Legwanowate

Legwanowate, legwany (Iguanidae) – rodzina jaszczurek z infrarzędu Iguania w obrębie rzędu łuskonośnych (Squamata), obejmuje ponad 40 gatunków, w tym 8 krytycznie zagrożonych wyginięciem.

Legwanowate

Iguanidae[1]
Oppel, 1811
Przedstawiciel rodziny – legwan zielony (Iguana iguana)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady
Rząd	łuskonośne
Infrarząd	Iguania
Rodzina	legwanowate
Typ nomenklatoryczny
Iguana Laurenti, 1768
Rodzaje
12 rodzajów (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Występowanie

Legwany występują od południowo-zachodniej części USA po obszary centralne Ameryki Południowej, na wyspach Galapagos (Amblyrhynchus, Conolophus), Antylach (Iguana, Cyclura) i na Fidżi (Brachylophus).

Charakterystyka

Wielkość od 14 cm długości (Dipsosaurus dorsalis) do ponad 2 metrów (Iguana iguana). Ich zęby są umieszczone pleurodontycznie (co odróżnia je od agam i kameleonów) i podlegają stałej wymianie. U niektórych występuje autotomia – zdolność odrzucania ogona. Pokrój ciała u większości gatunków przypomina typowe jaszczurki z długim ogonem. Gatunki prowadzące naziemny tryb życia mają ciała brzusznie spłaszczone, a nadrzewne bocznie spłaszczone. Skóra pokryta jest nieregularnie rozmieszczonymi niewielkich rozmiarów łuskami. Występują u nich różne skórne twory jak grzebienie, fałdy, wachlarze. Samce wielu gatunków w czasie, gdy są podniecone nadymają worki podgardzielowe. Ubarwienie z reguły w różnych ochronnych odcieniach zieleni. W czasie godów samce przybierają jaskrawsze barwy. Głównie są roślinożerne, choć większość gatunków od czasu do czasu uzupełnia dietę bezkręgowcami, rzadko innymi drobnymi zwierzętami. Większość legwanów jest jajorodna, a część jajożyworodna. Jaja w pergaminowatych osłonkach składają do jam w ziemi w liczbie od 1 do 90 sztuk. Zajmują rozmaite środowiska od lasów deszczowych poprzez pustynie. Są wśród nich gatunki naziemne (Dipsosaurus, Cyclura), naskalne (Sauromalus, Ctenosaura, Conolophus), nadrzewne (Iguana, Brachylophus) i jeden gatunek (legwan morski) spędzający większość czasu w wodzie morskiej.

Systematyka

Tradycyjnie do rodziny Iguanidae zaliczano wiele gatunków jaszczurek z kladu Iguania, w większości zamieszkujących obszary obu Ameryk, ale także niektóre gatunki z wysp na Pacyfiku a nawet z Madagaskaru; w obrębie Iguanidae wyróżniano wówczas wiele podrodzin, m.in. Iguaninae, Corytophaninae, Crotaphytinae, Oplurinae, Phrynosomatinae, Polychrotinae i Tropidurinae. Frost i Etheridge (1989) stwierdzili jednak, iż brakuje dowodów na to, że wszystkie te podrodziny tworzą takson monofiletyczny, do którego jednocześnie nie należą agamy i kameleony; z tego powodu zaproponowali, by nazwy Iguanidae używać jedynie w odniesieniu do dawnej podrodziny Iguaninae, a pozostałe podrodziny legwanów podnieść do rangi odrębnych rodzin^[2]. Do rodziny Iguanidae należą następujące występujące współcześnie rodzaje^[3]:

Legwan szlachetny

Legwan zielony

• Amblyrhynchus Bell, 1825 – jedynym przedstawicielem jest Amblyrhynchus cristatus Bell, 1825 – legwan morski
• Brachylophus Cuvier, 1829
• Cachryx Cope, 1866
• Conolophus Fitzinger, 1843
• Ctenosaura Wiegmann, 1828
• Cyclura Harlan, 1824
• Dipsosaurus Hallowell, 1854
• Iguana Laurenti, 1768
• Sauromalus Duméril, 1856

oraz rodzaje wymarłe^[2]:

• Armandisaurus Norell & de Queiroz, 1991 – jedynym przedstawicielem był Armandisaurus explorator Norell & de Queiroz, 1991
• Lapitiguana Pregill & Worthy, 2003 – jedynym przedstawicielem był Lapitiguana impensa Pregill & Worthy, 2003
• Pumila Norell, 1989 – jedynym przedstawicielem był Pumilia novaceki Norell, 1989.

Późniejsze badania wykazały jednak, że dawne podrodziny Iguanidae sensu lato tworzą monofiletyczną grupę, do której nie należą agamy i kameleony^[4]. W związku z tym część naukowców powtórnie zaczęła zaliczać do rodziny Iguanidae wszystkie jej dawne podrodziny^[4][5]; inni jednak uznają, że podział Iguanidae sensu lato na szereg odrębnych rodzin za bardzo się upowszechnił, by od niego odchodzić i proponują, by nadal używać nazwy Iguanidae tylko w odniesieniu do rodzaju Iguana i jego najbliższych krewnych, tj. dawnej podrodziny Iguaninae (na określenie Iguanidae sensu lato autorzy ci używają nazwy Pleurodonta)^[6].

Zagrożenia

W 2023 roku w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów umieszczono 45 gatunków z tej rodziny, w tym 1 wymarły oraz 8 w kategorii CR (krytycznie zagrożone)^[7].