Kraby

Kraby (Brachyura, z języka greckiego krótki odwłok/ogon) – grupa^[a] krótkoodwłokowych skorupiaków z rzędu dziesięcionogów (Decapoda). Kraby są najliczniejszą (opisano 10 500 gatunków^[1]) grupą dziesięcionogów, u której pierwsza para odnóży krocznych przekształciła się w szczypce. Wielkość ciała bardzo zróżnicowana, o rozpiętości odnóży od kilku milimetrów (Pinnotheres pisum) do prawie 4 m (japoński krab pacyficzny).

Ten artykuł dotyczy skorupiaka. Zobacz też: Krab – mgławica w gwiazdozbiorze Byka, krab – element architektoniczny.

Kraby

Brachyura
Linnaeus, 1758
Liocarcinus vernalis
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	skorupiaki
Gromada	pancerzowce
Rząd	dziesięcionogi
Infrarząd	kraby

Pachygrapsus marmoratus, Morze Adriatyckie

Mictyris longicarpus

Krab tęczow nasy (Cardisoma armatum)

Mały krabik w piasku (Cardisoma armatum)

Krab wełnistoszczypcy (Eriocheir sinensis)

Głowotułów jest szeroki, okrągławy lub trapezowaty, okryty twardym pancerzem (karapaks). Czułki obu par silnie skrócone. Odwłok zredukowany, krótki i wąski, podwinięty pod głowotułów. Brak uropodiów, odnóża odwłokowe służą do podtrzymywania jaj (pleopodia) lub jako narządy kopulacyjne (gonopody). Kraby są bardzo zwinne. Mogą poruszać się do przodu, do tyłu lub bokiem. Chelipedy (szczypce) nie są wykorzystywane w lokomocji. Większość gatunków nie potrafi pływać, ale członkowie rodziny Portunidae wykazują tę zdolność, a zwłaszcza kalinek błękitny (Callinectes sapidus), który jest najlepszym pływakiem spośród skorupiaków^[2]. Kraby zasiedlają wszystkie typy środowisk morskich na wszystkich głębokościach, oraz środowiska słodkowodne i lądowe. Większość żyje w ciepłych morzach, nieliczne zasiedliły wody słodkie i zimne morza, natomiast w tropikach wiele gatunków żyje w wilgotnych środowiskach lądowych, wracając do morza tylko na okres rozrodu.

Odżywianie

Otwór gębowy otoczony przydatkami położony jest na brzusznej stronie ciała. Kraby mogą być padlinożercami, roślinożercami, żywić się detrytusem lub polować. Ich ofiarami często padają duże bezkręgowce. Szczypce krabów wykazują przystosowanie do przeważającej diety danego gatunku. Przykładowo, wiele krabów ma szczypce różniące się rozmiarem – jest to przystosowanie do polowania na mięczaki – duże chelipedy służą do kruszenia skorupy ofiary, zaś małe – do cięcia. Gatunki detrytusożerne, np. z rodzaju Uca, filtrują muł przydatkami gębowymi. Krótki przełyk prowadzi do żołądka podzielonego na przestronną część wpustową i mniejszą część odźwiernikową, oddzieloną zastawką. W części wpustowej występują oskórkowe zęby, które mechanicznie rozdrabniają pokarm. Ich praca regulowana jest zestawem mięśni otaczających żołądek. Część odźwiernikowa ma połączenie z dużym gruczołem trzustkowo-wątrobowym, wydzielającym enzymy trawienne. Do wnętrza gruczołu przechodzi tylko rozdrobniony pokarm, który jest następnie trawiony i wchłaniany. Materiał niedostatecznie rozdrobniony przechodzi przez jelito i jest wydalany przez odbyt.

Wymiana gazowa

Wymiana gazowa zachodzi poprzez skrzela. Są one ukryte w komorach pod pancerzem, co chroni je przed wysychaniem i pozwala na bytowanie w strefie pływów, a nawet prowadzenie wodno-lądowego trybu życia. Wejście do komory skrzelowej znajduje się po obu stronach ciała koło podstaw szczypiec. Prąd omywający skrzela wytwarzany jest przez przewiewniki – wyrostki drugiej pary szczęk. Aby uchronić delikatne narządy oddechowe przed zabrudzeniem, wiele krabów co jakiś czas odwraca kierunek przepływu wody przez skrzela w celu oczyszczenia ich. Oprócz tego na szczękonóżach są specjalne wyrostki – epipodity, służące do usuwania osadu ze skrzeli.

Transport wewnętrzny

Otwarty układ krwionośny. Serce ma trzy pary ostii. Opuszcza je 5 tętnic. Każda rozgałęzia się i zaopatruje w krew organy wewnętrzne. Następnie krew wylewa się do hemocelu, dostaje się do brzusznej zatoki żylnej, skąd udaje się do skrzeli, gdzie dochodzi do wymiany gazowej. Ze skrzeli krew wędruje do zatoki okołosercowej i serca. Kompletny obieg krwi u dużych Decapoda trwa około 40 do 60 sekund. Krew zawiera wiele rodzajów komórek, m.in. zdolne do fagocytozy amebocyty oraz komórki wyrzucające czynnik powodujący krzepnięcie w miejscach zranienia. Barwnik oddechowy hemocyjanina jest rozpuszczony w osoczu. U dużych, ruchliwych form transportuje 90% tlenu dostarczanego do organizmu.

Wydalanie

Kraby, tak jak reszta skorupiaków, są amonioteliczne, co oznacza, że wydalają amoniak. Do jego usuwania dochodzi poprzez skrzela i nefrydia. Nefrydialne organy wydalnicze – tzw. gruczoły czułkowe, inaczej zwane zielonymi, składają się z kanalika i pofałdowanego worka, który jest otoczony kanałami hemocelu. Tworzy się duża powierzchnia styku, przez którą zachodzi aktywny transport produktów przemiany materii do wnętrza narządów wydalniczych. Kanaliki wyprowadzające w części końcowej rozszerzają się w pęcherzyk moczowy i znajdują ujście w nefrydioporze u podstawy drugiej pary czułków.

Układ nerwowy

Mózg położony jest nad przełykiem i składa się z trzech płatów (protocerebrum, deutocerebrum i tritocerebrum). Z mózgu wychodzą nerwy wzrokowe i unerwiające pierwszą i drugą parę czułków. Tritocerebrum opuszcza para konektyw okołoprzełykowych, łączących mózg ze zwojami brzusznymi. Układ nerwowy krabów wykazuje największą pośród skorupiaków koncentrację – wszystkie zwoje brzuszne połączone są w jeden duży zespół komórek nerwowych. Mózg nie kontroluje wszystkich złożonych czynności krabów. Eksperymentalnie stwierdzono^[3], że takie czynności jak pobieranie pokarmu czy kopulacja mogą być wykonywane po usunięciu mózgu. Dzieje się tak dlatego, że ośrodki je kontrolujące znajdują się w zwojach brzusznych. Ponadto występuje też część autonomiczna układu nerwowego, unerwiająca serce i układ pokarmowy.

Rozmnażanie

Kraby są rozdzielnopłciowe. Gonady są parzyste, znajdują się w centralnej części głowotułowia. Zapłodnienie wewnętrzne, do kopulacji służą przystosowane do tego celu odnóża odwłokowe (gonopody). Kraby wykazują złożone zachowania godowe. Samce z rodzaju Uca wykonują tańce godowe polegające na wymachiwaniu większymi z pary szczypiec. Toczą też ze sobą walki o samicę. Samice opiekują się jajami aż do wyklucia młodych. Trzymają je na odnóżach odwłokowych (pleopodiach).

Znaczenie gospodarcze

Stanowią do 20% połowów morskich skorupiaków. Roczne światowe połowy wynoszą ponad 1,5 mln ton, z tego 20% przypada na Portunus trituberculatus poławiany u wybrzeży Chin.

Kraby w Polsce

W Morzu Bałtyckim spotykane są 3 gatunki krabów. Krab brzegowy (Carcinus maenas) oraz zachodzące w górę polskich rzek krab wełnistoszczypcy (Eriocheir sinensis) zawleczony z Chin oraz krabik amerykański (Rhithropanopeus harrisii) zawleczony z Ameryki Północnej, znany w Polsce głównie z Martwej Wisły.

Systematyka

Do krabów zalicza się około 70 rodzin (połowę wszystkich wśród dziesięcionogów), grupowanych w sekcjach Dromiacea i Eubrachyura, obejmujących nadrodziny:

• Dromiacea De Haan, 1833

  Dakoticancroidea † Rathbun, 1917

  Dromioidea De Haan, 1833

  Eocarcinoidea † Withers, 1932

  Glaessneropsoidea † Patrulius, 1959

  Homolodromioidea Alcock, 1900

  Homoloidea De Haan, 1839

• Raninoida De Haan, 1839
• Cyclodorippoida Ortmann, 1892
• Eubrachyura de Saint Laurent, 1980
  • Heterotremata Guinot, 1977

  Aethroidea Dana, 1851

  Bellioidea Dana, 1852

  Bythograeoidea Williams, 1980

  Calappoidea De Haan, 1833

  Cancroidea Latreille, 1802

  Carpilioidea Ortmann, 1893

  Cheiragonoidea Ortmann, 1893

  Componocancroidea † Feldmann, Schweitzer & Green, 2008

  Corystoidea Samouelle, 1819

  Dairoidea Serène, 1965

  Dorippoidea Macleay, 1838

  Eriphioidea Macleay, 1838

  Gecarcinucoidea Rathbun, 1904

  Goneplacoidea Macleay, 1838

  Hexapodoidea Miers, 1886

  Leucosioidea Samouelle, 1819

  Majoidea Samouelle, 1819

  Orithyioidea Dana, 1852

  Palicoidea Bouvier, 1898

  Parthenopoidea Macleay,

  Pilumnoidea Samouelle, 1819

  Portunoidea Rafinesque, 1815

  Potamoidea Ortmann, 1896

  Pseudothelphusoidea Ortmann, 1893

  Pseudozioidea Alcock, 1898

  Retroplumoidea Gill, 1894

  Trapezioidea Miers, 1886

  Trichodactyloidea H. Milne Edwards, 1853

  Xanthoidea Macleay, 1838

  • Thoracotremata Guinot, 1977

  Cryptochiroidea Paul’son, 1875

  Grapsoidea MacLeay, 1838

  Ocypodoidea Rafinesque, 1815

  Pinnotheroidea De Haan, 1833

Obecność w kulturze

Krab jest przywoływany w metaforze znanej jako mentalność kraba, obrazującej sposób działania grupy w przypadku wyróżniających się osiągnięć członków^[4]. W Polsce znany jest również utwór Kraby w grach autorstwa Kacpra Pitali i Szymona „Heda” Lieberta z kanału YouTube o tematyce gier komputerowych „TZO”.^[5]

Uwagi

1. Brachyura są obecnie klasyfikowane w randze infrarzędu.