Kwietniczek dwojaczek

Kwietniczek dwojaczek (Anthaxia nitidula) – gatunek chrząszcza z rodziny bogatkowatych. W Polsce występuje prawdopodobnie na całym obszarze, zwłaszcza na stanowiskach o ciepłym mikroklimacie. Larwy żerują m.in. na drzewach owocowych z rodziny różowatych.

Kwietniczek dwojaczek

Anthaxia nitidula
Linnaeus, 1761
Samica kwietniczka dwojaczka
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Rodzina	bogatkowate
Podrodzina	Buprestinae
Plemię	Anthaxiini
Rodzaj	Anthaxia
Gatunek	kwietniczek dwojaczek
Synonimy
Buprestis laeta (Schaeffer, 1766)[1][2] Buprestis styria (Voet, 1806)[1][2] Buprestis viridis (Schrank, 1798)[2] Anthaxia gynaecoides Obenberger, 1913[2][2] Anthaxia agnusi Mequignon, 1927[1][2] Anthaxia cyanipennis Gory, 1841[1][2] Anthaxia grabowskyi Obenberger, 1912[1][2] Anthaxia lichacevi Obenberger, 1930[1] Anthaxia millefolii Abeille de Perrin, 1894[1]

Ciemno ubarwiona samica

Samiec

Uwagi taksonomiczne

Kwietniczek dwojaczek pierwotnie opisany został w 1761 roku przez Karola Linneusza jako Buprestis nitidula. Aktualnie zaliczany jest do rodzaju Anthaxia, a w jego obrębie do podrodzaju nominatywnego^[1][2]. Stanowi takson wzorcowy zdefiniowanej w 1917 roku grupy zbliżonych morfologicznie gatunków z tego podrodzaju – ang. Anthaxia nitidula species group^[3].

Status omawianego gatunku nie jest do końca jednoznaczny. W jego obrębie wyróżniano dwa nieznacznie różniące się morfologicznie podgatunki^[4][5]:

• A. nitidula nitidula – podgatunek nominatywny z centrum występowania w Europie południowej i zachodniej^[5]. Przedtułów bez ciemnych plam, wyraźnie rozwinięty dymorfizm płciowy^[3].
• A. nitidula signaticollis – podgatunek o pontyjsko-przyśródziemnomorskim typie zasięgu, znany głównie z Europy południowo-wschodniej i Azji zachodniej^[5]. Przedtułów zazwyczaj z dwoma ciemnymi plamami, różnice w ubarwieniu samców i samic mniej jednoznacznie niż u poprzedniego podgatunku. Również nieco odmienna budowa aparatu kopulacyjnego^[3].

Drugi z wymienionych od 2003 roku traktowany jest przez niektórych autorów jako odrębny gatunek Anthaxia signaticollis (takie też ujęcie przyjęto w tym artykule)^[2][3][5].

Wyodrębnienie obu form nastąpiło prawdopodobnie na skutek odizolowania w okresie zlodowaceń plejstoceńskich grup populacji gatunku wyjściowego (zbliżonego do A. nitidula s. str.) w dwóch różnych refugiach (ostojach) glacjalnych. Populacje mające swoją ostoję w południowo-zachodniej lub centralnej Europie dały początek gatunkowi A. nitidula s. str., natomiast populacje zachowane w ostoi w południowo-wschodniej Europie lub zachodniej Azji ewoluowały w kierunku A. signaticollis. Po ociepleniu klimatu (zob. interglacjał) oba gatunki rozszerzyły swój zasięg i dziś współwystępują na pewnych obszarach Europy^[5].

Zasięg występowania

Gatunek zasiedla głównie południową część Europy. W zachodniej, środkowej i północnej części tego kontynentu występuje bardziej lokalnie na siedliskach kserotermicznych^[4]. Notowany był również z północnej Afryki (Maroko i Algieria^[5])^[4].

W Europie jego występowanie stwierdzono na obszarze Portugalii, Hiszpanii, Francji, Włoch, Albanii, Macedonii Północnej, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Węgier, Słowacji, Czech, Polski, Niemiec, Austrii, Szwajcarii, Belgii, Holandii, Wielkiej Brytanii, Szwecji, północnoeuropejskiej części Rosji, Finlandii, Estonii i Litwy^[5].

Spokrewniony gatunek Anthaxia signaticollis zasiedla z kolei południowy Kaukaz, Azję Mniejszą oraz niektóre rejony południowej (Bałkany), południowo-wschodniej i centralnej Europy, gdzie jego zasięg może lokalnie pokrywać się lub graniczyć z zasięgiem omawianego gatunku^[5]. Występowanie obu taksonów stwierdzono w Grecji, Bułgarii, Macedonii Północnej, Albanii, Serbii, na Węgrzech i Słowacji oraz w Polsce, gdzie A. signicollis występuje w południowej części kraju, A. nitidula s. str. natomiast prawdopodobnie na całym obszarze^[4][5][6].

Morfologia

Ciało postaci dorosłych długości od 4,5 do 7 mm, metalicznie połyskujące^[3][7][8]. Głowa mała, przedplecze szerokie^[3]. U gatunku występuje wyraźne zróżnicowanie ubarwienia, będące przejawem dymorfizmu płciowego^[9]. U samców cała górna powierzchnia ciała ubarwiona jest jednolicie w kolorze złocistozielonym. U samic pokrywy skrzydeł złocistozielone lub niebieskozielone, przedplecze natomiast pomarańczowe lub złocistoczerwone^[3][8]. U okazów przepoczwarzających się w okresie letnim mogą występować termoaberacje objawiające się niebieskozielonym lub fioletowoniebieskim odcieniem ciała^[10].

Wymagania siedliskowe

Kwietniczek dwojaczek może zasiedlać różne biotopy cechujące się obecnością roślin żywicielskich oraz dobrymi warunkami termicznymi. W Czechach jego obecność odnotowano m.in. w świetlistych lasach i znajdujących się w ich obrębie łąkach świeżych, ekstensywnie użytkowanych sadach owocowych oraz w zaniedbanych ogrodach (również w miastach)^[10].

Rośliny żywicielskie i aktywność

Larwy kwietniczka dwojaczka żerują pod korą różnych gatunków drzew i krzewów z rodziny różowatych. Jako rośliny żywicielskie podawane są wiśnie (w tym wiśnia pospolita, wiśnia wonna i wiśnia piłkowana^[10]), śliwy (w tym śliwa domowa i śliwa tarnina^[10]), głogi (w tym głóg dwuszyjkowy^[10]), migdałowiec pospolity^[4][5] a także czereśnia ptasia^[10][11], grusza polna, nieszpułka zwyczajna i dwa gatunki jarzębów - jarząb brekinia oraz Sorbus hardeggensis^[10].

Osobniki dorosłe w Polsce spotkać można od maja do sierpnia^[4]. Chętnie przebywają one na kwiatach roślin rosnących w pobliżu materiału lęgowego, stwierdzano je m.in. na kwiatach róż, głogów, jaskrów, bzu^[4][7][12] oraz różnych gatunków z rodziny astrowatych, w tym mniszków i krwawników^[10].