Wojciech Rubinowicz

Wojciech Sylwester Piotr Rubinowicz (ur. 22 lutego 1889 w Sadagórze k. Czerniowców, zm. 13 października 1974 w Warszawie^[1]) – polski fizyk teoretyk, wieloletni profesor Uniwersytetu Warszawskiego i współtwórca tamtejszego Instytutu Fizyki Teoretycznej (IFT); wcześniej także wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Politechniki Lwowskiej i Uniwersytetu Lublańskiego. Członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, prezes Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1949–1952, 1961–1974) i doktor honorowy kilku uczelni.

Wojciech Rubinowicz

Prof. Wojciech Rubinowicz w 1954
Data i miejsce urodzenia	22 lutego 1889 Sadagóra
Data i miejsce śmierci	13 października 1974 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	fizyk teoretyk
Alma Mater	Uniwersytet w Czerniowcach
Rodzice	Damian i Małgorzata z Brodowskich
Małżeństwo	Elżbieta Norst
Dzieci	Jan
Odznaczenia

Grób Wojciecha Rubinowicza na cmentarzu Powązkowskim

Rubinowicz współpracował z pionierami fizyki kwantowej jak Niels Bohr i Arnold Sommerfeld; badał też matematyczne aspekty dyfrakcji oraz opublikował kilka podręczników do mechaniki klasycznej i kwantowej, wielokrotnie wznawianych i tłumaczonych.

Życiorys

Przed II wojną światową

Syn Damiana, powstańca z 1863, aptekarza, i Małgorzaty z Brodowskich. Zgodnie z życzeniem ojca miał zostać farmaceutą, ale ze względu na wątłe zdrowie, po maturze w 1908 wybrał studia na Wydziale Fizyko-Matematycznym Uniwersytetu w Czerniowcach. Studiował fizykę doświadczalną u Josepha von Geitlera, fizykę teoretyczną u Michaela Radakovicia, matematykę u Josipa Plemelja.

W 1912 został asystentem w instytucie fizyki doświadczalnej Uniwersytetu. Doktorat uzyskał w lipcu 1914. Podczas I wojny światowej Czerniowce były czasowo okupowane przez Rosjan. W 1916 opuścił Czerniowce. W Grödig k. Salzburga, w latach 1916–1917 działał w komendanturze obozu dla uchodźców w St. Leonhard, potem przeniósł się do Monachium, gdzie kontynuował studia u prof. Arnolda Sommerfelda, w 1917 został jego asystentem jako stypendysta Fundacji im. Hermanna Anschütza-Kämpfe.

Po zakończeniu działań wojennych powrócił w 1918 na krótko do Czerniowców, które znalazły się w granicach Rumunii. W 1919 wyjechał do Wiednia. W 1921 ożenił się z dr Elżbietą Norst (1892–1969)^[2].

W latach 1919–1920 pracował w Kopenhadze u Nielsa Bohra, w latach 1920–1922 na zaproszenie prof. Plemelja został profesorem na uniwersytecie w Lublanie (Słowenia), w 1922 powołany na katedrę fizyki teoretycznej na Wydziale Ogólnym Politechniki Lwowskiej. W roku akademickim 1924–1925 odmówił wygłaszania wykładów w proteście przeciw nagonce na jego żonę. W 1931 urodził się syn Jan Piotr (zm. 2021)^[2], późniejszy architekt.

W 1937 powołany na katedrę fizyki teoretycznej na uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

Od II wojny światowej

Po zajęciu Lwowa przez ZSRR, w latach 1939–1941 i 1944–1945, profesor Uniwersytetu Lwowskiego, podczas okupacji hitlerowskiej (1941–1944) w tajnym nauczaniu. Od maja 1946 profesor mechaniki teoretycznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1950–1953 także profesor Instytutu Matematycznego w Warszawie. Od 1960 na emeryturze.

Do grona uczniów i współpracowników należeli m.in.: we Lwowie Jan Blaton, Wanda Hanusowa, Roman Stanisław Ingarden, Wasyl Milianczuk, Jerzy Rayski, Kazimierz Vetulani, w Warszawie Bohdan Karczewski, Wojciech Królikowski, Adam Kujawski, Jan Petykiewicz, Jerzy Plebański.

Zmarł 13 października 1974 w Warszawie, pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 216-6/1-14)^[2].

Tablica pamiątkowa
przy ul. Hożej 74 w Warszawie

Uznanie świata naukowego

Tablica pamiątkowa w Czerniowcach

• Członek korespondent PAU (od 1931),
• Członek czynny PAU (od 1947),
• Członek rzeczywisty PAN (od 1952),
• Doktor honoris causa Uniwersytetu Humboldta w Berlinie 1960,
• Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego 1964,
• Doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego 1970.
• W Białymstoku istnieje ulica Wojciecha Rubinowicza. 53°08′57,06″N 23°12′26,09″E
• 11 września 2012 odsłonięto na Uniwersytecie w Czerniowcach tablicę pamiątkową ku czci Wojciecha Rubinowicza.

W zagranicznych publikacjach naukowych posługiwał się niemiecką formą imienia Wojciech – Adalbert.

Na XXXV. Zjeździe Fizyków Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wróblewski (Instytut Fizyki Doświadczalnej UW) przedstawił referat nt. „Fizyka w Polsce wczoraj, dziś i jutro” – krótką charakterystykę fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wskaźniki bibliometryczne, liczby dotyczące stopni i tytułów naukowych oraz liczby studentów fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polaków do światowej fizyki XX w., wyodrębniając przede wszystkim – poza Marią Skłodowską-Curie (która w światowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) – czterech fizyków, którzy dokonali odkryć na miarę Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskigo, Mariana Danysza, Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego. Wśród osiemnastu mniej zasłużonych, którzy jednak wnieśli bardzo poważny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie należeli do liderów światowej fizyki (których nazwiska są wymieniane w syntetycznych obcojęzycznych historycznych opracowaniach) znalazł się Wojciech Rubinowicz^[a][3].

Prof. Wojciech Rubinowicz wśród współpracowników – 80-lecie urodzin

Twórczość

Ok. 90 publikacji naukowych:

Najważniejsze prace naukowe dotyczą:

1. teorii dyfrakcji (równoważności teorii Huygensa-Fresnela i Younga)
2. reguł wyboru (zmiany stanów atomu przy emisji i absorpcji światła, co przyczyniło się do odkrycia przez A. Kastlera zjawiska pompowania optycznego (Nobel 1966), a w praktyce stworzenia lasera)
3. promieniowania kwadrupolowego (szczególnej emisji światła w przypadku zielonej linii widma zorzy polarnej)

18 publikacji książkowych, w tym 8 wznowień:

• 1950: Wektory i tensory, podręcznik dla studentów fizyki, Monografie matematyczne t. XXII
• 1954: Kwantowa teoria atomu, wyd. I, PWN
  • 1957: II wydanie
  • 1957: Quantentheorie des Atoms (Tłumaczenie Kwantowej reorii atomu), Joh. Amb. Barth, Leipzig
• 1955: Mechanika teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. I, PWN
  • 1964: II wydanie
  • 1967: III wydanie
  • 1972: IV wydanie
• 1957: Die Beugungswelle in der Kirchhoffschen Theorie der Beugung, PWN
  • 1966: II wydanie, PWN i Springer-Verlag
• 1965: The Miyamoto-Wolf Diffraction Wave w: Progress in Optics Vol. IV, North Holland Publishing Company, Amsterdam
• 1968: Quantum Mechanics, PWN i Elsevier Publishing Company
• 1972: Teoria dyfrakcji Kirchhoffa i jej interpretacja na podstawie poglądów Younga, Ossolineum
• 1973: Sommerfeldsche Polynommethode, PWN i Springer-Verlag

(wznowienia pośmiertne)

• 1977: Mechanika Teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. V, PWN, ISBN 83-01-01689-2.
• 1985: Mechanika Teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. VI, PWN, ISBN 83-01-08635-1.
• 1995: Mechanika Teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. VII, PWN, ISBN 83-01-08635-1.
• 1999: Mechanika Teoretyczna (z Wojciechem Królikowskim), wyd. VIII, PWN, ISBN 83-01-08635-1.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1969)
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)^[4]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)^[5]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[6]
• Medal Mariana Smoluchowskiego (1965)

Uwagi

1. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wróblewski wymienił nazwiska: Czesław Białobrzeski, Tadeusz Godlewski, Leopold Infeld, Aleksander Jabłoński, Mieczysław Jeżewski, Marian Mięsowicz, Władysław Natanson, Henryk Niewodniczański, Arkadiusz Piekara, Stefan Pieńkowski, Andrzej Sołtan, Leonard Sosnowski, Zdzisław Szymański, Ludwik Wertenstein, August Witkowski, Mieczysław Wolfke, Konstanty Zakrzewski.