Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Olga Tokarczuk

polska pisarka, noblistka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Olga Tokarczuk
Remove ads

Olga Nawoja Tokarczuk[1] (ur. 29 stycznia 1962 w Sulechowie) – polska pisarka, eseistka, poetka i autorka scenariuszy, psycholożka, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 2018[2], laureatka The Man Booker International Prize 2018 za powieść Bieguni[3] oraz dwukrotna laureatka Nagrody Literackiej „Nike” za powieści: Bieguni (2008)[4] i Księgi Jakubowe (2015)[5].

Szybkie fakty Imię i nazwisko, Data i miejsce urodzenia ...
Remove ads

Życiorys

Thumb
Olga Tokarczuk i Agnieszka Holland w MOK w Nowej Rudzie (2017)
Thumb
Olga Tokarczuk podczas III Festiwalu Góry Literatury (2017)

Córka nauczycieli – Wandy i Józefa Tokarczuków[6]. Ma siostrę Tatianę[7][8]. Urodziła się w Sulechowie[9], a wychowała w Klenicy[10], skąd przeniosła się z rodzicami do Kietrza[11]. Tam ukończyła Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida[12]. Jest absolwentką Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego[13]. W czasie studiów, jako wolontariuszka opiekowała się osobami z problemami psychicznymi[11]. Zainteresowała się również pracami Carla Junga, co wywarło wpływ na jej twórczość[14][15]. Po studiach pracowała jako psycholożka w poradni zdrowia psychicznego w Wałbrzychu[16].

Z pierwszego małżeństwa, zawartego w 1985, z wydawcą Romanem Fingasem ma syna, Zbyszka (ur. 1986)[7][17][18]. Jej obecnym mężem jest Grzegorz Zygadło[7]. Jest wegetarianką[7]. Mieszka we Wrocławiu i posiada dom w Krajanowie[10].

Remove ads

Twórczość

Podsumowanie
Perspektywa

Zadebiutowała w 1979 na łamach pisma „Na przełaj”, gdzie pod pseudonimem „Natasza Borodin” opublikowała pierwsze opowiadania[11]. Jako powieściopisarka zadebiutowała w 1993 wydaną wówczas Podróżą ludzi Księgi[19]. Książka uzyskała nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek[20]. Publikowała m.in. w „Mandragorze”[21][22]. W latach 1997–2000 była stałą współpracowniczką czasopisma „Charaktery”, pisząc dlań eseje[23].

W 1995 ukazała się jej druga powieść, E.E. Książka opowiada o dojrzewaniu dziewczynki, która nagle uzyskuje zdolności parapsychiczne[24][25]. Dużym sukcesem Tokarczuk okazała się wydana w 1996 powieść Prawiek i inne czasy[26]. Rok 1997 przyniósł zbiór opowiadań zatytułowany Szafa[27], a w 1998 pisarka opublikowała powieść pt. Dom dzienny, dom nocny[27]. W 2004 ukazały się Ostatnie historie. Książka ta składa się z trzech oddzielnych opowieści o babce, matce i wnuczce, ukazanych w niezależnych od siebie czasie i przestrzeni[19].

Jest twórczynią opowiadania Bardo. Szopka, zawierającego opis ruchomej szopki z klasztoru redemptorystów w Bardzie[28].

W 2006 roku ukazała się jej powieść Anna In w grobowcach świata. Stanowi ona część serii Mity wydawnictwa Canongate, które zaprosiło pisarzy do stworzenia własnej reinterpretacji wybranego elementu z dawnych mitologii[29].

W pierwszej połowie października 2007 ukazała się jej powieść Bieguni. Pracowała nad nią trzy lata. Wspomina, że większość notatek robiła w czasie podróży[30]. „Ale nie jest to książka o podróży. Nie ma w niej opisów zabytków i miejsc. Nie jest to dziennik podróży ani reportaż. Chciałam raczej przyjrzeć się temu, co to znaczy podróżować, poruszać się, przemieszczać. Jaki to ma sens? Co nam to daje? Co to znaczy” – napisała we wstępie[30]. Jak mówi, „pisanie powieści jest dla mnie przeniesionym w dojrzałość opowiadaniem sobie samemu bajek. Tak jak to robią dzieci, zanim zasną. Posługują się przy tym językiem z pogranicza snu i jawy, opisują i zmyślają”[31].

W rankingu tygodnika Wprost, obejmującym najlepiej zarabiających pisarzy w Polsce w 2019, zajęła 3. miejsce[32]. Do sierpnia 2020 była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[33], następnie przystąpiła do stowarzyszenia Unia Literacka[34].

W latach 2019–2021 asystentką Olgi Tokarczuk była ukraińska poetka Iryna Wikyrczak[35], następnie asystentką została tłumaczka i dziennikarka Jana Karpienko[36][37].

W 2019 roku brytyjski dziennik The Guardian umieścił powieść Prowadź swój pług przez kości umarłych na liście 100 najlepszych książek XXI wieku na miejscu 75[38]. W 2023 roku niemiecki tygodnik Die Zeit opublikował listę 100 najlepszych książek literatury światowej, znalazła się na niej książka Bieguni[39]. W 2024 roku amerykański dziennikThe New York Times umieścił powieść Empuzjon na liście 100 najlepszych książek roku[40], a amerykański tygodnik Time umieścił Prowadź swój pług... na miejscu 73 na liście 100 najlepszych thrillerów opublikowanych po 1800 roku[41]. W 2025 roku niemiecki tygodnik Der Spiegel opublikował listę 100 najlepszych książek z lat 1925-2025, znalazły się na niej Księgi Jakubowe[42]. Der Spiegel wyróżnił jeszcze Sklepy cynamonowe Brunona Shulza, w pozostałych przypadkach książki Olgi Tokarczuk były jedynymi wyróżnionymi pozycjami z Polski.

Remove ads

Działalność

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
O. Tokarczuk podczas prezentacji filmu Pokot na festiwalu w Berlinie (2017)

Była współorganizatorką Festiwalu Opowiadania, podczas którego autorzy krótkich form literackich z Polski i zagranicy prezentują swoje utwory[16]. Prowadziła warsztaty prozatorskie w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie[43]. W 2008 prowadziła zajęcia z twórczego pisarstwa na Uniwersytecie Opolskim[44][45]. Była członkinią partii Zieloni 2004 i redakcji „Krytyki Politycznej”[46]. Jest aktywnie zaangażowana w sprawy uchodźców i praw mniejszości. Zajmuje się działalnością w ramach stowarzyszeń oraz organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka i zwierząt[47].

Od 2015 organizuje w Nowej Rudzie i okolicach Festiwal Góry Literatury przy współudziale Karola Maliszewskiego, Stowarzyszenia Kulturalnego „Góry Babel” oraz miasta i gminy Nowa Ruda[48]. W programie festiwalu znajdują się: akcje edukacyjne, debaty, koncerty, panele, pokazy, spotkania, Noworudzkie Spotkania z Poezją, warsztaty (filmowe, kulinarne i literackie) oraz wystawy[49].

2 grudnia 2019 we Wrocławiu zapowiedziała powołanie fundacji, z siedzibą w willi Tymoteusza Karpowicza przy ul. Krzyckiej 29, która za swoje cele obierze m.in. wspieranie i promocję polskiej kultury, w tym pisarzy i tłumaczy; działanie na rzecz praw człowieka, w tym przeciwdziałanie dyskryminacji i ograniczaniu swobód obywatelskich oraz ochronę środowiska, w tym walkę o prawa zwierząt. Pisarka na fundusz założycielski przekaże 350 tys. zł z nagrody Nobla[potrzebna aktualizacja?]. Fundacja ma być przestrzenią dla międzynarodowej rozmowy o możliwościach literatury w diagnozowaniu świata, w opisywaniu rzeczywistości, w której niebezpiecznie szybko narastają nastroje ksenofobiczne i nacjonalistyczne. Do jej rady powołani zostali Agnieszka Holland i Irek Grin, szef Wrocławskiego Domu Literatury[50].

W 2022 została ambasadorką Wrocławskiego Roku Dobrych Relacji, które odbyły się pod hasłem: „Wrocław miastem wolnym od samotności”[51]. W ten sposób zwrócono uwagę na narastający problem samotności wśród społeczeństwa. W gronie zaproszonych do tej akcji znaleźli się także: Anna Wyszkoni, Sara James, Sonia Bohosiewicz, Robert Makłowicz i Andrzej Piaseczny.

Remove ads

Poglądy, odbiór

Podsumowanie
Perspektywa

Jest feministką[10][14][52]. Wspiera działania na rzecz ochrony środowiska, praw zwierząt, równouprawnienia i społeczeństwa obywatelskiego. Jest członkinią Rady Fundacji im. Stefana Batorego[53]. Regularnie uczestniczy w paradach równości[10]. Deklaruje, że nie należy do Kościoła katolickiego[54]. W przemowie noblowskiej wspomniała Wikipedię, którą podziwia i wspiera, a którą porównała z koncepcją pansofii Jana Amosa Komenskiego, czyli omniscjencji – wiedzy pełnej[55].

Jej działalność, poglądy oraz twórczość były kilkunastokrotnie obiektami krytyki ze strony niektórych mediów prawicowych i konserwatywnych, a także działaczy Prawa i Sprawiedliwości oraz tzw. Reduty Dobrego Imienia(inne języki)[56][57][58][59].

W 2022 roku na festiwalu Góry Literatury podczas rozmowy z Jerzym Sosnowskim Tokarczuk wypowiedziała kontrowersyjne słowa: „Cała literatura, jakakolwiek, gatunkowa nie-gatunkowa, literatura nie jest dla idiotów. Ja nie, nie... Nigdy nie oczekiwałam, że wszyscy mają czytać i że moje książki mają iść pod strzechy. Wcale nie chcę, żeby szły pod strzechy. Literatura nie jest dla idiotów”[60][61]. Jej wypowiedź wraz z dłuższym fragmentem rozmowy odbiły się szerokim echem w polskiej przestrzeni internetowej i wielu użytkowników portali społecznościowych, a także twórców internetowych czy krytyków oraz felietonistów broniło lub atakowało Tokarczuk. Zarzucano jej przede wszystkim klasizm, elitaryzm oraz działalność na szkodę promowania literatury[62][63].

Remove ads

Publikacje

Podsumowanie
Perspektywa
Z tym tematem związana jest kategoria: Twórczość Olgi Tokarczuk.

Powieści

Więcej informacji Tytuł, Wydawnictwo ...

Zbiory opowiadań

Więcej informacji Tytuł, Wydawnictwo ...

Opowiadania

Więcej informacji Tytuł, Miejsce publikacji ...

Inne prace

Więcej informacji Tytuł, Wydawnictwo/Miejsce publikacji ...

Wywiady i rozmowy

Więcej informacji Tytuł, Autor ...
Remove ads

Tłumacze

Według Instytutu Książki do października 2019 ukazały się 193 tłumaczenia książek Olgi Tokarczuk[108]. Następnych 12 pojawiło się pod koniec 2019 i w 2020, m.in. w Bułgarii, Egipcie, Izraelu, Korei Południowej, Serbii i na Ukrainie. 90 tłumaczy przełożyło jej książki na 37 języków, w tym na najczęściej używane na świecie, m.in.: angielski, arabski, chiński, hindi, hiszpański, japoński, niemiecki, perski, portugalski i rosyjski[109][110].

Osobny artykuł: Tłumacze książek Olgi Tokarczuk.
Remove ads

Adaptacje

Remove ads

Ekranizacje

Thumb
O. Tokarczuk z twórcami Pokotu, 67. Międzynarodowy Festiwal Filmowy, Berlin (2017)
Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Olgi Tokarczuk.
  • E.E. (1998, spektakl teatru telewizji na podstawie powieści pod tym samym tytułem; reż. Maria Zmarz-Koczanowicz, w roli Erny Eltzner wystąpiła Agata Buzek);
  • Prawiek i inne czasy (1998, spektakl teatru telewizji na podstawie powieści pod tym samym tytułem; reż. Piotr Tomaszuk, w rolach głównych Joanna Kasperek i Jan Peszek);
  • Numery (2000, spektakl teatru telewizji na podstawie opowiadania Numery z tomu Szafa; reż. Agnieszka Lipiec-Wróblewska, w roli Miss L. wystąpiła Ewa Dałkowska);
  • Skarb (2000, spektakl teatru telewizji na motywach fragmentów powieści Dom dzienny, dom nocny; reż. Piotr Mularuk, w roli Krystyny Popłoch wystąpiła Maja Ostaszewska);
  • Żurek (2003, film fabularny na podstawie opowiadania pod tym samym tytułem z tomu Gra na wielu bębenkach, reż. Ryszard Brylski);
  • Miłości (2004, spektakl teatru telewizji na motywach opowiadań z tomu Gra na wielu bębenkach; reż. Filip Zylber);
  • Aria Diva (2007, film fabularny krótkometrażowy na podstawie opowiadania Ariadna na Naksos z tomu Gra na wielu bębenkach, reż. Agnieszka Smoczyńska);
  • Zniknięcie (2011, film fabularny krótkometrażowy na podstawie wątków powieści Bieguni, reż. Adam Uryniak);
  • Glicynia (2016, krótkometrażowy), reż. Izabela Kiszczak
  • Pokot (2017, film fabularny na podstawie powieści Prowadź swój pług przez kości umarłych, reż. Agnieszka Holland i Kasia Adamik).
  • Noc w Mariandzie (Noc v Mariandu, 2019), reż. Matěj Chlupáček, Maja Hamplová, Martin Hradecký
Remove ads

Audio

  • Audiobook Prowadź swój pług przez kości umarłych (wersja angielska) zrealizowana dla Penguin Random House jako „Drive Your Plow Over the Bones of the Dead” – czyta Polka - Beata Poźniak, która zdobyła the 2019 Earphones Award za najlepszą interpretację audiobookową książki w Ameryce. [114][115][116]

Odznaczenia

Remove ads

Nagrody i tytuły honorowe

Thumb
Olga Tokarczuk, Jennifer Croft, Lisa Appignanesi, przew. Nagrody Man Booker (2018)
Remove ads

Prace naukowe o twórczości Olgi Tokarczuk

  • Ewa Sławek: Prawiek i inne czasy Olgi Tokarczuk w perspektywie lingwistyki kulturowej i ekologicznej. „Fabrica Litterarum Polono-Italica” 2022 nr 1 (4)[194].
  • Światy Olgi Tokarczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego–Stow. Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2013 (współredaktorzy Magdalena Pocałuń-Dydycz, Adam Bienias).
  • Katarzyna Kantner: Jak działać za pomocą słów? Proza Olgi Tokarczuk jako dyskurs krytyczny, Universitas, Kraków 2019.

Uwagi

  1. [a]
    W uchwale napisano: Autorka „Ksiąg Jakubowych” […] mówi, jak trudno dziś scalić świat, który stał się światem fragmentów osobnych, odrębnych bytów i narracji. Chciwość, brak szacunku do natury, egoizm, brak wyobraźni, niekończące się współzawodnictwo, brak odpowiedzialności sprowadziły świat do statusu przedmiotu, który można ciąć na kawałki, używać i niszczyć. Dlatego wierzę, że muszę opowiadać tak, jakby świat był żywą, nieustannie stawającą się na naszych oczach jednością”[158].
  2. [b]
    W następstwie kontrowersji wokół równoczesnego przyznania tego tytułu biskupowi świdnickiemu Ignacemu Decowi Tokarczuk ogłosiła, że nie przyjmie wyróżnienia, nie chcąc stać się obiektem działań antagonizujących mieszkańców Dolnego Śląska i elementem gry wokół wyróżnienia[167] [169].

Przypisy

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads