Manru

Manru – jedyna opera Ignacego Jana Paderewskiego, z librettem w trzech aktach autorstwa Alfreda Nossiga, opartym na powieści Chata za wsią Józefa Ignacego Kraszewskiego^[3].

Manru

Afisz Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1901)
Muzyka	Ignacy Jan Paderewski[1]
Libretto	Alfred Nossig[1] (niem.)
Liczba aktów	3[1]
Język oryginału	niemiecki
Źródło literackie	Chata za wsią Józefa Ignacego Kraszewskiego[1]
Prapremiera	29 maja 1901 Drezno[1] (w jęz. niem.)
Premiera polska	8 czerwca 1901 Lwów[2] (w języku polskim)

Historia

Prapremiera Manru odbyła się w Dreźnie 29 maja 1901 roku (śpiewana była wówczas po niemiecku, dyrygował Ernst von Schuch), zaś polska premiera we Lwowie 8 czerwca 1901, a następnie w Teatrze Wielkim w Warszawie 24 maja 1902 roku. Pierwszym tłumaczem libretta na język polski (na potrzeby premiery lwowskiej) był Stanisław Rossowski.

Premiera amerykańska (śpiewana w języku angielskim do przekładu H.E. Krehbiela^[4]) odbyła się na scenie Metropolitan Opera w Nowym Jorku 14 lutego 1902, w której to debiutował (w roli tytułowej) Aleksander Bandrowski, dyrygował Walter Damrosch (przyjaciel kompozytora). Opera otrzymała z początku gorące przyjęcie, premiera była określona przez krytyków z „wielkim wyróżnieniem”. Pomimo tego – głównie z powodu wielkich niedostatków libretta, krytykowanego równolegle z pochwałami dla talentu kompozytora i jego muzyki – otrzymała zaledwie dziewięć przedstawień w sezonie 1901/1902, z czego cztery odbyły się na głównej scenie Metropolitan Opera, i nigdy odtąd nie była tam wznowiona. Manru pozostaje do dziś jedyną polską operą, która kiedykolwiek została wystawiona w Metropolitan Opera.

Jeszcze w sezonie 1901/1902 dzieło to wystawiono w Pradze, Kolonii, Zurychu, Filadelfii, Bostonie, Pittsburghu, Baltimore. Wkrótce jednak zniknęło ze światowego repertuaru. W Polsce Manru powrócił na scenę dopiero w 1930 roku w Poznaniu; w tym samym miejscu operę wznowiono po wojnie (1961). Następnie w Warszawie wznowiono produkcję poznańską, później zaś operę wystawiono we Wrocławiu (1962), w Łodzi (1984; 1987: występy gościnne w Dreźnie) i w Warszawie (1991)^[5].

W roku 2006 wystawiono Manru w bydgoskiej Operze Nova w przekładzie polskim Romana Kołakowskiego^[6]. To samo wystawienie powtórzono w 16 listopada 2018^[7] w Operze Krakowskiej.

W Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie dzieło zaprezentowano w październiku 2018 roku w historycznym przekładzie Stanisława Rossowskiego. Główne role wykonali Peter Berger (Manru), Ewa Tracz (Ulana) i Mikołaj Zalasiński (Urok); przedstawienie wyreżyserował Marek Weiss, dyrygował Grzegorz Nowak^[8]. Następnie ta sama produkcja została pokazana w grudniu 2018 roku w Teatrze Wielkim w Poznaniu z udziałem m.in. Dominika Sutowicza (Manru), Magdaleny Nowackiej (Ulana) i Mikołaja Zalasińskiego (Urok), pod kierownictwem muzycznym Tadeusza Kozłowskiego^[9].

Manru w inscenizacji Marka Weissa (koprodukcja Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie i Teatru Wielkiego w Poznaniu) został nominowany w 2019 roku do nagrody zwanej operowym Oscarem – International Opera Awards w kategorii Rediscovered Work (Dzieło odkryte na nowo)^[10][11].

W 2020 roku Narodowy Instytut Fryderyka Chopina wydał na DVD zapis warszawskiego spektaklu Manru z 2018 roku^[12][13].

Streszczenie

Osoby: Manru, Cygan - tenor; Ulana - sopran; Jadwiga, jej matka - so­pran; Urok - baryton; Aza, Cyganka - mezzosopran; Jago, Cygan - bary­ton; Oroz, Cygan - bas; górale, góralki, Cyganie^[14].

Akcja rozgrywa się we wsi góralskiej w Tatrach w XIX w^[14].

Akt I

Jadwiga skarży się na swój los i wstyd, jaki spadł na nią przez małżeństwo Ulany z Cyganem Manru, który dla niej porzucił życie wędrowne. Włóczęga i wiejski znachor Urok, potajemnie zakochany w Ulanie, nakłania Jadwigę do pogodzenia się z córką. Ulana przybywa, błagając matkę o wybaczenie i wsparcie, gdyż wraz z mężem i dzieckiem cierpią niedostatek. Jadwiga zgadza się ją przyjąć jedynie pod warunkiem, że Ulana zerwie z Manru. Bohaterka odmawia i, gdy pojawia się jej mąż, odchodzi razem z nim, nie bacząc na złorzeczenia matki i opór górali^[14].

Akt II

Manru mieszka z Ulaną i dzieckiem w odosobnionej chacie poza wsią. Z miłości do żony porzucił dawnych kompanów i życie wędrowne, poświęcając się pracy kowala. Coraz mocniej doskwiera mu jednak tęsknota za cygańską swobodą, podsycana melodią skrzypiec starego Jaga, który nakłania go do powrotu do taboru i do pięknej Azy. Manru staje się ponury i zamyślony, a Ulana, czując że traci jego uczucie, prosi Uroka o napój miłosny. Gdy mąż wypija podany trunek, ponownie ogarnia go namiętność i oddanie wobec żony^[14].

Akt III

Manru, po długich wahaniach, ulega namowom Jaga i urokowi Azy. Opuszcza rodzinny dom i dołącza do cygańskiej grupy, która obiera go nowym przywódcą, usuwając dotychczasowego wodza Oroza. Na czele bandy wyrusza w dalszą wędrówkę. Ulana na próżno poszukuje męża, a gdy od Uroka dowiaduje się o jego zdradzie z Azą, pogrążona w rozpaczy rzuca się do jeziora. Urok, nie mogąc uratować Ulany, postanawia pomścić jej los – dopada Manru w górach i strąca go w przepaść.^[14]