Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Modafinil

związek chemiczny Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Modafinil
Remove ads

Modafinil – organiczny związek chemiczny, lek nootropowy z grupy eugeroików o działaniu stymulującym, używany w leczeniu narkolepsji, senności wywołanej pracą zmianową lub bezdechem sennym oraz jako środek pobudzający[3].

Szybkie fakty Nazewnictwo, Wzór sumaryczny ...
Remove ads

Historia

Francuska firma farmaceutyczna (L. Lafon Ltd) opracowała lek o nazwie adrafinil już w 1974 roku. Michel Jouvet, należący do zespołu odkrywców, przepisywał ów lek pacjentom cierpiącym na narkolepsję w latach 1977-1978, jednak bez wyraźnych rezultatów. Dopiero odkrycie aktywnego metabolitu adrafinilu, modafinilu, pozwoliło rozpocząć nad nim badania kliniczne. Wyniki były zaskakująco dobre, doprowadziły nawet do zastosowania modafinilu przez armię francuską podczas wojny w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Lek został zarejestrowany we Francji w 1992 roku i wprowadzony na rynek farmaceutyczny[3].

Remove ads

Struktura chemiczna

Modafinil jest związkiem chiralnym; jego centrum stereogenicznym jest atom siarki[5], wchodzący w skład asymetrycznego układu sulfoksydowego[6]. Konfiguracja absolutna jego enancjomerów została określona metodami rengenograficznymi w 2004 r.[6] Pierwotnie lek był dostępny na rynku jedynie jako mieszanina racemiczna, jednak oba enancjomery mają różny profil farmakologiczny[7]. Izomer R-(−) (nadano mu nazwę „armodafinil(inne języki)”) wykazuje dłuższy czas działania[7] i jest eliminowany z organizmu trzykrotnie wolniej niż izomer S-(+)[6]. Armodafinil został dopuszczony przez FDA na rynek amerykański w 2007 r.[8]

Modafinil włącza się do grupy leków psychostymulujących zwanej eugeroikami (zalicza się do nich również adrafinil i ampakinę). Wykazują one podobne efekty do innych stymulantów, jednakże nie powodują one typowych dla tej grupy leków efektów ubocznych[3].

Remove ads

Mechanizm działania

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Działanie hamujące (czerwony) i stymulujące (zielony) modafinilu na poszczególne szlaki neuroprzekaźnikowe

Modafinil wpływa na szlaki neuroprzekaźników. Przypuszcza się, że hamuje uwalnianie kwasu γ-aminomasłowego (GABA) z kory mózgowej, co pośrednio przyczynia się do zwiększonego czuwania u pacjentów[9][10]. Należy zaznaczyć, że mimo działania stymulującego, modafinil nie wiąże się (ani nie wykazuje działania np. agonistycznego) z żadnym z receptorów lub transporterów katecholamin, cholinergicznych lub aminokwasów/neuropeptydów w OUN[11].

Dokładny mechanizm działania modafinilu nie jest znany, jednak podejmowano próby zrozumienia i zobrazowania go. W 2021 roku do badania wykorzystano amperometrię pojedynczej kokórki (SCA, z ang. single-cell amperometry), cytometrię elektrochemiczną z wykorzystaniem pęcherzyków wewnątrzkomórkowych (IVIEC, z ang. intracellular vesicle impact electrochemical cytometry) oraz spektometrię masową jonów wtórnych z pomiarem czasu przelotu (ToF-SIMS, z ang. time-of-flight secondary ion mass spectrometry) na poziomie komórkowym i subkomórkowym. Amperometria wykazała, że modafinil spowalnia proces egzocytozy, powodując, że ilość katecholamin uwalnianych w egzocytozie jest większa. Z kolei spektometria mas wykazała, że modafinil zmniejsza poziom fosfatydylocholiny o kształcie cylindrycznym w błonie komórkowej, a podwyższa poziom lipidów o stożkowatych strukturach, np. fosfatydyloetanoloaminy(inne języki) i fosfatydyloinozytolfosfatydyloinozytolu(inne języki). Cytometria wskazała z kolei, że modafinil wpływa na podwyższone pęcherzykowe magazynowanie katecholamin. Wyniki tych badań pozwalają na stwierdzenie, że komórki pod wpływem modafinilu uwalniają większą część zawartości pęcherzykowej poprzez zmianę składu lipidowego błony komórkowej[12].

Metabolizm

Podsumowanie
Perspektywa

Ze względu na umiarkowane łączenie modafinilu z białkami osocza (głównie albuminami) przyjmuje się, że rzadko wchodzi on w interakcję z lekami, które łączą się z białkami. Maksymalne stężenie modafinilu w osoczu wyniosło średnio 4,82 mg/l po upływie 2,3 godziny od podania zdrowym pacjentom dawki doustnej 200 mg leku. Jego główne (nieaktywne) metabolity to kwas modafinilowy(inne języki) (40–50%) i sulfon modafinilu(inne języki)[9].

Główne metabolity modafinilu
Kwas modafinilowy(inne języki)Sulfon modafinilu(inne języki)
ThumbThumb

Modafinil zostaje wydalony z organizmu przez nerki, przy czym około 10% pozostaje w stanie niezmienionym. Warto wspomnieć, że substancja ta wpływa na cytochromy P450: pobudza CYP1A2, CYP2B6, CYP3A4, a hamuje CYP2C9 oraz CYP2C19. W przypadku pacjentów z marskością wątroby eliminacja zwiększyła się o 60%, a stężenie ogółem wzrosło dwukrotnie. Przyjmuje się, że u osób, u których występują ciężkie zaburzenia czynności wątroby, powinno zmniejszyć się dawkę o połowę. Ekspozycja u pacjentów, którym podano 200 mg przy ciężkiej niewydolności nerek, zwiększyła się aż dziewięciokrotnie[9].

U dzieci w wieku 6-7 lat czas półtrwania leku wynosi 7 godzin i zwiększa się wraz z wiekiem do około 15 godzin[13]. Niektóre źródła wspominają o okresie półtrwania eliminacji wynoszącym od 9 do 14 godzin[9].

Remove ads

Działania niepożądane

Podsumowanie
Perspektywa

Efekty uboczne

Częste lub bardzo częste

  • bóle głowy
  • mdłości
  • rozstrój żołądka
  • suchość w ustach
  • zawroty głowy
  • oszołomienie
  • bezsenność
  • depresja
  • lęk
  • parestezja
  • niepokój, nerwowość

Niezbyt częste

Rzadkie lub bardzo rzadkie

Inne poważne efekty uboczne

Interakcje

W przypadku modafinilu, tak jak w przypadku pozostałych leków, efekty działania są różne w zależności od organizmu pacjenta. Niektóre leki mogą wchodzić w reakcję z modafinilem. Najczęściej są to: diazepam (i inne leki psychotropowe), propranolol, fenytoina (i inne leki przeciwpadaczkowe), S-mefenytoina i trójpierścieniowe (np. amitryptylina) lub niektóre leki przeciwdepresyjne SSRI (u osób słabo metabolizujących CYP2D6), np. fluoksetyna lub citalopram. Modafinil może zmniejszać skuteczność działania cyklosporyny i hormonów antykoncepcyjnych (włącznie z tabletkami, implantami, wkładkami oraz plastrami antykoncepcyjnymi). Silne induktory lub inhibitory CYP3A4 (takie jak karbamazepina, fenobarbital, ryfampicyna, ketokonazol i itrakonazol) mogą nieznacznie zmieniać poziom modafinilu we krwi[11]. Dodatkowo należy zachować ostrożność, gdy przyjmuje się lek z omeprazolem (lek stosowany m.in. w chorobie wrzodowej), lekami stosowanymi w leczeniu zakażonych HIV (inhibitory proteazy), substancjami z grupy statyn (np. atorwastatyna), preparatami rozrzedzającymi krew (np. warfaryna) – w ostatnim przypadku należy kontrolować czas krzepnięcia krwi pacjenta[14].

Uzależnienie

Uzależnienie od modafinilu występuje stosunkowo rzadko[15]. W badaniach przeprowadzonych na grupie ochotników zaobserwowano, że modafinil wykazuje mniejszy potencjał uzależniający od metylofenidatu czy deksamfetaminy[9]. Mimo to literatura wskazuje na przypadki uzależnienia od modafinilu. Z trzech dostępnych publicznie badań (stan na 2024) czynnikiem ryzyka w uzależnieniu od modafinilu jest historia uzależnień w rodzinie, a także ADHD. Pacjenci mogą przyjmować lek w celu tzw. samoleczenia, ignorując pozostałe skutki uboczne. Największą dawką dzienną odnotowaną w historii monitorowania uzależnienia od modafinilu było 5000 mg. Po odstawieniu substancji u uzależnionego pacjenta z ADHD (mężczyzna, 24 lata) zaobserwowano pobudzenie psychoruchowe, nadmierną potliwość, drżenie oraz zmęczenie. W powyższym przypadku, trzeciego dnia od zgłoszenia się do kliniki, pacjent wypisał się na własne życzenie i przypuszcza się, że nadal zmaga się z uzależnieniem[16]. Jednakże w przypadku 7-tygodniowego stosowania terapeutycznej dawki modafinilu u dzieci i młodzieży nie zaobserwowano zespołu odstawiennego, ani nawrotu choroby[11].

Remove ads

Preparaty

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Modalert 200 mg

W Polsce modafinil jest dostępny w jednym preparacie (Actimodan). Nie jest refundowany oraz jest dostępny jedynie na receptę[13].

Wskazania

Modafinil jest stosowany w leczeniu narkolepsji z oraz bez katapleksji, a także nadmiernej senności w ciągu dnia wywołanej innymi czynnikami, tj. np. praca zmianowa[17]. Nie zaleca się podawania preparatu dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia[14].

Zastosowanie off label

  • ADHD,
  • ostre epizody depresji,
  • choroba dwubiegunowa,
  • osłabienie spowodowane chorobą nowotworową,
  • terapia uzależnienia od innych stymulantów, zwłaszcza kokainy[17].

Wpływ modafinilu na ciążę, karmienie piersią i płodność

Odradza się stosowanie modafinilu w przypadku ciąży lub podejrzenia ciąży – nie ma wystarczającej ilości danych, żeby określić czy modafinil potencjalnie zagraża dziecku. Nie ma również danych na temat przenikania modafinilu do mleka matki, zatem analogicznie odradza się jego stosowanie w przypadku karmienia[14]. FDA klasyfikuje modafinil jako lek kategorii C[18].

Modafinil a przedwczesny wytrysk u mężczyzn

Przeprowadzono badanie na 46 mężczyznach zmagających się z problemem przedwczesnego wytrysku, którzy regularnie (raz w tygodniu) odbywali stosunek penisowo-pochwowy. Badanym podawano modafinil w dawce 100 mg od 4 do 6 godzin przed planowanym stosunkiem. Po czterech tygodniach otrzymano wyniki, z których wynikało, że pacjenci stosujący modafinil, poprawili jakość swojego życia seksualnego poprzez zmniejszenie lub wyeliminowanie przedwczesnego wytrysku. Hipotezy zakładają, że modafinil wpływa na organizm mężczyzny zarówno poprzez oddziaływanie fizjologiczne, jak i psychiczno-emocjonalne[19]. Zanotowano przypadek pacjenta, u którego występowały spontaniczne wytryski spowodowane dodaniem modafinilu do prowadzonej wcześniej terapii wenlafaksyną. Po odstawieniu modafinilu (i dalszym stosowaniu wenlafaksyny) objawy ustały[20].

Remove ads

Modafinil a misje kosmiczne i wojskowe

Zmęczenie w warunkach bojowych jest zdecydowanie niekorzystne, dlatego też modafinil może znaleźć swoje zastosowanie w armii, gdzie ma wywołać oczekiwane pobudzenie, zwiększyć czujność, czy wydajność[3][21]. Badania wykazują, że część astronautów przebywająca na orbicie okołoziemskiej, zgłasza problemy ze snem oraz musi przyjmować tabletki nasenne. Podczas krótkich lotów kosmicznych aż 75% astronautów zgłosiło zażywanie modafinilu lub kofeiny[22]. Na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej modafinil jest środkiem o stałym dostępie ze względu na optymalizację wydajności pracy astronautów[23]. W badaniu, które miało rozstrzygnąć, czy modafinil może być stosowany jako zamiennik dekstroamfetaminy u pilotów śmigłowców wojskowych, wykazano, że lek ten wykazuje podobne właściwości, co używana standardowo dekstroamfetamina[24].

Remove ads

Modafinil a doping

Modafinil jako lek psychostymulujący znajduje się na liście substancji zabronionych przez WADA (w grupie stymulantów[25].

Użycie rekreacyjne

Modafinil ze względu na swoje właściwości pobudzające oraz poprawiające zdolności poznawcze, bywa nadużywany przez uczniów oraz studentów jako tzw. smart drug, który ma poprawiać efektywność i wyniki nauki. Ankieta przeprowadzona przez studencką gazetę The Tab wykazała, że około 20% studentów z uniwersytetów w Wielkiej Brytanii próbowało modafinilu[26]. W anonimowej ankiecie przeprowadzonej przez czasopismo Nature wśród 1400 dorosłych, 20% osób przyznało, że stosowało środki psychostymulujące takie jak modafinil, metylofenidat lub beta-blokery bez wskazań medycznych[27].

Przypisy

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads