Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Jaskier
rodzaj roślin z rodziny jaskrowatych Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Jaskier (Ranunculus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny jaskrowatych. Rodzaj liczy według różnych baz taksonomicznych od ok. 300[4] do ponad 1,6 tys. w szerokim ujęciu[5] zweryfikowanych gatunków występujących na całej kuli ziemskiej[6] z wyjątkiem obszarów nizinnych w strefie tropikalnej i Antarktydy[4]. W Polsce rośnie dziko 25 gatunków. Naukowa nazwa rodzaju to po łacinie zdrobniale „żabka”. Stosowana była już przez Pliniusza Starszego i jej geneza wiązana jest z podobieństwem siedlisk zajmowanych przez jaskry i żaby[7]. Jaskry występują głównie na mokrych łąkach, na mokradłach i w wodach, także w lasach i na suchych murawach, także w górach[8].
Remove ads
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne do ok. 1 m wysokości[8], często z bulwiastymi korzeniami, kłączami, rozłogami lub bulwiasto zgrubiałymi nasadami łodygi[4]. Nierzadko rośliny wodne o pędach pływających[8].
- Liście
- Odziomkowe, łodygowe lub obu rodzajów. Ogonkowe, niepodzielone lub podzielone w różnym stopniu, zwykle dłoniasto[4]. U roślin wodnych często liście silnie podzielone[8]. Ulistnienie skrętoległe, rzadko w górnej części naprzeciwległe (sekcja Flammula)[4].
- Kwiaty
- Wyrastają pojedynczo lub w kwiatostanach na szczytach pędów lub z kątów liści. Przysadki czasem obecne. Kwiaty promieniste, obupłciowe. Działki kielicha zielone, rzadko purpurowe lub białe, w liczbie 3–5, o długości 1–15 mm, czasem trwałe, zachowują się podczas owocowania. Płatki korony w liczbie od 0 do 22 zwykle żółte, rzadko białe, czerwone lub zielonkawe, z miodnikami u nasady. Liczne słupki (4–250) i pręciki[4]. Słupki krótkie, z główkowatymi znamionami[8].
- Owoce
- Jednonasienne[8] niełupki (orzeszki) tworzące owoc zbiorowy – wieloniełupkę[4]. Nasiona spłaszczone, czasem oskrzydlone[8].
Remove ads
Biologia
Rośliny jednoroczne i byliny[4]. Kwiaty zapylane są zwykle przez owady[8]. Większość gatunków uważanych jest za rośliny trujące. Zawierają trującą protoanemoninę, która narkotycznie oddziałuje na układ nerwowy. Rozkłada się ona podczas suszenia. Rośliny mają charakterystyczny zapach i ostry smak, co ogranicza przypadki ostrych zatruć doustnych. Częste są natomiast przypadki podrażnienia skóry lub błon śluzowych układu trawiennego. Podstawowa liczba chromosomów x=7, 8[4].
Remove ads
Systematyka
Podsumowanie
Perspektywa
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Ranunculeae podrodziny Ranunculoideae i rodziny jaskrowatych Ranunculaceae[9].
Klasyfikacja rodzaju jest bardzo problematyczna i w różnych ujęciach mocno odmienna, także w układzie geograficznym w zależności od preferencji taksonomów i specyfiki lokalnych flor[4]. Rodzaj jest ujmowany wąsko lub szeroko, w tym drugim wypadku wchłaniając liczne rodzaje z plemienia. Nawet w wąskim ujęciu zaliczane są tu dawniej wyodrębniane rodzaje włosienicznik Batrachium (DC.) Gray (≡Ranunculus subgen. Batrachium), Aphanostemma i Gampsoceras[9][10][11]. W szerokim ujęciu zaliczane są tu gatunki z drobnych rodzajów takich jak: ziarnopłon Ficaria, jaskierek Ceratocephala, mysiurek Myosurus, Beckwithia, Coptidium, Krapfia[5][12].
Klasyfikacja w obrębie rodzaju też jest trudna, zwłaszcza w podrodzajach i sekcjach obejmujących kompleksy gatunków rozmnażających się bez zapłodnienia (apomiktyczne), poliploidalne, podlegające ewolucji retikularnej, cechujących się niewielką zmiennością morfologiczną i dużą plastycznością fenotypową. Dotyczy to np. podrodzaju Auricomus[11] i Batrachium[13], w tytułach publikacji naukowych nazywanych „nocnym koszmarem taksonomów”[13].
- Gatunki flory Polski[14]
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[14], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]
- jaskier alpejski Ranunculus alpestris L.
- jaskier bulwkowy Ranunculus bulbosus L.
- jaskier dwoisty Ranunculus binatus Kit. emend. Jasiewicz ≡ Ranunculus binatus Kit. ex Rchb. Kit. ex Rchb.
- jaskier gajowy Ranunculus serpens Schrank
- jaskier halny Ranunculus pseudomontanus Schur.
- jaskier iliryjski Ranunculus illyricus L.
- jaskier jadowity Ranunculus sceleratus L.
- jaskier kaszubski Ranunculus cassubicus L.
- jaskier kosmaty Ranunculus lanuginosus L.
- jaskier leżący Ranunculus reptans L. – gatunek o wątpliwym występowaniu w Polsce
- jaskier lodnikowy Ranunculus glacialis L.
- jaskier okrągłolistny Ranunculus thora L.
- jaskier ostry Ranunculus acris L.
- jaskier platanolistny Ranunculus platanifolius L.
- jaskier płomiennik Ranunculus flammula L.
- jaskier podtatrzański Ranunculus subtatricus Jasiewicz
- jaskier polny Ranunculus arvensis L. – antropofit zadomowiony
- jaskier rdzawy Ranunculus strigulosus Schur
- jaskier rozłogowy Ranunculus repens L.
- jaskier różnolistny Ranunculus auricomus L.
- jaskier sardyński Ranunculus sardous Crantz
- jaskier srebrzysty Ranunculus friesianus Jord. ≡ Ranunculus acris subsp. friesianus (Jord.) Syme
- jaskier skalny Ranunculus oreophilus M. Bieb. ≡ Ranunculus breyninus Crantz
- jaskier wielki Ranunculus lingua L.
- jaskier wielokwiatowy Ranunculus polyanthemos L.
- Gatunki z podrodzaju włosienicznik (jaskry wodne) Ranunculus subgen. Batrachium
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[14], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[5]
- jaskier Baudota Ranunculus baudotii Godr. ≡ Ranunculus saniculifolius Viv.
- jaskier Glucka Ranunculus ×gluckii A.Félix ex C.D.K.Cook
- jaskier Kauffmanna Ranunculus kauffmannii Clerc
- jaskier krążkolistny Ranunculus circinatus Sibth.
- jaskier nibyrzeczny Ranunculus pseudofluitans (Syme) Newbould ex Baker & Foggitt
- jaskier pędzelkowaty Ranunculus penicillatus (Dumort) Bab.
- jaskier Riona Ranunculus rionii Lagger
- jaskier rzeczny Ranunculus fluitans Lam.
- jaskier skąpopręcikowy Ranunculus trichophyllus Chaix
- jaskier szkocki Ranunculus ×kelchoensis S.D> Webster
- jaskier tarczowaty Ranunculus peltatus Schrank.
- jaskier wodny Ranunculus aquatilis L.
- Gatunki ujmowane w obrębie Ranunculus sensu lato[5] wyłączane w osobne rodzaje wg listy krajowej[14]
- jaskierek podolski Ceratocephala testiculata (Crantz) Roth ≡ Ranunculus testiculatus Crantz – efemerofit
- mysiurek drobny Myosurus minimus L. ≡ Ranunculus minimus (L.) E.H.L.Krause
- ziarnopłon wiosenny, jaskier wiosenny Ficaria verna Huds. ≡ Ranunculus ficaria L.
- ziarnopłon kusy Ficaria nudicaulis A. Kern ≡ Ranunculus ficaria subsp. calthifolius (Rchb.) Arcang.
- Wykaz gatunków z rodzaju jaskier Ranunculus
Remove ads
Zastosowanie
- Roślina ozdobna
- Gatunki jaskier tojadolistny, jaskier alpejski, jaskier azjatycki, jaskier rozłogowy oraz jaskier bulwkowy uprawiane są jako rośliny ozdobne[6][15]. U jaskra tojadolistnego wyhodowano kultywar 'Flore Pleno' o pełnych kwiatach. Pełne kwiaty ma również kultywar jaskra rozłogowego 'Pleniflorus'[6]. Jaskier alpejski szczególnie nadaje się do skalniaków, gdzie może rosnąć nie tylko w glebie, ale również pomiędzy skałami[15]. Z kolei jaskier bulwkowy sadzony jest na rabatach[6].
- Medycyna
- Plemię Lisów używało gatunku R. flabellaris do leczenia odmrożeń oraz przy problemach z oddychaniem[16]. Plemię Indian Syilx używało okładów z rozgniecionych całych roślin R. glaberrimus do uśmierzania bólu stawów i bóli wszelkiego rodzaju. Z kolei plemię Nlaka'pamux z rozgniecionych kwiatów tego gatunku wykonywało okłady na brodawki, w celu podrażnienia skóry[17]. R. muricatus ma zastosowanie przy obniżaniu gorączki oraz w leczeniu dny moczanowej i astmy[18]. Niektóre plemiona Indian północnoamerykańskich używały w medycynie tradycyjnej gatunku R. abortivus[19]. Ponadto w medycynie niekonwencjonalnej zastosowanie mają gatunki R. ficariifolius, R. japonicus i R. cantoniensis[20][21][22].
- Sztuka kulinarna
- Nasiona gatunku R. occidentalis były jedzone przez niektóre plemiona Indian z Kalifornii[23].
- Trucizna
- Indianie z plemion Nlaka'pamux i Syilx wytwarzali z gatunku R. glaberrimus truciznę, którą później pokrywali groty strzał. Ponadto członkowie plemienia Syilx suszone lub rozgniecione świeże okazy tej rośliny umieszczali w kawałkach mięsa, które służyły jako zatrute przynęty dla kojotów[17][24]. Natomiast Aleuci z gatunku R. occidentalis produkowali truciznę[23].
Remove ads
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads