Teatr Wielki w Warszawie

W miejscu obecnego gmachu do lat 20. XIX wieku znajdował się kompleks handlowo-usługowy Marywil^[2]. 19 listopada 1823 w miejscu dawnej kaplicy Marywilu namiestnik Józef Zajączek wmurował kamień węgielny pod Teatr Wielki^[3]. W latach 1825–1833 w miejscu zburzonego Marywilu wzniesiono monumentalny gmach teatralny w stylu klasycystycznym zaprojektowany dla zespołu Teatru Narodowego przez Antonia Corazziego^[4] (po zmianach wprowadzonych przez Ludwika Kozubowskiego)^[5].

Budynek był wzorowany na teatrze S. Carlo Nicoliniego w Neapolu^[6]. Kamień węgielny położono 19 listopada 1825, w 60. rocznicę utworzenia Teatru Narodowego^[7]. W uroczystości wzięli udział m.in. namiestnik Królestwa Polskiego Józef Zajączek i minister skarbu Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki^[8]. Budowa gmachu była finansowana ze środków miasta i rządu^[9].

Gmach składał się z korpusu głównego mieszczącego salę teatralną oraz dwóch skrzydeł bocznych^[4]. Lewe skrzydło stanowił zachowany aneks Marywilu, tzw. Dom Jarmarczny, wzniesiony w latach 1817–1821 przez Piotra Aignera^[10]. Skrzydło zachodnie, zaprojektowane w całości przez Corazziego, mieściło Sale Redutowe. Po powstaniu listopadowym zmieniono pierwotny projekt Corazziego na bardziej oszczędny, m.in. zmniejszono liczbę miejsc dla widzów z 2000 do 1248^[11]. Skasowano także wielką lożę królewską na pierwszym piętrze na wprost sceny^[5]. Partery obydwu skrzydeł zajęły sklepy^[12]. Po powstaniu listopadowym nazwę teatru zmieniono na Teatr Wielki^[13].

Pierwsze przedstawienie w nowo otwartym teatrze odbyło się w niedzielę 24 lutego 1833^[3]. Były to opera Cyrulik sewilski Gioacchina Rossiniego oraz balet Zabawa tancerska Karola Kurpińskiego^[11]. W 1843 wykończono ostatecznie Sale Redutowe, foyer i sale bufetowe oraz wzniesiono nowe piece pod sceną^[14]. W listopadzie 1864 w teatrze zainstalowano oświetlenie gazowe^[15].

Ok. 1840 plac Marywilski, przy którym znajdował się gmach, zaczęto nazywać placem Teatralnym^[16].

W 1862 przed Teatrem Wielkim Ludwik Jaroszyński dokonał nieudanego zamachu na nowego namiestnika Królestwa Polskiego wielkiego księcia Konstantego^[17].

Teatr Wielki wchodził w skład Warszawskich Teatrów Rządowych. W związku z przebudową w 1870 i czasowym zamknięciem teatru wzniesiono drewniany Teatr Letni w Ogrodzie Saskim^[18]. Także po zakończeniu przebudowy w sezonie letnim odbywały się tam przedstawienia Teatru Wielkiego i Teatru Rozmaitości^[18].

Po pożarze Teatru Rozmaitości (1883) podjęto decyzję o przebudowie całego gmachu, opartego na drewnianej konstrukcji. Została ona przeprowadzona w latach 1890–1891 dzięki środkom, o które wystarał się w Petersburgu dyrektor Warszawskich Teatrów Rządowych Dymitr Palicyn. Drewnianą konstrukcję zastąpiono stalową, unowocześniono scenę i wprowadzono oświetlenie elektryczne z własnej elektrowni^[19]. Od końca XIX wieku w gmachu działało centralne ogrzewanie^[20].

W II połowie XIX wieku przed gmachem założono dwa skwery, które ok. 1900 ogrodzono żelazną balustradą. Na skwerach wyrosły także drzewa. Było to niezgodne z zasadami dotyczącymi kształtowania przestrzeni przed budowlami neoklasycznymi. Przed gmachem zatrzymywały się kondukty pogrzebowe znanych aktorów, śpiewaków i artystów. Z tarasu wygłaszano przemówienia, a orkiestra opery grała muzykę żałobną^[21].

We wrześniu 1936 przed prawym skrzydłem Teatru Wielkiego odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego^[22].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 gmach został zbombardowany^[23]. Ocalały: fasada od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, lewe skrzydło oraz część zabudowań oficynowych wewnątrz podwórza^[24]. Po kapitulacji miasta z inicjatywy pracowników Zarządu Miejskiego gmach zabezpieczono^[25]. W końcu 1939 nad częścią frontową zbudowano prowizoryczny dach i wyremontowano lewe skrzydło^[24]; zamurowano także okna^[25].

W czasie powstania warszawskiego zachowane części budynku zostały uszkodzone w trakcie walk na placu Teatralnym, a następnie wysadzone przez Niemców^[26]. Pomiędzy 6 a 8 sierpnia 1944 w ruinach zamordowano ok. 350 polskich cywilów^[26].

Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 75%^[27]. Ocalały wschodnia część fasady i kolumnowa fasada frontowa. Po wyzwoleniu ruiny gmachu zabezpieczono, a w latach 1947–1949 odbudowano skrzydło południowe dla Teatru Narodowego wraz z Salami Redutowymi^[26]. Zostało one oddane do użytku 22 lipca 1949^[28], a we wrześniu tego roku nadano budynkowi nazwę „Państwowa Opera i Filharmonia w Warszawie” (do 1961 używano też nazwy „Państwowa Opera w Warszawie”). Dyrektorem był Zdzisław Górzyński^[29]. Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 28 lutego 1950 utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Teatr Wielki Opery i Baletu w Warszawie, które przejęło administrowanie gmachem^[30]. Jego dyrektorem został Arnold Szyfman^[31]. W lutym 1951 ogłoszono konkurs na odbudowę Teatru Wielkiego, w którym pierwszą nagrodę zdobył projekt Bohdana Pniewskiego, opracowany przy współpracy Małgorzaty Handzelewicz, Władysława Jotkiewicza i Stanisława Krajewskiego^[31]^[32]. Projekt był kilkakrotnie poprawiany^[33]. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w 1953^[34]. Prezydium Rządu zatwierdziło projekt dopiero w 1956, po konsultacjach ze specjalistami zagranicznymi i zmniejszeniu kubatury gmachu^[35]. Odbiorów kolejnych części Teatru Wielkiego dokonywano w latach 1962–1965^[34]. Prace budowlane były krytykowane przez prasę ze względu na powolne tempo robót oraz wysokie koszty przedsięwzięcia^[36]. Przyczynami były m.in. ograniczenie kredytów przez władze centralne, którymi uzupełniano środki Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju, niekorzystne etapowanie budowy, techniczna złożoność projektu oraz problemy ze znalezieniem sprawnego wykonawcy^[37].

Bez zmian pozostawiono fasady od strony placu Teatralnego i ul. Wierzbowej, natomiast całkowicie nowym projektem była elewacja od strony placu Zwycięstwa (obecnie plac marsz. Józefa Piłsudskiego). Zespół architektów zaprojektował także od nowa wnętrza teatru. Widownia w kształcie podkowy powstała w miejscu, w którym wcześniej znajdowała się scena. Powstała jedna z największych scen operowych na świecie o całkowitej powierzchni 1150 m² i wysokości 35 m^[38]. Teatr Wielki miał być jedną z najnowocześniejszych scen w Europie, i do jego wyposażenia zaangażowano szereg firm zagranicznych^[37]. Zainstalowano m.in. scenę obrotową, sześć zapadni, osiem mostów świetlnych nad sceną, trzy systemy telewizji i posadzkę plastikową dla baletu. Powstało 27 pracowni i warsztatów, oraz malarnia o wymiarach 26 x 26 m^[39].

Uchwałą Rady Państwa z 18 kwietnia 1956 zostali odznaczeni artyści i pracownicy Państwowej Opery w Warszawie^[40].

Uroczystego otwarcia gmachu dokonano 19 listopada 1965^[41]. Działalność zainaugurowano przedstawieniem Straszny dwór Stanisława Moniuszki^[26].

17 stycznia 1965 przed gmachem ponownie odsłonięto pomnik Wojciecha Bogusławskiego, zniszczony przez Niemców w 1944^[42]. Tego samego dnia przed lewym skrzydłem, symetrycznie do pomnika Bogusławskiego, odsłonięto pomnik Stanisława Moniuszki^[43].

W latach 50. na ścianie gmachu (od strony ul. Wierzbowej) umieszczono tablicę Tchorka upamiętniającą egzekucje ludności cywilnej podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944^[44].

W 1965 roku gmach teatru został wpisany do rejestru zabytków^[1].

Przed 1984 teatr został odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy^[45].

9 marca 1985 w gmachu wybuchł pożar, który w znacznym stopniu zniszczył część gmachu zajmowaną przez Teatr Narodowy^[46].

8 czerwca 1991, w czasie swojej czwartej pielgrzymki do Polski, w gmachu Teatru Wielkiego z twórcami kultury spotkał się Jan Paweł II^[47].

Po wojnie w tympanonie zrekonstruowano rzeźbę Popiersie Anakreonta i trzy muzy dłuta Tomasza Accardiego^[48]. Według planów Antonia Corazziego z 1825 roku, fasadę Teatru Wielkiego miała również zdobić na froncie kwadryga – rzeźba opiekuna sztuk Apollina, kierującego czterokonnym rydwanem. W 2002 dzięki inicjatywie ówczesnego dyrektora naczelnego Teatru Wielkiego Waldemara Dąbrowskiego, na fasadzie Teatru Wielkiego została umieszczona wykonana z brązu^[49] kompozycja rzeźbiarska Kwadryga Appolina (wysokość 6 i rozpiętość 9 metrów)^[49] autorstwa profesorów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych Adama Myjaka i Antoniego Janusza Pastwy^[6]. Jej odsłonięcia dokonał Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski^[50].

W 2016 przed gmachem (od strony ul. Moliera) odsłonięto rzeźbę „W hołdzie polskim artystom baletu”^[51].

W 2017 na dachu budynku teatru powstała pasieka^[52].

Chronologia nazw

Scena Muzyczno-Operowa (od 4 grudnia 1945 do 31 sierpnia 1948)
Opera i Filharmonia (od 1 września 1948 do 30 czerwca 1951)
Opera (od 1 lipca 1951 do 31 grudnia 1961)
Teatr Wielki (od 1 stycznia 1962 do 30 kwietnia 1993)
Teatr Wielki-Opera Narodowa (od 1 maja 1993 do 31 grudnia 1995)
Teatr Narodowy (Scena Operowa) (od 1 stycznia 1996 do 14 kwietnia 1998)
Teatr Wielki-Opera Narodowa (od 15 kwietnia 1998)^[53]

Teatr Wielki w Warszawie

Historia

Chronologia nazw

Sale

Dane techniczne teatru

Dyrekcja

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Wikiwand - on