Leonard Sosnowski

Leonard Sosnowski (ur. 19 lutego 1911 w Twerze, zm. 9 listopada 1986 w Warszawie^[1]) – polski fizyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, od 1960 członek korespondent, od 1969 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i jej wiceprezes w latach 1981–1983^[2], w latach 1954–1966 dyrektor Instytutu Fizyki PAN.

Leonard Sosnowski

Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1911 Twer
Data i miejsce śmierci	9 listopada 1986 Warszawa
profesor
Specjalność: fizyka jądrowa
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1947 Uniwersytet Warszawski promotor: Stefan Pieńkowski (fizyk)
Instytut	Fizyki PAN
Odznaczenia

Grób Leonarda Sosnowskiego na warszawskim cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

Urodził się w rodzinie Napoleona, nauczyciela muzyki, i Eleonory z Grudzińskich^[3]. Od 1919 mieszkał w Warszawie. Po ukończeniu Państwowego Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego, w 1928 rozpoczął studia fizyki na wydziale matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1933. Podczas studiów, w 1932 został asystentem Stefana Pieńkowskiego w Zakładzie Fizyki Doświadczalnej UW. W latach 1936–1938 dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej pracował nad fizyką neutronów w Laboratorium Cavendisha w Cambridge. Po powrocie w 1939 zbudował sterowaną komorę Wilsona, która miała posłużyć do badań nad odkrytym rok wcześniej przez Otto Hahna i Fritza Straßmanna, a opisanym przez Lise Meitner i Otto Frischa zjawiskiem rozszczepienia jądra uranu^[4].

Wybuch II wojny światowej uniemożliwił planowane na jesień 1939 uzyskanie doktoratu, który przygotował pod kierunkiem Stefana Pieńkowskiego i obronił w 1944 na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Doktorat został zatwierdzony przez władze Uniwersytetu w 1947. W okresie okupacji uczestniczył w tajnym nauczaniu na poziomie uniwersyteckim. Uczestniczył w powstaniu warszawskim w oddziale AK im. Kilińskiego, walczył, m.in. przy zdobywaniu budynku PAST-y. Po upadku powstania trafił do obozu jenieckiego w Niemczech.

Po wyzwoleniu przebywał do 1947 w Wielkiej Brytanii, gdzie pracował w Laboratorium Admiralicji(inne języki). W tym okresie^[a] zainteresował się fizyką półprzewodników^[5]. Do kraju powrócił w 1947 i rozpoczął pracę w Zakładzie Fizyki UW przy ul. Hożej 69. W utworzonej dla niego przez rektora Pieńkowskiego Katedrze Radiologii i Elektroniki (KRiE) kontynuował prace rozpoczęte w Wielkiej Brytanii. Porzucił fizykę jądrową i poświęcił się fizyce ciała stałego^[4][5]. Kierowana przez niego Katedra Radiologii i Elektroniki została z czasem przekształcona w Katedrę Fizyki Ciała Stałego.

W 1953 powstał przy ul. Hożej 69 Instytut Fizyki PAN kierowany początkowo przez Stefana Pieńkowskiego. Po śmierci Pieńkowskiego Leonard Sosnowski został najpierw p.o. dyrektora, a następnie w 1954 dyrektorem Instytutu, odgrywając rolę jego faktycznego twórcy^[4]. W 1954 wstąpił do PZPR^[6].

Po odejściu z funkcji dyrektora Instytutu Fizyki PAN^[5] był w latach 1966–1972 dziekanem Wydziału Fizyki UW. Na tym stanowisku starał się chronić pracowników przed skutkami wydarzeń marca 1968.

W 1972 Sosnowski był gospodarzem konferencji poświęconej fizyce półprzewodników pod patronatem Międzynarodowej Unii Fizyki Czystej i Stosowanej (IUPAP). W latach 1978–1981 pełnił funkcję prezesa IUPAP.

Zmarł w Warszawie, pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera C39-7-1)^[7].

Był mężem Jadwigi z Czubińskich (1910–1992)^[7]. Krewnym Leonarda Sosnowskiego jest raper Wojciech „Sokół” Sosnowski^[8].

Na XXXV Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Leonard Sosnowski^[b][9].

Ordery i odznaczenia

• Order Sztandaru Pracy I klasy^[6]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[10]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[11]
• Medal Mariana Smoluchowskiego (1972)

Uwagi

1. Według innego źródła jeszcze w czasie wojny^[4].
2. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Wojciech Rubinowicz, Andrzej Sołtan, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.