Konrad Zembrzuski

Konrad Zembrzuski, ps. „Bury”, „Dolina”^[1] (ur. 19 lutego 1890 w Radzicach, zm. 13–14 kwietnia 1940 w Katyniu) – pułkownik kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Konrad Zembrzuski

Bury, Dolina

pułkownik kawalerii
Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1890 Radzice
Data i miejsce śmierci	13–14 kwietnia 1940 Katyń
Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	15 Pułk Ułanów Poznańskich
Stanowiska	dowódca pułku
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Konrad Zembrzuski z lewej jako adiutant Józefa Piłsudskiego, z prawej płk Józef Beck.

Życiorys

Syn Aleksandra i Stefanii z Krzyżanowskich^[2], urodzony 19 lutego 1890 w Radzicach, w ówczesnym powiecie pułtuskim guberni łomżyńskiej^[3]. W latach 1902–1905 uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum w Pułtusku^[4]. Absolwent Szkoły Przemysłowo-Technicznej Władysława Piotrowskiego w Warszawie, student Instytutu Elektronicznego przy Uniwersytecie w Tuluzie^[3]. Od 9 listopada 1913 do 6 sierpnia 1914 był komendantem miejscowym Związku Strzeleckiego w Tuluzie^[5].

W czasie I wojny światowej walczył w szeregach I Brygady Legionów. 6 sierpnia 1914 wyruszył z Oleandrów w składzie 2. plutonu 1. Kompanii Kadrowej. 3 listopada 1914 został wcielony do oddziału kawalerii Władysława Prażmowskiego ps. „Belina”, późniejszego 1 pułku ułanów Legionów Polskich. Służył w 3. i 4. szwadronie^[6] . Od 5 lutego do 31 marca 1917 był słuchaczem kawaleryjskiego kursu oficerskiego przy 1 pułku ułanów w Ostrołęce. Kurs ukończył z wynikiem dostatecznym. Posiadał wówczas stopień wachmistrza^[7]. Latem tego roku, po kryzysie przysięgowym, został internowany w Szczypiornie, a później w Łomży. Zwolniony 15 lipca 1918 w związku z likwidacją obozu^[8].

3 listopada 1918 zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego^[3] i został adiutantem dowódcy Milicji na powiat chełmski. 18 grudnia 1918 został formalnie przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem awansu na podporucznika, ogłoszonego w rozkazie generała majora Edwarda Śmigłego-Rydza^[9]. 20 września 1919 został odkomenderowany do Oficerskiej Szkoły Jazdy w Starej Wsi pod Warszawą^[10][3]. W 1920, w czasie wojny z bolszewikami pełnił służbę w Sztabie 4 Brygady Jazdy i 2 Dywizji Jazdy. 19 stycznia 1921 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu porucznika, w kawalerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[11]. 14 lutego1921 został odkomenderowany na dwutygodniowy kurs w Warszawie, w zakresie służby oddziałów IV wyższych dowództw^[12]. 1 czerwca 1921, w stopniu porucznika, w dalszym ciągu pełnił służbę w dowództwie 2 Dywizji Jazdy, pozostając na ewidencji 1 pułku szwoleżerów Józefa Piłsudskiego^[13]. W tym samym roku został odznaczony orderem „Virtuti Militari” V kl.^[14], a we wniosku o jego nadanie, napisano m.in.^[3][15]:

W walkach z Armią Konną Budionnego pod Morozowicami, po uderzeniu i próbie zepchnięcia kawalerii polskiej za rz. Bug, por. Zembrzuski udał się z dowódcą dywizji (jako adiutant) na linię 2 p.uł. i 115 p.uł. Wśród gradu kul kaemów i granatów ręcznych, pod silnym ogniem dział, zbierał, zagrzewał i prowadził do walki żołnierzy. Czynił to bez rozkazu, z własnej inicjatywy, utrzymując pozycję przez 2 godziny. W walkach pod Koniuchami i pod Równem, forsując rzekę na czele plutonu sztabowego, obsadzał i utrzymał mosty, zapewniając wykonanie zadań przez siły główne dywizji.

Wniosek ten został podpisany przez dowódcę dywizji pułkownika Gustawa Orlicz-Dreszera, który dodał adnotację^[3]:

„proszę jak najśmielej o przyznanie orderu VM za świetną brawurę wykazaną na stanowisku dywizji”

13 stycznia 1922 został awansowany na rotmistrza^[16][17], a 3 maja 1922 zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 146. lokatą w korpusie oficerów jazdy^[18]. Od 18 stycznia do 18 kwietnia 1926 był słuchaczem VII kursu unifikacyjno-doskonalącego w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie, który ukończył z wynikiem pomyślnym i wyróżnieniem^[19]. 12 kwietnia 1927 prezydent RP nadał mu stopień majora z dniem 1 stycznia 1927 i 26. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[20]. 10 maja tego roku został przesunięty ze stanowiska oficera materiałowego na stanowisko dowódcy szwadronu zapasowego^[21][22]. Z dniem 25 listopada 1927 został przeniesiony z 1 pułku szwoleżerów w Warszawie do składu osobowego Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych na stanowisko adiutanta przybocznego^[23][3]. 24 grudnia 1929 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1930 stopień podpułkownika w korpusie oficerów kawalerii i 22. lokatą^[24]. 31 marca 1930 został przeniesiony z GISZ do 1 pułku szwoleżerów w Warszawie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[25]. Od 9 marca do 22 maja 1931 był słuchaczem kursu oficerów sztabowych kawalerii w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu^[26]. 23 marca 1932 został przeniesiony do 15 pułku ułanów poznańskich w Poznaniu na stanowisko dowódcy pułku^[27][28]. Od 15 do 25 listopada 1933 był słuchaczem kursu informacyjnego w Szkole Gazowej w Warszawie, a od 4 do 16 czerwca 1934 słuchaczem kursu informacyjnego broni pancernych dla dowódców i zastępców pułków w Modlinie^[29]. Pułkownikiem został mianowany ze starszeństwem z dniem 19 marca 1937 i 7. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[30]. W tym samym roku poważnie zachorował na serce i przebywał na długotrwałym leczeniu^[31][a]. Pułkiem dowodził do 3 czerwca 1938. 23 maja 1938 został zwolniony z zajmowanego stanowiska i oddany do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr I^[33][34]. Latem 1939 został przeniesiony w stan spoczynku^[6] .

Był jednym z prezesów honorowych Towarzystwa b. Żołnierzy 1 pułku ułanów wielkopolskich (15 pułku ułanów poznańskich), założonego w maju 1933^[b][35].

W czasie kampanii wrześniowej 1939 według nie sprawdzonych informacji był w Ośrodku Zapasowym Wielkopolskiej Brygady Kawalerii w Kraśniku^[36][3][c]. Po agresji ZSRR na Polskę w nieznanych okolicznościach dostał się niewoli sowieckiej^[3]. Od 28 października 1939 przebywał w obozie kozielszczańskim^[38], a następnie od 4 listopada był osadzony w obozie jenieckim w Kozielsku^[38]. Między 11 a 12 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego^[38] – lista wywózkowa 022/3 z 9 kwietnia 1940^[38][2][3]. Między 13 a 14 kwietnia 1940 został zamordowany w Katyniu^[38][3][2] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu^[39][40]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne^[41][42]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców^[43] pod numerem 1444^{[44][45][38][2][46]} – raport dzienny z 4 maja 1943^[38]. Przy jego szczątkach znaleziono: legitymację nadania, a także Krzyż Virtuti Militari, odznakę „Kampanja Kadrowa”, telegram w języku rosyjskim, kartę pocztową z Czerwonego Krzyża oraz binokle w futerale^[47][46]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 01444^[47]. W Archiwum Robla w pakiecie 0747-07^[38], wymieniony z imienia, wśród oficerów w pamiętniku znalezionym przy szczątkach Feliksa Gadomskiego^[48].

Konrad Zembrzuski był żonaty z Barbarą Lisowską, z którą miał dwie córki: Zofię (ur. 16 maja 1925) i Marię (ur. 6 stycznia 1933)^[49].

Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został mianowany pośmiertnie do stopnia generała brygady^[50][51]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów"^[52][53].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3966^[3] –1921^[14][54][55]
• Krzyż Niepodległości – 12 maja 1931 „za pracę w dziele odzyskania Niepodległości”^{[56][1][57][58]}
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1938 „za zasługi w służbie wojskowej”^[59][60][61]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie – 9 czerwca 1921^[62][63] (po raz pierwszy „za udział w b. Legionach Polskich”^[64])
• Złoty Krzyż Zasługi (10 listopada 1928)^[65][66]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 (2 listopada 1928)^[62][31]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (9 listopada 1928)^[62][31]
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych^[67]
• Odznaka Pamiątkowa Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych – 12 maja 1936
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”^[68]
• Krzyż Oficerski Orderu Korony Rumunii – 13 czerwca 1924^[69]
• Krzyż Oficerski jugosłowiańskiego Orderu Orła Białego – 24 czerwca 1929^[70]
• łotewski Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej^[71]

Zobacz też

• awanse generalskie oficerów II Rzeczypospolitej Polskiej z 2007
• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu

Uwagi

1. Od 13 lipca 1937 do 2 kwietnia 1938 obowiązki dowódcy pułku w zastępstwie chorego płk. Zembrzuskiego pełnił jego zastępca ppłk Tadeusz Mikke^[32].
2. Inny prezes honorowy towarzystwa, płk Gwido Poten, także został ofiarą zbrodni katyńskiej w 1940.
3. Dowódcą OZ Kawalerii w Kraśniku był mjr kaw. Julian Jerzy Fischer-Drauenegg^[37]. Jan Kiński podał „we wrześniu 1939 r. przebywał w Ośrodku Zapasowym Wielkopolskiej BK w Kraśniku”^[31], natomiast autorzy „Ksiegi Cmentarnej Katynia” podali, że był komendantem (sic!) OZ Wlkp. BK^[2].