie staranne wychowanie i edukację. Uczęszczała do elitarnego Instytutu Smolnego Szlachetnie Urodzonych Panien w Petersburgu, który ukończyła w roku 1879 jako jedna z absolwentek 47. promocji.

W młodości Katarzyna obracała się w kręgach arystokracji petersburskiej. Jej status społeczny oraz kontakty rodzinne zaowocowały wprowadzeniem jej na dwór towarzyski stolicy Rosji. Wkrótce wyszła za mąż po raz pierwszy, wiążąc swoje życie z kręgami rosyjskiej administracji carskiej.

Pierwsze małżeństwo

W pierwszym małżeństwie Katarzyna Slepzow poślubiła Nikołaja Walerianowicza Murawjowa – rosyjskiego polityka i dyplomatę. Związek ten zawarto prawdopodobnie na początku lat 80. XIX wieku. Murawjow, starszy od niej o 12 lat (ur. 1850), należał do znanej rodziny urzędniczej (był bratankiem gubernatora Syberii gen. Nikołaja Murawjowa-Amurskiego) i zrobił karierę w rosyjskiej służbie państwowej^[1]. Był prawnikiem, wykładowcą prawa karnego, a zasłynął jako prokurator skazujący zamachowców odpowiedzialnych za zabójstwo cara Aleksandra II. Później pełnił funkcję ministra sprawiedliwości Imperium Rosyjskiego w latach 1894–1905 oraz został mianowany ambasadorem Rosji we Włoszech (1905–1908)^[2]. Z tego małżeństwa Katarzyna miała syna Michaiła (ur. 1882). Niestety, dziecko zmarło w niemowlęctwie w 1884 roku^[3].

Wkrótce potem pogorszyły się relacje między małżonkami. Ich związek zakończył się rozwodem (formalnie przed 1887 rokiem). Współcześni komentatorzy upatrywali przyczynę rozpadu małżeństwa w skandalu obyczajowym: Murawjow miał przedstawić żonie znanego rosyjskiego arystokratę i bogacza, księcia Pawła Pawłowicza Demidowa, 2. księcia San Donato. Między Katarzyną a Demidowem zrodziła się zażyłość, która skłoniła ją do porzucenia męża. Uciekła z Demidowem do Włoch i pozostała u jego boku aż do jego śmierci w 1885 roku^[3]. Sam Murawjow również spędził schyłek życia na emigracji we Włoszech (zmarł w 1908 r.)^[3]. Rozwód z pierwszym mężem otworzył Katarzynie drogę do nowego życia poza Rosją, w realiach zachodnioeuropejskiej arystokracji przemysłowej.

Małżeństwo z Guido Henckel von Donnersmarckiem

Po kilku latach od rozwodu, Katarzyna ponownie wyszła za mąż. Jej drugim mężem został Guido Henckel von Donnersmarck – śląski magnat przemysłowy, jeden z najbogatszych ludzi Cesarstwa Niemieckiego tamtej epoki^[4]. Guido Henckel von Donnersmarck był wdowcem po słynnej paryskiej kurtyzanie Blanche Lafitte (znanej jako markiza La Païva), która zmarła w 1884 roku. Około dwa lat po śmierci pierwszej żony, Guido poznał Katarzynę Slepzow. Ich ślub odbył się 11 maja 1887 w Wiesbaden w Niemczech. W chwili zawarcia małżeństwa ona miała 25 lat, on zaś 56 – był więc od niej o 31 lata starszy.

Jako żona hrabiego (od 1901 r. – księcia) Henckel von Donnersmarcka, Katarzyna otrzymała tytuł hrabiny, a następnie księżnej Donnersmarck. Małżeństwo to umocniło jej pozycję społeczną – stała się członkinią elity pruskiej i śląskiej arystokracji. Para mieszkała głównie na Górnym Śląsku, gdzie znajdowały się rozległe posiadłości Donnersmarcków, m.in. rezydencje w Świerklańcu i Reptach koło Tarnowskich Gór^[5]. W latach 1870–1875 Guido wybudował nowy okazały pałac w Kozłowej Górze – niewielkiej miejscowości wchodzącej w skład jego dóbr ziemskich^[6]. Pałac ten stał się jednym z domów rodziny.

Związek Guido i Katarzyny zaowocował narodzinami dwojga dzieci. W 1888 roku urodził się ich starszy syn Guido Otto Karol Łazarz, zwany w rodzinie Guidotto. W 1890 roku przyszedł na świat młodszy syn, Kraft (Raoul Paul Alfred Ludwig Guido). Wychowaniu synów Katarzyna poświęcała wiele uwagi. Jako prawosławna z pochodzenia, zdecydowała się wychować dzieci w wierze prawosławnej, mimo iż rodzina Donnersmarcków tradycyjnie należała do wyznania katolickiego. Ta decyzja była nietypowa w kręgach śląskiej arystokracji, lecz świadczy o przywiązaniu Katarzyny do własnych korzeni religijnych.

W życiu towarzyskim i rodzinnym Donnersmarcków Katarzyna pełniła rolę gospodyni wystawnych przyjęć i spotkań. Jej mąż, sprawując funkcje polityczne i gospodarcze (m.in. członka pruskiej Izby Panów oraz zaufanego doradcy kanclerza Bismarcka^[4]), wprowadził ją na salony Berlina i Wiednia. Katarzyna była opisywana jako jedna z najbardziej wpływowych i majętnych dam w Niemczech swojej epoki^[3]. Rodzina Donnersmarcków słynęła z ogromnej fortuny – tuż przed I wojną światową majątek księcia Guido szacowano na około 250 milionów marek w złocie^[4], co stawiało go w gronie najbogatszych osób w kraju. Katarzyna, dysponując tym bogactwem, kontynuowała tradycję zamiłowania do luksusu. Jej pasją – podobnie jak wcześniej u pierwszej żony Guido, La Païvy – była biżuteria i klejnoty. Mąż spełniał te upodobania: około 1900 roku zamówił dla niej wyjątkowy diadem wysadzany 11 dużymi szmaragdami kolumbijskimi w kształcie gruszek (o łącznej masie ponad 500 karatów) oraz diamentami^[7]. Diadem ten, znany później jako Szmaragdy Donnersmarcków, stał się legendą w świecie jubilerskim – w 2011 roku sprzedano go na aukcji Sotheby’s w Genewie za rekordową kwotę ponad 11,2 mln franków szwajcarskich^[7]. Z kolei po śmierci La Païvy Katarzyna odziedziczyła lub otrzymała wiele drogocennych klejnotów, w tym słynne żółte diamenty Donnersmarcków^[7], co ugruntowało sławę kolekcji jubilerskiej tej rodziny.

Mimo pozorów przepychu, relacje między Katarzyną a Guido nie zawsze układały się harmonijnie. Źródła wskazują, że z biegiem lat stosunki małżeńskie stały się chłodne – według relacji rosyjskich Katarzyna żyła z mężem wręcz „na nożach”^[3]. Nie przeszkodziło to jednak obojgu pełnić swoich ról publicznych. Katarzyna jako księżna udzielała się w życiu społecznym: uczestniczyła w dobroczynnych inicjatywach typowych dla arystokracji (takich jak wspieranie lokalnych instytucji charytatywnych czy fundacji założonych przez męża). Przykładem może być Fundacja Księcia Donnersmarcka w Berlinie, założona w 1916 roku przez Guido dla rehabilitacji inwalidów – Katarzyna patronowała podobnym przedsięwzięciom, choć częściej pozostawała w ich cieniu ze względu na prywatność.

Na Górnym Śląsku Katarzyna cieszyła się poważaniem zarówno w kręgach niemieckiej arystokracji, jak i – z racji rosyjskiego pochodzenia – budziła zainteresowanie polskiej społeczności. Była uważana za „panią na Świerklańcu”, rezydowała też w pałacu w Reptach i innych dobrach męża. Jej pozycja w arystokracji śląskiej była wyjątkowa: jako żona jednego z pięciu najbogatszych ludzi w Niemczech^[4], dysponująca tytułem księżnej, górowała statusem nad wieloma rodzimymi rodami. Donnersmarckowie należeli do najstarszych i najpotężniejszych rodzin regionu (posiadali rozległe tereny od Tarnowskich Gór po Siemianowice i Bytom już od XVII wieku)^[4]. Katarzyna, wnosząc do rodziny rosyjskie koneksje oraz dworskie maniery z Petersburga, dodatkowo nobilitowała ród w oczach europejskich elit.

Ostatnie lata, Kozłowa Góra i śmierć

Księżna Katarzyna towarzyszyła mężowi do końca jego życia. Guido Henckel von Donnersmarck zmarł 19 grudnia 1916 roku, w trakcie I wojny światowej^[4]. Został pochowany w nowo wybudowanym rodowym mauzoleum w parku w Świerklańcu, wzniesionym w latach 1896–1897 według projektu Ottona Raschdorffa^[4]. Po śmierci męża 54-letnia Katarzyna pozostała na Górnym Śląsku jako wdowa z ogromnym majątkiem. Formalnie głową rodziny i spadkobiercą tytułu książęcego został jej najstarszy syn Guido „Guidotto” junior (od 1916 2. książę von Donnersmarck)^[6]. W praktyce jednak Katarzyna nadal zarządzała częścią dóbr i rezydowała w swoich ulubionych posiadłościach. Po 1918 roku sytuacja polityczna Górnego Śląska uległa dramatycznej zmianie. Przegrana Niemiec w I wojnie światowej i powstania śląskie (1919–1921) doprowadziły do plebiscytu i podziału regionu między Niemcy a odrodzoną Polskę. Kluczowe posiadłości Donnersmarcków, w tym dobra świerklanieckie, znalazły się po stronie polskiej – Świerklaniec przeszedł pod zwierzchnictwo Polski na mocy porozumień powojennych. Również Kozłowa Góra, leżąca w powiecie tarnogórskim, od 1922 roku należała do Polski (weszła w skład autonomicznego województwa śląskiego)^[6]. Katarzyna, pomimo niemieckiego obywatelstwa nabytego przez małżeństwo, zdecydowała się pozostać w swojej śląskiej rezydencji, zamiast wyjeżdżać do Niemiec. Osiadła na stałe w pałacu w Kozłowej Górze, który stał się jej głównym domem w latach dwudziestych^[6]. W rezydencji kozłowogórskiej Katarzyna spędziła ostatnie lata życia w stosunkowo spokojnej atmosferze. Pałac ten, zbudowany jeszcze za życia Guido, po jego śmierci przeszedł na własność ich syna Guidotta, lecz Katarzyna miała prawo dożywotniego użytkowania posiadłości^[6]. Okoliczni mieszkańcy wspominali ją jako dostojną, lecz życzliwą panią – wciąż utrzymującą dworskie zwyczaje, ale też angażującą się w drobne lokalne dobroczynności. W okresie międzywojennym, gdy Górny Śląsk znajdował się w granicach Polski, Katarzyna prawdopodobnie nauczyła się podstaw języka polskiego i pozostawała w kontaktach zarówno z polskimi władzami wojewódzkimi, jak i dawnymi niemieckimi sąsiadami po drugiej stronie nowej granicy. Mimo zmieniających się realiów, jej status i majątek zapewniały jej ochronę i komfort.

Księżna Katarzyna Henckel von Donnersmarck zmarła 10 lutego 1929 roku w Kozłowej Górze, w wieku 67 lat. Przyczyną śmierci była najprawdopodobniej choroba o charakterze przewlekłym. Jej zgon nastąpił na terenie posiadłości, którą tak ukochała. Po uroczystościach pogrzebowych ciało Katarzyny złożono obok męża w rodowym mauzoleum Donnersmarcków w Świerklańcu. Był to ten sam neogotycki grobowiec, w którym wcześniej spoczęli Guido oraz jego pierwsza żona, La Païva. Niestety, pod koniec II wojny światowej to mauzoleum zostało splądrowane – w 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej zdewastowali groby Donnersmarcków w poszukiwaniu kosztowności. Szczątki Katarzyny i jej męża zostały wówczas zbezczeszczone, a kosztowne trumny i insygnia uległy rozgrabieniu^[8].

Dzieci

• Guidotto Karl Lazarus (ur. 23 maja 1888 w Berlinie ; † 23 grudnia 1959 w Rottach-Egern ); 2. Książę Donnersmarcka ; ożenił się 13 lutego 1909 w Monachium (ślub kościelny 14 lutego) z księżniczką Anną Sayn-Wittgenstein -Berleburg (ur. 12 września 1884 w Egern am Tegernsee ; † 21 lutego 1963 w Wildbad Kreuth ); Potomkowie: hrabia Henckel von Donnersmarck i książęta Donnersmarck
• Kraft Raul Paul Alfred Ludwig Guido (12 marca 1890 w Berlinie; † 1 września 1977 w Rottach-Egern), s. 16. Wolny szlachcic z Beuthen, właściciel Repten.