Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Limanowa

miasto i gmina w województwie małopolskim w powiecie limanowskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Limanowamap
Remove ads

Limanowamiasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba powiatu limanowskiego oraz gminy wiejskiej Limanowa.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...
Thumb
Widok Limanowej około 1938
Thumb
Rafineria nafty przed 1927
Thumb
Browar Zygmunta Marsa około 1930–1935
Thumb
Rynek w Limanowej
Thumb
Miejska Góra
Thumb
Siwy Brzeg
Thumb
Kryty basen w Limanowej
Thumb
Zabudowania Szpitala Powiatowego w Limanowej
Thumb
Bazylika Matki Boskiej Bolesnej
Thumb
Dwór Marsów, siedziba Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej
Thumb
Centrum Informacji Turystycznej w Limanowej
Thumb
Rynek
Thumb
Ulica Jana Pawła II
Thumb
Ulica Józefa Marka
Remove ads

Położenie

Limanowa położona jest w Beskidzie Wyspowym (Pasmo Łososińskie) do 25 km na zachód od Nowego Sącza, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków: Mordarka, Jabłoniec i Starowiejskiego, nad potokiem Sowlinka, dopływem Łososiny. Miasto położone jest na wysokości od ok. 400 do 700 m n.p.m.[2]

Limanowa ma obszar 18,64 km² (1,96% powierzchni powiatu), w tym:

  • użytki rolne: 60%
  • użytki leśne: 16%[3]

Historia

Podsumowanie
Perspektywa

Wedle dominujących poglądów, Limanowa została założona w XV w., aczkolwiek istnieją również hipotezy przesuwające tę datę w wiek XIV, zwalczane w okresie PRL ze względów politycznych, gdyż wiązałyby się z koniecznością przyjęcia, że miejscowość założyli osadnicy niemieccy. W okresie polokacyjnym występuje również pod niemiecką nazwą niem. Hilman, Ilmenau[4]. W źródłach pisanych nazwa miejscowości występuje jako Ilmanowa w 1493 r. lub Hilmanowa od nazwiska osadźcy o niemieckim nazwisku Ilman, czyli Hildiman, Illmann (na pobliskim terenie podgórskim nie brak nazw miejscowych o niemieckim pochodzeniu jak Grywałd/Grünewald, Szaflary/Schäfer). Spolszczenie na Limanowa pojawiło się w 1680 r.[5]

Limanowa otrzymała prawa miejskie w 1565 r. od Zygmunta II Augusta. Od tego czasu następował stały rozwój gospodarczy i kulturalny, przerwany wiek później potopem szwedzkim i wielkim pożarem miasta, które nie podniosło się z upadku aż do doby rozbiorowej.

W 1770 r., kiedy władze cesarskie rozszerzyły zasięg kordonu sanitarnego, którym objęto rok wcześniej część Sądecczyzny, Limanowa znalazła się w bezpośrednim sąsiedztwie granicy austriackiej. Samo miasto nie znalazło się po stronie zagarniętej przez Marię Teresę[6].

W przeciwieństwie do reszty Galicji, pierwsze lata rządów austriackich przyniosły Limanowej pewne ożywienie gospodarcze, do którego przyczyniły się przywileje nadane miastu przez cesarza Leopolda II.

W 1846 r. w czasie rzezi galicyjskiej na Limanową uderzył duży oddział chłopski. W mieście obecnych było wtedy tylko kilku żołnierzy austriackich, jednak dzięki ich współdziałaniu z mieszkańcami atak został odparty.

Od lat 80. XIX w. miasto poczęło rozwijać się szybciej dzięki budowie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, rafinerii ropy naftowej i nowoczesnego browaru. Limanowa znana też była z targów koni, na których w 1900 r. zawarto co czwartą galicyjską umowę kupna-sprzedaży tych zwierząt.

W grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową wojska austro-węgierskie wsparte posiłkami niemieckimi zatrzymały ofensywę oddziałów rosyjskich. W czasie walk część miasta spłonęła w wyniku bombardowania przeprowadzonego przez artylerię rosyjską, dla której punktem orientacyjnym była wieża nowo wznoszonego kościoła.

Skutkiem I wojny światowej były dla miasta nie tylko zniszczenia, ale również utrata austriackich rynków zbytu. Z drugiej strony okres powojenny sprzyjał rozwojowi inicjatyw lokalnej społeczności, czego przykładem było założenie w 1924 r. pierwszego klubu piłkarskiego – Limanovii.

Wielki kryzys gospodarczy był dla miasta brzemienny w skutkach: ogólne zubożenie ludności, potęgowane charakterystycznym dla b. zaboru austriackiego przeludnieniem agrarnym, w połączeniu z likwidacją i tak nielicznych zakładów przemysłowych (rafinerię zamknięto w 1933 r.), zintensyfikowało napięcia społeczne, prowadząc w okolicach Limanowej do poważnych strajków chłopskich. Tak jak na pozostałym obszarze Polski, pewną poprawę sytuacji dało się odczuć dopiero od 1936 r. W 1938 r. poważnie zmodyfikowano herb miasta, który zyskał obecną postać.

6 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a tym samym rozpoczął się okres okupacji niemieckiej, od początku naznaczonej licznymi egzekucjami cywilów. W wyniku reformy administracyjnej, związanej z utworzeniem GG, Limanowa utraciła status miasta powiatowego. Ukształtowanie terenu w okolicach Limanowej sprzyjało działalności partyzanckiej, która też intensywnie się tam rozwinęła i obejmowała oddziały AK (duże zgrupowanie w rejonie masywu Mogielicy) i BCh, zaś w 1944 r. pojawiły się także dywersyjne oddziały sowieckie.

W ramach przyjętej przez III Rzeszę polityki wykorzystania obszaru GG na potrzeby wojenne i w oparciu o urządzenia zamkniętej rafinerii, zorganizowano w Limanowej dużą bazę przeładunkową paliw płynnych dla frontu wschodniego. Miasto, tak jak cały teren zlikwidowanego powiatu limanowskiego, objęte też było akcją tzw. Goralenvolku, która – inaczej niż na terenie Podhala – nie przyniosła żadnych rezultatów. Limanowa została zdobyta 19 stycznia 1945 r. przez jednostki 38 Armii 4 Frontu Ukraińskiego. Ku czci tych jednostek w 1957 roku został odsłonięty w Parku Miejskim Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej[7].

W okresie powojennym w mieście silne było poparcie dla opozycji antykomunistycznej, w tym mikołajczykowskiego PSL. Okres po sfałszowanych wyborach w 1947 r. to czas intensywnej stalinizacji, czego symbolem stało się przemianowanie ulicy Piłsudskiego na ulicę Józefa Stalina.

Intensywny rozwój Limanowej został zapoczątkowany w drugiej połowie lat 60. Rozpoczęto wtedy – w dużej mierze w oparciu o „czyn społeczny” mieszkańców – gruntowną przebudowę centrum, które zyskało m.in. całkowicie nową płytę Rynku i dwa duże domy towarowe. W południowej części miasta ruszyła z kolei budowa os. Zygmunta Augusta, które wkrótce stało się największym miejscowym blokowiskiem.

W ramach obchodów milenium chrztu Polski w 1966 r. odbyły się w Limanowej uroczystości pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły, gromadząc przeszło 100 tys. osób. Z tej okazji na zlecenie Kościoła nakręcono dokument, będący najprawdopodobniej pierwszym kolorowym filmem uwieczniającym miasto. Nie zmieniało to negatywnego nastawienia lokalnych władz PZPR do religii – pod pozorem przebudowy Rynku usunięto stamtąd figurę św. Floriana, zastąpioną wkrótce dużą rzeźbą plenerową (tzw. Buzodromem), ustawioną celowo w taki sposób, by – na potrzeby propagandowych fotografii – zasłonić w miarę możliwości budynek kościoła.

Lata 70. XX w. przyniosły kontynuację rozbudowy osiedli i zakładów przemysłowych oraz medialną sławę miasta, związaną z sukcesami w telewizyjnych „turniejach miast”. Jednak w związku z budową i modernizacją alternatywnych połączeń kolejowych Nowego Sącza z resztą kraju, straciła poważniejsze znaczenie jedyna linia kolejowa przebiegająca przez Limanową. W rezultacie linia ta nie została nawet zelektryfikowana, a z czasem ruch na niej praktycznie zamarł.

1 czerwca 1975 r. w związku z reformą administracji powiaty zostały zniesione, a Limanowa znalazła się w woj. nowosądeckim. Degradację pozycji miasta w minimalnym tylko stopniu zrekompensowało to, że zostało ono siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.

Kryzys gospodarczy narastający w drugiej połowie lat 70. i marazm lat. 80. XX w. były odczuwalne dla mieszkańców miasta, choć nawet w latach 80. kontynuowano budowę osiedli mieszkaniowych i pewne inwestycje infrastrukturalne.

Transformacja ustrojowa w 1989 r. pociągnęła za sobą upadłość, względnie przekształcenia własnościowe i ograniczenie działalności kilku największych zakładów pracy (m.in. zakłady przemysłu drzewnego w Łososinie Górnej), które niejednokrotnie odbyły się w nie do końca jasnych okolicznościach. Niemniej, ponieważ Limanowa – w przeciwieństwie do wielu miast podobnej wielkości – nie była uzależniona od jednego dużego zakładu przemysłowego, transformacja przebiegła stosunkowo łagodnie.

1 stycznia 1999 r. miasto na powrót stało się siedzibą powiatu, a w 2004 r. otrzymało nagrodę za najlepsze w Polsce wykorzystanie funduszy unijnych w kategorii miast do 40 000 mieszkańców. Do chwili obecnej nie udało się jednak rozwiązać kluczowego dla dalszego rozwoju Limanowej problemu, jakim jest niedostatek dogodnych połączeń drogowych z resztą kraju, przy praktycznym braku kolejowych. Bezpośrednia linia kolejowa do Krakowa jest w budowie, a obwodnica miasta od ponad 30 lat pozostają w sferze projektów.

Remove ads

Demografia

Według danych z dnia 31 grudnia 2024 r. miasto liczyło 14 298 mieszkańców, w tym 6981 mężczyzn i 7317 kobiet. Dzieci do 18 roku życia jest 2885, a powyżej 18 lat: 11 413[8].

Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku

Piramida wieku mieszkańców

Thumb
Piramida wieku mieszkańców Limanowej w 2014 roku[9]

Atrakcje turystyczne

Od północnej strony miasta wznosi się długi grzbiet Pasma Łososińskiego, od południowej wysokie wzniesienie Lipowe. Z pobliskiej, górującej nad miastem Miejskiej Góry bardzo rozległa panorama widoków. Stoi na niej stalowy krzyż.

Na północnym stoku Łysej Góry znajdowała się Stacja Narciarska „Limanowa-Ski” z czteroosobowym wyciągiem krzesełkowym oraz dwoma wyciągami orczykowymi. Trasy narciarskie wyposażone były w system sztucznego naśnieżania i oświetlenie. W grudniu 2024 roku spółka zarządzająca stacją podjęła decyzję o likwidacji Stacji Narciarskiej[10].

Szlaki turystyczne

szlak turystyczny niebieski – niebieski przez Golców i Ostrą na przełęcz Ostra-Cichoń
szlak turystyczny niebieski – niebieski przez Miejską Górę na Sałasz
szlak turystyczny zielony – zielony przez Lipowe i Paproć do Tymbarku
Remove ads

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].

Remove ads

Inne

Transport

Przez miejscowość przechodzi droga krajowa nr 28, a także ma koniec droga wojewódzka nr 965 wiodąca z Bochni.

W 2013 r. przy ul. Piłsudskiego zarejestrowano helikopterowe lądowisko Limanowa-Szpital.

Oświata

Podsumowanie
Perspektywa

Żłobki i przedszkola:

  • Miejski Żłobek, ul. S. Jordana 8
  • Żłobek Słoneczko, ul. Reymonta 1
  • Miejskie Przedszkole nr 1, ul. S. Jordana 5
  • Miejskie Przedszkole nr 2, ul. J. Piłsudskiego 111
  • Oddział Miejskiego Przedszkola nr 1 w ZSS nr 1, ul. M. Konopnickiej 4
  • Oddział Miejskiego Przedszkola nr 2, ul. Reymonta 3
  • Niepubliczne Przedszkole im. Biskupa Piotra Bednarczyka, ul. Słoneczna 7
  • Niepubliczne Przedszkole im. Kubusia Puchatka, ul. Matki Boskiej Bolesnej 39
  • Niepubliczne Przedszkole „Słoneczko”, ul. Reymonta 1

Szkoły podstawowe:

  • Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 im. Marii Konopnickiej, ul. M. Konopnickiej 4
  • Zespół Szkół Samorządowych nr 2 im. Tadeusza Kościuszki, ul. J. Piłsudskiego 91
  • Zespół Szkół Samorządowych nr 3 im. ks. płk Józefa Jońca, ul. S. Jordana 3
  • Zespół Szkół Samorządowych nr 4 im. św. Jana z Kęt, ul. Reymonta 3

Szkoły ponadpodstawowe:

  • I LO im. Władysława Orkana, ul. W. Orkana 1
  • II LO im. Legionów Józefa Piłsudskiego, ul. W. Reymonta 3
  • ZSTiO im. Jana Pawła II, ul. Zygmunta Augusta 8
  • ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego, ul. J. Piłsudskiego 81
  • IV LO im. ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, ul. W. Witosa 5
  • ZSOiZ im. ks. prof. Józefa Tischnera, ul. Jana Pawła II 42A
  • Centrum Kształcenia Ustawicznego, ul. Z. Augusta 8
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa Cechu Rzemiosła i Przedsiębiorczości, ul. Jana Pawła II 5

Uczelnie:

  • Filia Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, ul. Zygmunta Augusta 8

Szkoły muzyczne:

  • Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Grażyny Bacewicz, ul. T. Kościuszki 23

Inne:

  • Limanowski Uniwersytet Trzeciego Wieku – siedziba znajduje się przy ul. Jana Pawła II 44
Remove ads

Kultura

Instytucje:

Zespoły artystyczne:

  • Zespół Regionalny „Limanowianie”
  • Orkiestra Dęta „Echo Podhala”
  • Zespół Regionalny „Spod Kicek”
  • Młodzieżowa Orkiestra Dęta
  • Chór Mieszany „Canticum Iubilaeum”
  • Chór Chłopięcy
  • Chór Męski

Sport

Podsumowanie
Perspektywa
  • Limanovia Limanowa – klub piłkarski (IV Liga, małopolska-wschód)
  • Auto Moto Klub Limanowa (ul. Witosa 22)
  • LKS Płomień Limanowa
  • Międzyszkolny Klub Sportowy w Limanowej
  • Limanowski Klub Kyokushin Karate
  • Klub Sportowy „Limanowa Forrest”
  • Studio Tańca „Purple Hills”
  • Limanowski Podokręg Piłki Nożnej
  • Ars Karate
  • Klub Pływacki „Limanowa Swim”
  • Uczniowskie Kluby Sportowe: „Jedynka”, „Szarotka”, „Trójka”, „Płomień”
  • Grupa cheerleaders „ARS Limanowa”
  • Radioklub „BESKID” SP9KRJ

Do 2016 roku Limanowa była bazą dla ekstremalnego maratonu pieszego Kierat, gdzie zawody miały swój start i metę. Od 2017 roku zawody rozpoczynają i kończą się w Słopnicach.

Infrastruktura sportowa

  • pumptruck w parku miejskim
  • Hale widowiskowo-sportowe: przy SP nr 3 im. ks. płk Józefa Jońca, ul. S. Jordana 3; przy I LO im. Władysława Orkana, ul. W. Orkana 1; przy ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego, ul. J. Piłsudskiego 81 i na osiedlu Zygmunta Augusta
  • Stadion MKS Limanovia im. Romana Szumilasa, ul. J. Marka 34
  • Stadion Ludowego Klubu Sportowego „Płomień” w dzielnicy Łososina Górna, ul. Drzewna 11
  • Stadion „Pod Szpitalem”, ul. Kusocińskiego
  • Stacja narciarska Limanowa-Ski
  • Pływalnia limanowska wraz z dwutorową kręgielnią i salą do gry w squasha, ul. Z. Augusta 37
  • Boisko „orlik” przy ZSTiO im. Jana Pawła II, ul. Z. Augusta 8
  • Kort tenisowy, ul. Spacerowa 8
  • Stadnina Koni – klub jeździecki „Parada”, ul. Leśna 52
  • strzelnica sportowa
  • Deptak „Bulwary” do jazdy na rowerze, rolkach, biegania i spacerowania
  • Szkoła Tańca „Akademia Lotu”, ul. Szwedzka 4
  • Studio Tańca „Purple Hills” ul. Jana Pawła II 9A
  • Liczne kluby fitness oraz siłownie
Remove ads

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

Świadkowie Jehowy

Współpraca międzynarodowa

Miasta partnerskie[15]:

Zobacz też

Szybkie fakty
Thumb
Panorama Limanowej i jej okolic

Przypisy

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads