Rudolf Virchow

Rudolf Ludwig Karl Virchow (ur. 13 października 1821 w Schivelbein, zm. 5 września 1902 w Berlinie) – niemiecki patolog, antropolog i higienista, jeden z założycieli „medycyny społecznej”^[a][1], w latach 1849–1902 profesor uniwersytetów w Würzburgu i Berlinie, organizator życia naukowego^[2]. Laureat Medalu Copleya (1892).

Rudolf Virchow

Data i miejsce urodzenia	13 października 1821 Schivelbein
Data i miejsce śmierci	5 września 1902 Berlin
Profesor nauk medycznych
Specjalność: antropologia, patologia, higiena
Alma Mater	Uniwersytet w Berlinie
Habilitacja	1847
Profesura	1849
Doktor honoris causa Uniwersytet Jagielloński – 1900
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet w Berlinie Uniwersytet w Würzburgu
Odznaczenia
Nagrody
Medal Copleya

Życiorys

Dzieciństwo

Dom w Świdwinie

Urodził się 13 października 1821 w miejscowości Schivelbein (dziś Świdwin), gdzie jego ojciec, Carl Christian Virchow, był urzędnikiem miejskim (skarbnikiem) i rolnikiem^[3] (według innych źródeł Rudolf Virchow był jedynym synem kupca^[4]). Matka, Johanna Maria z domu Hesse^[b], pochodziła z Białogardu (niem. Belgard). Dziadkowie ze strony ojca i ze strony matki byli rzeźnikami^[3].

Rudolf Virchow ukończył szkołę średnią w roku 1839 w Koszalinie (niem. Köslin, łac. Coslinum)^[3][5]. Otrzymał stypendium wojskowe, które pozwoliło mu na podjęcie studiów medycznych w Berlinie^[4].

Studia i pierwsze lata pracy zawodowej

Studiował na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie jego nauczycielem był Johannes Peter Müller. Pracę dyplomową obronił 21 października 1843^[6]. W czasie badań formułował nowy „komórkowy model choroby” (por. cytopatologia i histopatologia) – dokonał prób scharakteryzowania reumatyzmu w powiązaniu z badaniami zmian w rogówce (przyjął założenia niepoprawne w kontekście dzisiejszej wiedzy). W roku 1844 został asystentem i uczniem Roberta Froriepa, prosektora(inne języki) i konserwatora w muzeum patologicznym szpitala Charité, a w roku 1846 jego następcą.

Pathological institution
w Würzburgu

Założyciele „Societas physico-medic“^[7] (Rudolf Virchow stoi pierwszy od lewej)

W roku 1847 uzyskał habilitację na Uniwersytecie Berlińskim i – wspólnie z przyjacielem i współpracownikiem w Charité, Benno Reinhardtem(inne języki) – założył czasopismo Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medicin^[c][4][6]. Celem tej inicjatywy było tworzenie porozumienia między przedstawicielami różnych specjalizacji lekarskich, np. medycyny klinicznej, anatomii patologicznej, fizjologii, epidemiologii itp. Podobne cele realizowali twórcy Physikalisch-Medizinische Gesellschaft, utworzonego w grudniu 1849 roku w Würzburgu. Rudolf Virchow dołączył do grupy inicjatorów, do której należeli Albert von Kölliker, Johann Joseph von Scherer, Franz Kiwisch von Rotterau i Franz von Rinecker.

Początki starań o zdrowie publiczne

Zimą 1847/1848 r. na pogrążonym w depresji Górnym Śląsku wybuchła epidemia tyfusu. Zbiegła się z głodem, będącym skutkiem nieurodzaju w poprzednich latach. Pojawiła się nawracająca "gorączka głodu". Władze centralne w Berlinie powołały komisję zobowiązaną do przeanalizowania sytuacji i opracowania zaleceń postępowania. Został do niej włączony 26-letni Rudolf Virchow, wówczas prosektor i adiunkt patologii w szpitalu Charité^[1].

Autorzy raportu stwierdzili, że epidemia jest w większym stopniu problemem społecznym niż medycznym – niezbędne są radykalne zmiany polityki społecznej. Od lipca 1848 do czerwca 1849 Virchow, wspólnie z Rudolfem Leubuscherem(inne języki) (przyjacielem ze studiów, ordynatorem szpitala Charité), redagował tygodnik Die medicinische Reform^[8]. Zaczął być określany jako socjalista. Był aktywny w czasie Wiosny Ludów (rewolucja marcowa 1848). Został zawieszony na stanowisku w Charité i stracił pensję państwową. Dopiero w 1849 roku dostał powołanie na katedrę anatomii patologicznej na Uniwersytecie w Würzburgu, a w 1856 roku mógł wrócić na stanowisko profesora patologii w Charité. Pracował tam do śmierci w 1902 roku.

Uczestnictwo w życiu politycznym

Rudolf Virchow był jednym z grupy założycieli i liderów liberalnej Niemieckiej Partii Postępu (Deutsche Fortschrittspartei(inne języki)). Do grupy należeli historyk poeta i prawnik Theodor Mommsen, wynalazca przemysłowiec Werner von Siemens, właściciel fabryki Paul Singer i inni. Partia zdobyła większość głosów w pierwszej turze wyborów do Reichstagu w 1861 roku i była najsilniejszą frakcją w pruskiej Izbie Reprezentantów. W jej programie założycielskim przewidywano reformy konstytucyjne. Partia opowiadała się m.in. za demokracją przedstawicielską, rządami prawa i przyznaniem szerokich uprawnień samorządom lokalnym^[9].

Grupa posłów Deutsche Freisinnige Partei(inne języki) w Reichstagu (1889)

Był twórcą pojęcia Kulturkampf – użył go 17 stycznia 1873 podczas przemówienia w niższej izbie Pruskiego Sejmu Krajowego.

Jako polityk nie przerywał starań na rzecz zdrowia publicznego (np. usługi medyczne dla ubogich, szczepienia dla dzieci, realizacja różnych projektów sanitarnych)^[1] (przykład: Die Interpellation des Abgeordneten Virchow an den Cultus-Minister von Mühler, in Betreff der Ling-Rothstein'schen sogenaunten rationellen Gymnastik, 1862^[10]). W okresie pruskiego konfliktu konstytucyjnego(inne języki) Virchow uczestniczył w burzliwych debatach parlamentarnych (liberałowie domagali się realizacji żądań z okresu rewolucji marcowej 1848 roku, np. odpowiedzialności rządu przed parlamentem). Virchow bywał bezkompromisowy. Doprowadziło to m.in. do głośnego wyzwania na "pojedynek" przez Bismarcka (zob. Trichinen und die Duell-Forderung Bismarcks an Virchow im Jahre 1865^[11]).

Obszary działalności naukowej

Biologiczne badania naukowe

Virchows Archiv(inne języki) 1847

XIX wiek jest nazywany „nową erą biologii”. Szybko rosnące zasoby wiedzy i doskonalone techniki badawcze ułatwiały gromadzenie faktów naukowych, formułowanie nowych hipotez i tworzenie teorii naukowych (zob. metoda naukowa).

Rudolf Virchow jako jeden z pierwszych wykonywał biopsje, sformułował pojęcie białaczki i amyloidozy, pozostawił cenne prace na temat nowotworów, zakrzepów, zatorów i gruźlicy, zajmował się także mianownictwem medycznym (zob. eponimy medyczne). Rozszerzył teorię komórkową. Kontrowersje budziła np. koncepcja Rudolfa Virchowa dotycząca patologii komórkowej^[d]. Błędne okazało się twierdzenie, że leukocyty odgrywają zasadniczą rolę w transporcie bakterii po organizmie^[12].

Wybrane prace

Strona tytułowa Patología celular (wyd.II, 1859)

• Specielle pathologische Anatomie 1858^[13]
• Die krankhaften Geschwülste. Dreissig Vorlesungen, gehalten während des Wintersemesters 1862-1863 A. Hirschwald, Berlin 1863 – 1865. 3 Bde.
• Canalisation oder Abfuhr? 1869.
• Die Einheitsbestrebungen in der wissenschaftlichen Medicin. Berlin 1849.
• Die öffentliche Gesundheitspflege. [w:] Die Medicinische Reform. 1.1848,5, 21-22; 7, 37-40; 8, 45-47; 9, 53-56.
• Gesammelte Abhandlungen auf dem Gebiete der öffentlichen Medicin und der Seuchenlehre. 2 Bde. Berlin 1879.
• Gegen den Antisemitismus. 1880.
• Die Cellularpathologie in ihrer Begründung auf physiologische und pathologische Gewebelehre. Verlag von August Hirschwald, 1871^[14]

Badania historyczne (archeologia, peleoantropologia)

W 1871 roku Rudolf Virchow prowadził pierwsze wykopaliska archeologiczne w Wolinie (zob. Wolinianie). Prowadził wykopaliska również w innych rejonach Pomorza (archeologów interesują m.in. okolice dzisiejszego Marianowa. Uważał się za Pomorzanina, potomka Słowian i wykazywał to w swoich pracach o historii Pomorza Zachodniego, wiążąc pochodzenie swojej rodziny i nazwisko z jeziorem Wirewo (niem. Virchow-See, obecne Wierzchowo)^[5].

Artykuły publikował m.in. w czasopiśmie Baltische Studien^[15][16]. Spostrzeżenia opublikowane w pierwszym z artykułów („Baltische Studien” 1868) referował w roku 1865 na posiedzeniu stowarzyszenia „Verhandlungen der medizinischen Gesellschaft” w Berlinie. Dotyczyły one „kości patologicznych” kompletnego szkieletu, osobiście wydobytego w roku 1864 z wczesnohistorycznego grobowca w pobliżu Stargardu^[5].

Wiele uwagi Virchow poświęcił historii klasztoru Kartuzów w Świdwinie, ufundowanego przez Konrada von Erlichshausena, wielkiego mistrza krzyżackiego w latach 1441–1449.

Baltische Studiende(inne języki)^[15] (1832)

Za istotną dla swoich badań Virchow uznał informacje o darowiźnie złożonej w 1443 roku przez zachodniopomorski ród szlachecki Borków oraz darowiznę z 1447 roku w postaci budynku w Świdwinie i gruntów poza miastem, dokonaną przez miasto. Panowanie krzyżackie nad Świdwinem skończyło się w roku 1454 – władzę objęli elektorzy brandenburscy. Virchow stwierdził, że klasztor „był straconą pozycją w prastarym kraju słowiańskim”^[5] (zob. też historia Świdwina).

Publikacje na temat historii Pomorza

W pracy pt. Rudolf Virchow o dziejach Pomorza (1960) Stanisław Schwann wymienił^[5]:

• Bronzefunde aus einem Grabhügel bei Zuch, „Verhandlungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgeschichte”, Berlin 1875, s. 25 i dalsze (współautor von Graudecker).
• Das Karthaus von Schivelbein (artykuł niepodpisany), „Baltische Studien” 1843, zesz. 2, s. 51–94
• List pisany do ojca z Berlina, datowany 22 lutego 1842 r. Briefe an seine Eltern (1839–1864), wyd. M. Rabl, Leipzig 1906, s. 47; Virchow Werk und Wirkung, wyd. F.Boenheim, Berlin 1957, s. 39
• Münzfund bei Claushagen, „Baltische Studien” 1869, s. 114–115
• Pathologische Knochen aus einem Hünengrab, „Verhand lungen der Berliner medizinischen Gesellschaft”, t. I. „Baltische Studien” 1868, s. 348–351

Nachrichten über deutsche Alterthumsfunde (1890)

• Schivelbeiner Alterthümer (I. Die Abtrennung Schivelbeins von Pommern, II. Die Herren von der Elbe, III. Ethymologisches), „Baltische Studien” 1866, z. 1, s. 179––196
• Steinsetzungen bei Schivelbein, „Verhand lungen der Berliner Gesellschaft für Anthropologie, Ethnologie und Urgesch ichte”, Berlin 1877, s. 468 i dalsze
• Uber pommersche Gräberfelder, besonders bei Storkow, Mulkentin und Gross-Wachlin zwischen Stargard und Massow, „Baltische Studien” 1869, s. 103–113
• Zur Geschichte von Schivelbein (I. Quellen, II. Nachträge zur Geschichte des Karthauses, III. Die Landvögte von Polenz), „Baltische Studien” 1847, zesz. 2, s. 1–33

Nachrichten über deutsche Altertumsfunde

O trwałości zainteresowania Virchowa odczytywaniem historii ze śladów archeologicznych świadczy m.in. podjęta w roku 1890, decyzja o wydawaniu „Nachrichten über deutsche Altertumsfunde”^[17] – zbioru artykułów dotyczących różnych niemieckich znalezisk starożytnych. Archiwizacja tekstów, umożliwiła interpretację m.in. licznych archeologicznych odkryć dokonywanych niezależnie na dużym obszarze wędrówki plemion germańskich, polskich i innych. Już w pierwszym roku ukazała się praca nt. urny znalezionej przez archeologów w pobliżu miejscowości Nienburg (Saale). W następnych dziesięcioleciach liczne podobne urny znaleziono na terenie Saksonia-Anhalt, co umożliwiło zdefiniowanie kolejnej kulturowej grupy, nazwanej – od miejsca pierwszego odkrycia – Nienburger Tasse(inne języki).

A

B

C

Przykład badań paleoantropologicznych

A. Urna z kulturowej grupy Nienburger Tasse(inne języki), znaleziona w pobliżu Hohnhorst(inne języki) (2014) B. Epoka żelaza: pole żółte – kultura Harpstedt-Nienburg, ciemnoczerwone – jastorfska

C. Kolekcja do badań paleoantropologicznych (Charité 1895)

Wytrwałe gromadzenie eksponatów i badania paleopatologiczne nie zmieniły błędnego przekonania Virchowa, że opisana przez Darwina teoria ewolucji jest tylko hipotezą, wymagającą sprawdzenia.

Troja

Rudolf Virchow był przyjacielem Heinricha Schliemanna i Franza Boasa (etnologa, prekursora antropologii kulturowej). Osobiście uczestniczył w wykopaliskach w Troi w 1879 roku. Po odkryciu tzw. Skarbu Priama pośredniczył w przekazaniu kolekcji trojańskiej Schliemanna do Berlińskiego Muzeum Etnologicznego^[18].

Odznaczenia i wyróżnienia

• – Honorowe obywatelstwo Berlina
• 1872 – Order Olgi
• 1884 – Foreign Member of the Royal Society
• 1892 – Medal Copleya za badania w dziedzinie patologii, anatomii i archeologii
• 1893 – Croonian Lecture
• 1898 – Medal Helmholtza
• 1900 – Austro-węgierska Odznaka Honorowa za Dzieła Sztuki i Umiejętności^[19]
• 1900 – tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego^[20].
• 1901 – Cothenius Medal
• 1901 – Orden Pour le Mérite Für Wissenschaften Und Künste^[21]

Upamiętnienie

Trzy czynniki ryzyka zakrzepicy żylnej^[e] (triada Virchowa)

W terminologii medycznej są znane nazwy:

• triada Virchowa
• węzeł Virchowa
• przestrzeń Virchowa-Robina

i inne eponimy z nazwiskiem Virchow (zob. sekcja Eponymous medical terms w haśle en:Rudolf Virchow)

Dowody pamięci o Rudolfie Virchowie znajdują się też w wielu miejscach świata. Jego imię nadano wielu instytucjom związanym z medycyną, np.:

Zobacz multimedia związane z tematem: Ulice Virchowa w Niemczech

• Rudolf Virchow Center w kampusie medycznym Uniwersytetu w Würzburgu^[22]
• Charité Campus Virchow-Klinikum w Berlinie^[23]
• Rudolf Virchow Klinikum w Glauchau^[24]
• "Rudolf Virchow Medal", Oregon State University Libraries' Special Collections & Archives Research Center
  

Krater Virchowa na Mare Smythii

Pomnik na Karlplatz (Berlin-Centrum)

Tablica pamiątkowa w rodzinnym mieście, Świdwinie

Upamiętnieniu sylwetki i dokonań R. Virchowa służy również książka pt. Rudolf Virchow: Four Lives in One (autor: Leslie Dunn)^[25].

Życie prywatne

Rose i Rudolf Virchow (1851)

Rudolf Virchow z Ernstem i Adelą

Żoną Rudolfa Virchowa była Rosalina Ferdynanda Amalia z domu Mayer urodzona 29 lutego 1832. Małżeństwo miało trzech synów i trzy córki^[3]:

1. Carl (ur. 1 sierpnia 1851 w Würzburgu, zm. 21 września 1912 w Berlinie)
2. Hans (ur. 10 września 1852 w Würzburgu, zm. 5 października 1940)
3. Adele (ur. 1 października 1855 w Würzburgu)
4. Ernst (ur. 24 sierpnia 1858 w Berlinie)
5. Marie (ur. 26 czerwca 1866 w Berlinie, zm. 24 XII 1917 w Lipsku)
6. Hanna (ur. 10 maja 1875 Berlin)

Drugi syn, Hans Virchow studiował medycynę w Berlinie, Bonn, Strasburgu i Würzburgu. Pracował w Instytucie Anatomicznym Uniwersytetu w Würzburgu (w 1889 został profesorem anatomii). W latach 1886–1920 wykładał anatomię Berliner Hochschule für bildende Künste). Od 1887 roku został członkiem Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina^[3].

Uwagi

1. Znana wypowiedź: "“Medicine is a social science, and politics is nothing more than medicine on a grand scale.”^[1]
2. zob. Ludwig Ferdinand Hesse (prawdopodobne pokrewieństwo)
3. Obecnie Virchows Archiv(inne języki)
4. Zellularpathologie(inne języki) nie była akceptowana powszechnie. Bywała uznawana za błędną^{[potrzebny przypis]} – bywają wspominane niefortunne polemiki m.in. z Pasteurem^{[potrzebny przypis]}. Współcześnie są publikowane uaktualniane wersje podręczników patologii komórkowej, np. An Introduction to Techniques and Applications, John Cook, Phil Warren, wyd. 3, 2015^[26]
5. „zakrzepica żylna” – zob. zakrzepica zatok żylnych mózgu, zakrzepica żył głębokich, zakrzepica żył wątrobowych, zakrzepica żyły wrotnej

Zobacz też

• Hipoplazja
• Potworniak
• Zakrzep