Organisation Gehlen

Organisation Gehlen (też OG i Org., pol. Organizacja Gehlena) – utworzona w czerwcu 1946 niemiecka agencja wywiadowcza pod przewodnictwem byłego szefa Abteilung Fremde Heere Ost (FHO) Reinharda Gehlena, przejęta 1 kwietnia 1956 przez RFN jako Bundesnachrichtendienst (BND). OG została zbudowana przez władze USA w amerykańskiej strefie okupacyjnej z niemieckiego personelu, by wykorzystać jego ekspertyzę wywiadowczą nt. ZSRR w zarysowującej się właśnie zimnej wojnie. Podobnie jak Gehlen, przeważająca większość pracowników pochodziła z FHO Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych Wehrmachtu, SS, SD i Gestapo^[1]. Pod koniec lat '40 Org. posiadała około 4000 członków. Jej siedzibą zaraz po założeniu był Camp King(inne języki) w Oberursel (Taunus), a później niegdysiejsze Reichssiedlung Rudolf Heß w Pullach pod Monachium. Od przeprowadzki 6 grudnia 1947 kwaterę, która stanowiła od 1956 do 2018 główną siedzibę BND, nazywano „Camp Nikolaus”.

Reinhard Gehlen w mundurze Wehrmachtu

Szef

Szef Organizacji Gehlena i późniejszy pierwszy prezydent Bundesnachrichtendienst, Generalmajor Reinhard Gehlen, poddał się krótko po zakończeniu II wojny światowej armii USA i wstąpił do ich służby. Kilka miesięcy później zbudował Organizację na zlecenie i przy wsparciu amerykańskich władz okupacyjnych, pomagając przy tym w rozpoczęciu nowej kariery w młodej Republice Federalnej wielu swoim wcześniejszym współpracownikom z prowadzonej poprzednio przez niego przy sztabie generalnym Abteilung Fremde Heere Ost, dostarczającej danych i analiz sytuacji po stronie wroga na froncie wschodnim.

FHO Gehlena słynęła z systematycznej i dokładnie udokumentowanej drobiazgowej pracy, odróżniającej ją (wg Waltera Schellenberga) od innych niemieckich służb wywiadowczych czasów narodowego socjalizmu.

Powiązania z nazizmem

Gehlenowi udało się, choć sam temu zaprzecza^[2], zwerbować do nowej służby sporą liczbę swoich jeszcze żyjących wcześniejszych współpracowników, gdyż często otrzymywali na nowym stanowisku nową tożsamość. Zatrudnieni zostali w dużej części wcześniejsi oficerowie SS, SD, Gestapo, a przede wszystkim Wehrmachtu. Przeprowadzone na początku lat 50. przez CIA śledztwo wykazało, że od 13 do 28 procent pracowników Organizacji Gehlena to byli członkowie NSDAP, z których od 5 do 8 procent to byli członkowie SS, SD albo SA^[3]. W przybliżeniu pod koniec lat 40. około 400 pracowników zazwyczaj wysokiej rangi posiadało taką przeszłość. Jeszcze w latach 70. od 25 do 30 procent zatrudnionych w BND było niegdyś członkami tych organizacji.

Stworzyli oni służbę wywiadowczą początkowo bez nazwy, choć zwyczajowo zwaną „Organisation Gehlen”, w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Rząd USA był zainteresowany wiedzą specjalistyczną wywiadowców III Rzeszy, bo jego własne służby specjalne w tym czasie, gdy rozpoczynała się zimna wojna, nie dysponowały niemal żadną wiedzą o sowieckim wojsku. Obok wywiadu wojskowego i szpiegostwa przeciw sowieckiej strefie okupacyjnej w Niemczech i innym państwom bloku wschodniego Organizacja Gehlena miała się też zajmować obroną przed „zagrożeniem komunistycznym” wewnątrz Niemiec Zachodnich.

W strukturach armii USA

Amerykanie wykorzystali nową służbę wywiadowczą najpierw jako komórkę własnej armii. 1 lipca 1949 przejęła ją założona w 1947 r. CIA. Kierownikiem CIA w Pullach od listopada 1948 do 1956 r. był działający pod kryptonimem „Kent J. Marshall” James H. Critchfield(inne języki). W tym czasie OG była finansowana przez USA roczną kwotą 1,5 mln dolarów amerykańskich^[4]. Pierwszą ważną dla Amerykanów operacją Organizacji był wywiad radiowy Wojskowych Sił Powietrznych ZSRR podczas berlińskiego mostu powietrznego. Przemyt szpiegów i sabotażystów do Europy Wschodniej i ZSRR w znacznym stopniu nie odnosił w tym czasie powodzenia.

Operacja Hermes

Od 1947 r. Gehlen rozpoczął ankietę pod kryptonimem „Aktion Hermes”^[5] wśród 3,1 mln żołnierzy uwalnianych w tym czasie z sowieckich obozów jenieckich i innych osób powracających do Niemiec. Agenci OG obejmowali stałe stanowiska w obozach repatriacyjnych zachodnich stref i następnie RFN. Niemal każdy repatriant – tak żołnierz, jak i cywil – miał styczność z agentami, którzy go wypytywali o obozy, w których przebywał i o zakłady, w których pracował. Przede wszystkim agentów interesowali szpiedzy strony przeciwnej i kursanci Antify z sowieckich obozów. Tych, u których dopatrzono się komunistycznych wpływów, OG zapisywało w specjalnej kartotece jako potencjalnych wrogich agentów. Agenci Gehlena, prawie wyłącznie starzy koledzy z FHO, SS i Abwehry, uzyskali tym sposobem obszerną wiedzę ze sprawozdań z pierwszej ręki od ludzi, którzy wschód „poznali jak dotąd nikt z zachodu”^[6][7].

Jefferson Adams precyzuje w 2009, że w późniejszym intensywnym badaniu repatriantów, których wstępne badanie wypadło obiecująco, agenci używali w stosunku do nich kryptonimu „Historisches Forschungsinstitut Wiesbaden”. Tematy priorytetowe obejmowały sowiecki przemysł, uzbrojenie, telekomunikację i postawę ludności względem władzy. Gdy agenci Gehlena stwierdzili podczas ankiety wyraźny wzrost produkcji czołgów i samolotów wojskowych w Związku Radzieckim po 1945, wywołało to niepokój wśród amerykańskich wojskowych, do których docierały wszystkie raporty.

W miarę jak strumień repatriantów się zmniejszał, miejsce Operacji Hermes zajmowała dywersja, przede wszystkim przeciwko Polsce, np. w 1952 r.^[8] Dywersanci docierali do kraju docelowego przez Bałtyk.

Struktura

Centrala OG w Pullach nosiła nazwę Generaldirektion (generalna dyrekcja). Podlegały jej liczne przedstawicielstwa generalne (Generalvertretungen)^[9]:

• utworzona już w 1946 jako Agencja 114 (Dienststelle 114) GV L w Karlsruhe (kierunki wywiadu: aktywność komunistyczna, NRD, aktywny kontrwywiad w bloku wschodnim)
• GV B w Hamburgu i Bremie (kierunki wywiadu: NRD, marynarka wojenna)
• GV H w Darmstadt (kierunki: NRD, Polska, ZSRR)
• GV G w Monachium (kierunki: NRD, Bałkany)
• GV C w Söcking(inne języki) pod Monachium (kierunki: NRD, Austria, Czechosłowacja)

Przedstawicielstwa generalne (GV) dysponowały zamaskowanymi przedstawicielstwami rejonowymi (Bezirksvertretungen – BV), podprzedstawicielstwami (Untervertretungen – UV) do naboru, kształcenia i prowadzenia agentów, przygranicznymi filiami (Filialen) jako adresami kontaktowymi dla informatorów, a także samodzielnie działającymi grupami, często współpracowników zagranicznych, Sonderverbindungen – SV – związkami specjalnymi^[10].

Często używano oddziałów firm dla zamaskowania działalności i tworzono w nich punkty kontaktowe OG. Filie firmy spedycyjnej Kuehne + Nagel w Bremie, Monachium i Bonn służyły za takie urzędy działalności agenturalnej.

Przejęcie przez RFN

Już w 1951 rozpoczęła się dyskusja nt. utworzenia jednej albo więcej służby wywiadu na poziomie federalnym^[11]. Według raportu CIA nazwa „Bundesnachrichtendienst” została użyta po raz pierwszy w sierpniu i wrześniu 1952 w rozmowach w Urzędzie Kanclerza Federalnego. W tajnych rozmowach założycielskich, które odbyły się w biurze ówczesnego radcy ministerialnego Karla Gumbela, wzięli udział obok Hansa Globke i Reinharda Gehlena także współpracownicy Gehlena: Hans von Lossow, Horst Wendland(inne języki) i Werner Repenning(inne języki)^[12]. Jednym z rezultatów tych rozmów była decyzja o rozpoczęciu od 1 kwietnia 1953 finansowania OG ze śródków RFN.^[13] 1 kwietnia 1956, równocześnie z utworzeniem Bundeswehry, Organizacja Gehlena została przejęta wraz ze swoim szefem przez RFN i otrzymała nazwę „Bundesnachrichtendienst”.

Infiltracja służb wschodnich

Już w pierwszych latach istnienia Organizacji Gehlena sowieckie KGB zdołało umieścić w późniejszym BND „kreta” w osobie Heinza Felfe, którego wykryto dopiero w 1961 r. Jeszcze zanim wstąpił do OG w 1951, KGB wykorzystała przy werbunku Felfe jego uwikłanie w zbrodnie nazizmu.