Limanowa - Wikiwand

Limanowa – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba powiatu limanowskiego oraz gminy wiejskiej Limanowa.

Szybkie fakty Państwo, Województwo ...

Remove ads

Położenie

Limanowa położona jest w Beskidzie Wyspowym (Pasmo Łososińskie) do 25 km na zachód od Nowego Sącza, w kotlinie górskiej u zbiegu potoków: Mordarka, Jabłoniec i Starowiejskiego, nad potokiem Sowlinka, dopływem Łososiny. Miasto położone jest na wysokości od ok. 400 do 700 m n.p.m.^[2]

Limanowa ma obszar 18,64 km² (1,96% powierzchni powiatu), w tym:

użytki rolne: 60%
użytki leśne: 16%^[3]

Historia

Podsumowanie

Perspektywa

Wedle dominujących poglądów, Limanowa została założona w XV w., aczkolwiek istnieją również hipotezy przesuwające tę datę w wiek XIV, zwalczane w okresie PRL ze względów politycznych, gdyż wiązałyby się z koniecznością przyjęcia, że miejscowość założyli osadnicy niemieccy. W okresie polokacyjnym występuje również pod niemiecką nazwą niem. Hilman, Ilmenau^[4]. W źródłach pisanych nazwa miejscowości występuje jako Ilmanowa w 1493 r. lub Hilmanowa od nazwiska osadźcy o niemieckim nazwisku Ilman, czyli Hildiman, Illmann (na pobliskim terenie podgórskim nie brak nazw miejscowych o niemieckim pochodzeniu jak Grywałd/Grünewald, Szaflary/Schäfer). Spolszczenie na Limanowa pojawiło się w 1680 r.^[5]

Limanowa otrzymała prawa miejskie w 1565 r. od Zygmunta II Augusta. Od tego czasu następował stały rozwój gospodarczy i kulturalny, przerwany wiek później potopem szwedzkim i wielkim pożarem miasta, które nie podniosło się z upadku aż do doby rozbiorowej.

W 1770 r., kiedy władze cesarskie rozszerzyły zasięg kordonu sanitarnego, którym objęto rok wcześniej część Sądecczyzny, Limanowa znalazła się w bezpośrednim sąsiedztwie granicy austriackiej. Samo miasto nie znalazło się po stronie zagarniętej przez Marię Teresę^[6].

W przeciwieństwie do reszty Galicji, pierwsze lata rządów austriackich przyniosły Limanowej pewne ożywienie gospodarcze, do którego przyczyniły się przywileje nadane miastu przez cesarza Leopolda II.

W 1846 r. w czasie rzezi galicyjskiej na Limanową uderzył duży oddział chłopski. W mieście obecnych było wtedy tylko kilku żołnierzy austriackich, jednak dzięki ich współdziałaniu z mieszkańcami atak został odparty.

Od lat 80. XIX w. miasto poczęło rozwijać się szybciej dzięki budowie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej, rafinerii ropy naftowej i nowoczesnego browaru. Limanowa znana też była z targów koni, na których w 1900 r. zawarto co czwartą galicyjską umowę kupna-sprzedaży tych zwierząt.

W grudniu 1914 r. w bitwie pod Limanową wojska austro-węgierskie wsparte posiłkami niemieckimi zatrzymały ofensywę oddziałów rosyjskich. W czasie walk część miasta spłonęła w wyniku bombardowania przeprowadzonego przez artylerię rosyjską, dla której punktem orientacyjnym była wieża nowo wznoszonego kościoła.

Skutkiem I wojny światowej były dla miasta nie tylko zniszczenia, ale również utrata austriackich rynków zbytu. Z drugiej strony okres powojenny sprzyjał rozwojowi inicjatyw lokalnej społeczności, czego przykładem było założenie w 1924 r. pierwszego klubu piłkarskiego – Limanovii.

Wielki kryzys gospodarczy był dla miasta brzemienny w skutkach: ogólne zubożenie ludności, potęgowane charakterystycznym dla b. zaboru austriackiego przeludnieniem agrarnym, w połączeniu z likwidacją i tak nielicznych zakładów przemysłowych (rafinerię zamknięto w 1933 r.), zintensyfikowało napięcia społeczne, prowadząc w okolicach Limanowej do poważnych strajków chłopskich. Tak jak na pozostałym obszarze Polski, pewną poprawę sytuacji dało się odczuć dopiero od 1936 r. W 1938 r. poważnie zmodyfikowano herb miasta, który zyskał obecną postać.

6 września 1939 r. do miasta wkroczyły wojska niemieckie, a tym samym rozpoczął się okres okupacji niemieckiej, od początku naznaczonej licznymi egzekucjami cywilów. W wyniku reformy administracyjnej, związanej z utworzeniem GG, Limanowa utraciła status miasta powiatowego. Ukształtowanie terenu w okolicach Limanowej sprzyjało działalności partyzanckiej, która też intensywnie się tam rozwinęła i obejmowała oddziały AK (duże zgrupowanie w rejonie masywu Mogielicy) i BCh, zaś w 1944 r. pojawiły się także dywersyjne oddziały sowieckie.

W ramach przyjętej przez III Rzeszę polityki wykorzystania obszaru GG na potrzeby wojenne i w oparciu o urządzenia zamkniętej rafinerii, zorganizowano w Limanowej dużą bazę przeładunkową paliw płynnych dla frontu wschodniego. Miasto, tak jak cały teren zlikwidowanego powiatu limanowskiego, objęte też było akcją tzw. Goralenvolku, która – inaczej niż na terenie Podhala – nie przyniosła żadnych rezultatów. Limanowa została zdobyta 19 stycznia 1945 r. przez jednostki 38 Armii 4 Frontu Ukraińskiego. Ku czci tych jednostek w 1957 roku został odsłonięty w Parku Miejskim Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej^[7].

W okresie powojennym w mieście silne było poparcie dla opozycji antykomunistycznej, w tym mikołajczykowskiego PSL. Okres po sfałszowanych wyborach w 1947 r. to czas intensywnej stalinizacji, czego symbolem stało się przemianowanie ulicy Piłsudskiego na ulicę Józefa Stalina.

Intensywny rozwój Limanowej został zapoczątkowany w drugiej połowie lat 60. Rozpoczęto wtedy – w dużej mierze w oparciu o „czyn społeczny” mieszkańców – gruntowną przebudowę centrum, które zyskało m.in. całkowicie nową płytę Rynku i dwa duże domy towarowe. W południowej części miasta ruszyła z kolei budowa os. Zygmunta Augusta, które wkrótce stało się największym miejscowym blokowiskiem.

W ramach obchodów milenium chrztu Polski w 1966 r. odbyły się w Limanowej uroczystości pod przewodnictwem abp. Karola Wojtyły, gromadząc przeszło 100 tys. osób. Z tej okazji na zlecenie Kościoła nakręcono dokument, będący najprawdopodobniej pierwszym kolorowym filmem uwieczniającym miasto. Nie zmieniało to negatywnego nastawienia lokalnych władz PZPR do religii – pod pozorem przebudowy Rynku usunięto stamtąd figurę św. Floriana, zastąpioną wkrótce dużą rzeźbą plenerową (tzw. Buzodromem), ustawioną celowo w taki sposób, by – na potrzeby propagandowych fotografii – zasłonić w miarę możliwości budynek kościoła.

Lata 70. XX w. przyniosły kontynuację rozbudowy osiedli i zakładów przemysłowych oraz medialną sławę miasta, związaną z sukcesami w telewizyjnych „turniejach miast”. Jednak w związku z budową i modernizacją alternatywnych połączeń kolejowych Nowego Sącza z resztą kraju, straciła poważniejsze znaczenie jedyna linia kolejowa przebiegająca przez Limanową. W rezultacie linia ta nie została nawet zelektryfikowana, a z czasem ruch na niej praktycznie zamarł.

1 czerwca 1975 r. w związku z reformą administracji powiaty zostały zniesione, a Limanowa znalazła się w woj. nowosądeckim. Degradację pozycji miasta w minimalnym tylko stopniu zrekompensowało to, że zostało ono siedzibą Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego.

Kryzys gospodarczy narastający w drugiej połowie lat 70. i marazm lat. 80. XX w. były odczuwalne dla mieszkańców miasta, choć nawet w latach 80. kontynuowano budowę osiedli mieszkaniowych i pewne inwestycje infrastrukturalne.

Transformacja ustrojowa w 1989 r. pociągnęła za sobą upadłość, względnie przekształcenia własnościowe i ograniczenie działalności kilku największych zakładów pracy (m.in. zakłady przemysłu drzewnego w Łososinie Górnej), które niejednokrotnie odbyły się w nie do końca jasnych okolicznościach. Niemniej, ponieważ Limanowa – w przeciwieństwie do wielu miast podobnej wielkości – nie była uzależniona od jednego dużego zakładu przemysłowego, transformacja przebiegła stosunkowo łagodnie.

1 stycznia 1999 r. miasto na powrót stało się siedzibą powiatu, a w 2004 r. otrzymało nagrodę za najlepsze w Polsce wykorzystanie funduszy unijnych w kategorii miast do 40 000 mieszkańców. Do chwili obecnej nie udało się jednak rozwiązać kluczowego dla dalszego rozwoju Limanowej problemu, jakim jest niedostatek dogodnych połączeń drogowych z resztą kraju, przy praktycznym braku kolejowych. Bezpośrednia linia kolejowa do Krakowa jest w budowie, a obwodnica miasta od ponad 30 lat pozostają w sferze projektów.

Remove ads

Demografia

Według danych z dnia 31 grudnia 2024 r. miasto liczyło 14 298 mieszkańców, w tym 6981 mężczyzn i 7317 kobiet. Dzieci do 18 roku życia jest 2885, a powyżej 18 lat: 11 413^[8].

Wykres zmian liczby ludności od 1900 roku

Piramida wieku mieszkańców

Atrakcje turystyczne

Od północnej strony miasta wznosi się długi grzbiet Pasma Łososińskiego, od południowej wysokie wzniesienie Lipowe. Z pobliskiej, górującej nad miastem Miejskiej Góry bardzo rozległa panorama widoków. Stoi na niej stalowy krzyż.

Na północnym stoku Łysej Góry znajdowała się Stacja Narciarska „Limanowa-Ski” z czteroosobowym wyciągiem krzesełkowym oraz dwoma wyciągami orczykowymi. Trasy narciarskie wyposażone były w system sztucznego naśnieżania i oświetlenie. W grudniu 2024 roku spółka zarządzająca stacją podjęła decyzję o likwidacji Stacji Narciarskiej^[10].

Szlaki turystyczne

– niebieski przez Golców i Ostrą na przełęcz Ostra-Cichoń

– niebieski przez Miejską Górę na Sałasz

– zielony przez Lipowe i Paproć do Tymbarku

Remove ads

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

Bazylika Matki Bożej Bolesnej,
kapliczka koło dworu Marsów,
kapliczka przy ul. Kościuszki,
park miejski,
dwór Marsów,
szkoła muzyczna,
kaplica „Marsów” posadowiona na terenie cmentarza parafialnego pw. Matki Boskiej Bolesnej,
cmentarz z I wojny światowej nr 366,
cmentarz z I wojny światowej nr 368 i cmentarz żołnierzy radzieckich z II wojny światowej,
kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych,
park w Łososinie Górnej.

Remove ads

Inne

dwór w Łososinie Górnej,
ogród podworski z aleją dojazdową.

Transport

Zobacz też: Limanowa (stacja kolejowa).

Przez miejscowość przechodzi droga krajowa nr 28, a także ma koniec droga wojewódzka nr 965 wiodąca z Bochni.

W 2013 r. przy ul. Piłsudskiego zarejestrowano helikopterowe lądowisko Limanowa-Szpital.

Oświata

Podsumowanie

Perspektywa

Żłobki i przedszkola:

Miejski Żłobek, ul. S. Jordana 8
Żłobek Słoneczko, ul. Reymonta 1
Miejskie Przedszkole nr 1, ul. S. Jordana 5
Miejskie Przedszkole nr 2, ul. J. Piłsudskiego 111
Oddział Miejskiego Przedszkola nr 1 w ZSS nr 1, ul. M. Konopnickiej 4
Oddział Miejskiego Przedszkola nr 2, ul. Reymonta 3
Niepubliczne Przedszkole im. Biskupa Piotra Bednarczyka, ul. Słoneczna 7
Niepubliczne Przedszkole im. Kubusia Puchatka, ul. Matki Boskiej Bolesnej 39
Niepubliczne Przedszkole „Słoneczko”, ul. Reymonta 1

Szkoły podstawowe:

Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 1 im. Marii Konopnickiej, ul. M. Konopnickiej 4
Zespół Szkół Samorządowych nr 2 im. Tadeusza Kościuszki, ul. J. Piłsudskiego 91
Zespół Szkół Samorządowych nr 3 im. ks. płk Józefa Jońca, ul. S. Jordana 3
Zespół Szkół Samorządowych nr 4 im. św. Jana z Kęt, ul. Reymonta 3

Szkoły ponadpodstawowe:

I LO im. Władysława Orkana, ul. W. Orkana 1
II LO im. Legionów Józefa Piłsudskiego, ul. W. Reymonta 3
ZSTiO im. Jana Pawła II, ul. Zygmunta Augusta 8
ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego, ul. J. Piłsudskiego 81
IV LO im. ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, ul. W. Witosa 5
ZSOiZ im. ks. prof. Józefa Tischnera, ul. Jana Pawła II 42A
Centrum Kształcenia Ustawicznego, ul. Z. Augusta 8
Zasadnicza Szkoła Zawodowa Cechu Rzemiosła i Przedsiębiorczości, ul. Jana Pawła II 5

Uczelnie:

Filia Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, ul. Zygmunta Augusta 8

Szkoły muzyczne:

Państwowa Szkoła Muzyczna I st. im. Grażyny Bacewicz, ul. T. Kościuszki 23

Inne:

Limanowski Uniwersytet Trzeciego Wieku – siedziba znajduje się przy ul. Jana Pawła II 44

Remove ads

Kultura

Instytucje:

Kino 3D „Klaps”, ul. Bronisława Czecha 4
Limanowski Dom Kultury, ul. Bronisława Czecha 4
Miejska Biblioteka Publiczna i Miejska Galeria Sztuki, ul. Bronisława Czecha 4
Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej „Dwór Marsów”, ul. Józefa Marka 13
Muzeum Parafialne, ul. Jana Pawła II 1
Galeria TMSP, ul. Zygmunta Augusta 4
Izba Myśliwska, ul. Piłsudskiego

Zespoły artystyczne:

Zespół Regionalny „Limanowianie”
Orkiestra Dęta „Echo Podhala”
Zespół Regionalny „Spod Kicek”
Młodzieżowa Orkiestra Dęta
Chór Mieszany „Canticum Iubilaeum”
Chór Chłopięcy
Chór Męski

Sport

Podsumowanie

Perspektywa

Limanovia Limanowa – klub piłkarski (IV Liga, małopolska-wschód)
Auto Moto Klub Limanowa (ul. Witosa 22)
LKS Płomień Limanowa
Międzyszkolny Klub Sportowy w Limanowej
Limanowski Klub Kyokushin Karate
Klub Sportowy „Limanowa Forrest”
Studio Tańca „Purple Hills”
Limanowski Podokręg Piłki Nożnej
Ars Karate
Klub Pływacki „Limanowa Swim”
Uczniowskie Kluby Sportowe: „Jedynka”, „Szarotka”, „Trójka”, „Płomień”
Grupa cheerleaders „ARS Limanowa”
Radioklub „BESKID” SP9KRJ

Do 2016 roku Limanowa była bazą dla ekstremalnego maratonu pieszego Kierat, gdzie zawody miały swój start i metę. Od 2017 roku zawody rozpoczynają i kończą się w Słopnicach.

Infrastruktura sportowa

pumptruck w parku miejskim
Hale widowiskowo-sportowe: przy SP nr 3 im. ks. płk Józefa Jońca, ul. S. Jordana 3; przy I LO im. Władysława Orkana, ul. W. Orkana 1; przy ZS nr 1 im. Józefa Piłsudskiego, ul. J. Piłsudskiego 81 i na osiedlu Zygmunta Augusta
Stadion MKS Limanovia im. Romana Szumilasa, ul. J. Marka 34
Stadion Ludowego Klubu Sportowego „Płomień” w dzielnicy Łososina Górna, ul. Drzewna 11
Stadion „Pod Szpitalem”, ul. Kusocińskiego
Stacja narciarska Limanowa-Ski
Pływalnia limanowska wraz z dwutorową kręgielnią i salą do gry w squasha, ul. Z. Augusta 37
Boisko „orlik” przy ZSTiO im. Jana Pawła II, ul. Z. Augusta 8
Kort tenisowy, ul. Spacerowa 8
Stadnina Koni – klub jeździecki „Parada”, ul. Leśna 52
strzelnica sportowa
Deptak „Bulwary” do jazdy na rowerze, rolkach, biegania i spacerowania
Szkoła Tańca „Akademia Lotu”, ul. Szwedzka 4
Studio Tańca „Purple Hills” ul. Jana Pawła II 9A
Liczne kluby fitness oraz siłownie