Roman Damian Sanguszko

Roman Damian Sanguszko herbu Pogoń Litewska (ur. 17 października 1832 w Przeworsku, zm. 1 listopada 1917 w Sławucie) – polski książę, ordynat zasławski i kolekcjoner.

Ten artykuł dotyczy Romana Damiana Sanguszki. Zobacz też: inne osoby o imieniu i nazwisku Roman Sanguszko.

Roman Damian Sanguszko

Anonimowy portret Romana Damiana Sanguszki z XIX wieku
Pogoń Litewska
Książę
Rodzina	Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska
Data i miejsce urodzenia	17 października 1832 Przeworsk
Data i miejsce śmierci	1 listopada 1917 Sławuta
Ojciec	Władysław Hieronim Sanguszko
Matka	Izabela Maria Lubomirska
Żona	Karolina Thun-Hohenstein, c. Friedricha von Thun und Hohenstein
Dzieci	bezpotomny
Odznaczenia

Roman Damian Sanguszko portret olejny Kazimierza Pochwalskiego

Życiorys

Dzieciństwo i młodość spędził w Galicji^[1]. Studiował na Sorbonie, m. in. fizykę, gdzie uzyskał bakalaureat z nauk wyzwolonych (1851)^[1]. Dzięki staraniom swej matki Izabeli Marii z Lubomirskich w 1853 otrzymał zgodę na przejęcie części spadku - dobra wołyńskie po swoim dziadku gen. Eustachym Sanguszce^[2]. W maju 1855 uzyskał poddaństwo rosyjskie. W latach 1855–1862 odbył służbę wojskową w armii rosyjskiej, gdzie został awansowany na stopień rotmistrza gwardii. Przez pewien czas pełnił funkcję attaché ambasady rosyjskiej w Neapolu i Berlinie. Przeniesiony do rezerwy z powodu stanu zdrowia leczył się za granicą. Po powrocie do kraju w 1866 został mianowany członkiem głównego zarządu stadnin państwowych, koniuszym dworu i tajnym radcą. Przejął akże osobisty zarząd dóbr rodzinnych znajdujących się w zaborze rosyjskim^[1]. Od 1868 był mężem pochodzącej z arystokracji czeskiej Karoliny z domu Thun-Hohenstein (1848-1916). Nie mając dzieci, adoptowali – bez przekazania nazwiska – dwie córki zmarłej Eufemii z Radziwiłłów Rzyszczewskiej, które nie wyszły za mąż i mieszkały w Sławucie.

Jako konserwatywny ziemianin cieszył się szacunkiem na dworze carskim. Unikał działalności politycznej; nie brał nawet udziału w uroczystościach dworskich. Mimo licznych próśb i nacisku władz, w maju 1906 nie zgodził się na kandydowanie w wyborach do rosyjskiej Dumy Państwowej i Rady Państwa. W końcu 1907 został wybrany na prezesa Polskiego Stronnictwa Krajowego guberni kijowskiej, wołyńskiej i podolskiej^[1]. Pełnił funkcję sędziego pokoju, był także członkiem licznych komisji gubernialnych a także radnym ziemstwa zasławkiego^[1].

W roku 1907 utworzył za zgodą cara Mikołaja II Romanowa ordynację zasławską w guberni wołyńskiej^[3]. Ordynacja obejmowała 95 wsi i 3 miasta (Sławuta, Zasław, Kornica), a także folwarki podzielone na 3 klucze (sławucki, zasławski, białogrodzki). Klucz sławucki obejmował 61 folwarków z 25 tys. ha gruntów ornych, 38 tys. ha lasów iglastych, 3 750 ha lasów liściastych oraz łąk, oraz 3 tys. stawów, jezior i nieużytków^[4]. Właściciele dysponowali, obejmującą blisko 2,5 tys. koni, stadniną z nagradzanymi w Europie złotymi medalami klaczami arabskimi. Sama Sławuta posiadała przed I wojną światową dwa banki prywatne, fabrykę sukna, która produkowała słynne „burki sławuckie”, liczne zakłady przetwórstwa rolnego, zakład leczenia kumysem^[5]. Dziedzicem ordynacji w 1912 roku został jego bratanek Roman Władysław Sanguszko^[3].

Wspomagał liczne instytucje, m. in. przez wiele lat dotował katolickie seminarium duchowne w Żytomierzu i kościoły różnych wyznań. W 1903 podarował Zakładowi Narodowemu im. Ossolińskich kwotę 50 tysięcy koron. Wspomógł także Muzeum Czapskich w Krakowie i Towarzystwo Popierania Nauki Polskiej we Lwowie^[1]. Był znanym kolekcjonerem. Prowadził prace porządkowe w odziedziczonej bibliotece (25 tysięcy tomów) i archiwum Sanguszków, Ostrogskich i Lubomirskich w Sławucie^[1], początkowo przy pomocy znanego heraldyka Zygmunta Radzymińskiego^[6][7], a następnie od 1881 historyka Bronisława Gorczaka (1854–1918)^[8]. Ten ostatni opublikował na temat tamtejszych archiwaliów dwa katalogi^[9], a także w latach 1887–1910 we współpracy z Z. Radzimińskim siedem tomów dokumentów z Archiwum książąt Lubartowiczów-Sanguszków w Sławucie^[8]. Dla biblioteki i archiwum przeznaczył oddzielny budynek przebudowanych dawnych stajni. W 1915 przewiózł część zbiorów do Gumnisk pod Tarnowem, gdzie były przechowywane do 1945^[10]. Najcenniejsze jednak pergaminy pozostały jednak w archiwum sławuckim i uległy zniszczeniu podczas wydarzeń wojennych a następnie rewolucji. Część księgozbioru wywieziona do Rosji została rewindykowana w roku 1923 i wcielona do zbiorów w Gumniskach^[1].

Roman Sanguszko został zabity w splądrowanym i spalonym pałacu w Sławucie przez zrewoltowanych żołnierzy z 264 Pułku Zapasowego armii carskiej i miejscowych chłopów^[11]. Pochowany w grobach rodzinnych w podziemiach kościoła św. Doroty w Sławucie^[1].

Galeria

• 
  Pałac Sanguszków w Sławucie - rys. Napoleona Ordy
• 
  Sławuta - fabryka wyrobów metalowych (1874)
• 
  Sławuta - pałac księcia Romana Damiana Sanguszko zimą (pocz. XX wieku)
• 
  Wyjazd księcia Romana Damiana Sanguszki ze swego pałacu w Sławucie, fotografia z pocz. XX wieku
• 
  Ciało zamordowanego księcia Romana Damiana Sanguszki, 1917
• 
  Nagrobek księcia Romana Damiana Sanguszki w kościele św. Doroty w Sławucie przed 1939

Rodzina

Urodzony w arystokratycznej rodzinie ziemiańskiej. Był synem Władysława Hieronima i Izabeli Marii z Lubomirskich, bratem Jadwigi Klementyny (1830-1918) żony księcia Adama Stanisława Sapiehy, Pawła Romana (1834-1876), Heleny (1836-1891), Eustachego Stanisława (1842-1903)^[12].

Przodkowie

16. Paweł Karol Sanguszko (1680-1750)

8. Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812)

17. Barbara Urszula Dunin (1718-1791)

4. Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844)

18. Eustachy Potocki (1720-1768)

9. Cecylia Urszula Potocka (1743–1772)

19. Marianna Kącka (1710-1768)

2. Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870)

20. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)

10. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)

21. Anna Józefa Rybińska (?-1778)

5. Klementyna Czartoryska (1780-1852)

22. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)

11. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)

23. Anna Sanguszko (1739-1765)

Roman Damian Sanguszko

24. Stanisław Lubomirski (1704-1793)

12. Józef Aleksander Lubomirski (1749-1817)

25. Ludwika Honorata Pociej (1726-1786)

6. Henryk Ludwik Lubomirski (1777-1850)

26. Józef Sylwester Sosnowski (1729-1783)

13. Ludwika Sosnowska (1751-1836)

27. Tekla Despot-Zenowicz (1731-?)

3. Izabela Maria z Lubomirskich (1808-1890).

28. Stanisław Kostka Czartoryski (1700-1766)

14. Józef Klemens Czartoryski (1739-1810)

29. Anna Józefa Rybińska (?-1778)

7. Teresa Czartoryska (1785-1868)

30. Antoni Barnaba Jabłonowski (1732-1799)

15. Dorota Barbara Jabłonowska (1760-1844)

31. Anna Sanguszko (1739-1765)

Na podstawie: AdamA. Boniecki AdamA., Herbarz polski, t. XV (s. 56), t. III (s. 319). Brak numerów stron w książce; Jerzy Sewer Dunin-Borkowski, Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich, Warszawa-Lwów 1908, s. s. 57–58, 123-124;.Z. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997, s. 66, 152, 153, 370–373.;