Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Białogard
miasto i gmina w województwie zachodniopomorskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Białogard (niem. Belgard) – miasto w Polsce, w województwie zachodniopomorskim, siedziba powiatu białogardzkiego oraz gminy wiejskiej Białogard. Dziewiąty ośrodek miejski województwa (pod względem liczby ludności).
Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r. Białogard liczył 23 811 mieszkańców[2] i był pod względem liczby ludności dziewiątym miastem w województwie zachodniopomorskim[3].
Białogard jest ośrodkiem handlowym i ma magazyn zbożowy.
Remove ads
Położenie
Położone jest na Równinie Białogardzkiej, nad rzeką Parsętą i mniejszą rzeką Liśnicą, ok. 145 km na północny wschód od Szczecina. Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 25,73 km²[4]. Miasto stanowi 3% powierzchni powiatu.
Według danych z roku 2002[5] Białogard posiada:
- użytki rolne: 48%
- użytki leśne: 9%.
Toponimia
Nazwa notowana była wielokrotnie w czasie średniowiecza. Notuje go w roku 1124 Żywot Ottona, biskupa bamberskiego, jako Belgrod. W kronice Galla Anonima pojawia się jako civitas Albam[6] (aczkolwiek nie można wykluczyć, że kronikarz miał na myśli Białogardę[7]). W innych dokumentach historycznych nazwa notowana jest jako Belegarde (1159, 1176), Belegarda (1194), Belgard (1229). Końcówka -gard jest pozostałością pomorskiej formy będącej odpowiednikiem ogólnopolskiej -gród[8].
Na polskich mapach przed 1939[9] – m.in. na mapie wojskowej z 1937 r. – podano polski egzonim Białogród[10].
Przez krótki okres po II wojnie światowej miasto nosiło nazwę Białogród[11][12][13]. Obecna nazwa została wprowadzona rozporządzeniem ministrów Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 roku[14].
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Ta sekcja od 2009-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Obszar został włączony do państwa polskiego przez Mieszka I ok. 967 roku[15]. Pierwsze wzmianki historyczne u Galla Anonima – miasto królewskie i znakomite, zwane Białym (łac. Urbus regia et egregia. Alba nomine)[16]. Gród został zdobyty dwukrotnie w 1102 i 1107 roku przez Bolesława III Krzywoustego[17]. 2 sierpnia 1299 roku książę Bogusław IV nadał istniejącej już osadzie przywilej lokacyjny według zasad regulowanych przez prawo lubeckie[17]. Na XIV wiek przypada wzrost znaczenia miasta w życiu gospodarczym Pomorza Zachodniego. W roku 1307 nadano miastu prawo składu na wszystkie towary. W roku 1315 książę Warcisław IV przeniósł z Anklam do Białogardu rezydencję książęcą, która istniała tu do 1321[17]. Od roku 1386 Białogard należał do Związku Hanzeatyckiego[18].
W XV i XVI wieku Białogard dzielił zmienne losy Pomorza Zachodniego, związane z rywalizacją książąt pomorskich z Brandenburgią. W 1469 r. miał miejsce zatarg między Białogardem a Świdwinem, który przeszedł do historii jako tzw. wojna o krowę[17]. Upadek znaczenia miasta związany był z okresem wojny trzydziestoletniej, kiedy to liczba ludności spadła o dwie trzecie, a miasto popadło w długi z powodu konieczności utrzymywania garnizonów wojsk cesarskich i szwedzkich. Od kończącego wojnę pokoju westfalskiego w roku 1648 Białogard wchodził w skład Brandenburgii. Od 1714 roku Białogard był miastem garnizonowym, w 1724 powstał powiat białogardzki, w 1765 zabudowę miasta zniszczył potężny pożar[17]. Od połowy XIX wieku nastąpił rozwój przemysłu, głównie przetwórczego opartego na miejscowych produktach i surowcach rolno-leśnych. W połowie XIX wieku Białogard otrzymał też połączenie kolejowe ze Szczecinem, Koszalinem (1858) i Kołobrzegiem (1859) oraz Szczecinkiem (1878). W 1911 roku uruchomiono dwie linie kolei wąskotorowej: Białogard-Bobolice oraz Białogard-Rarwino (Białogardzka Kolej Dojazdowa).
W latach 1900–1901 wybudowano nowe koszary (ul. Kołobrzeska). Następne koszary oraz szpital wojskowy powstały w 2. połowie lat 30. XX wieku. W 1939 roku stacjonowały tu pułki zmechanizowane 32 dywizji, której sztab zlokalizowany był w Koszalinie. W okresie II wojny światowej na terenie miasta i w jego okolicach zlokalizowano kilka obozów dla robotników przymusowych i jeńców wojennych. W lutym 1945 r. przez miasto przeszły marsze śmierci jeńców alianckich z obozów jenieckich Stalag XX B i Stalag Luft IV[19][20]. Białogard został zdobyty 5 marca 1945 roku w wyniku bitwy przez oddziały radzieckie 19 Armii, 1 Armii Pancernej, 2 Samodzielnego Korpusu Kawalerii Gwardii oraz 1 Armii Wojska Polskiego. Dowództwo Armii Czerwonej lokuje w mieście silny garnizon wojsk, który stacjonował tu do 1993[17][21].
.jpg)
Po wojnie Białogard stał się siedzibą powiatu, obejmującego swoim zasięgiem tereny przedwojennego powiatu białogardzko-świdwińskiego (Kreis Belgard-Schievelbein). W latach 50. i 60. XX wieku, m.in. w następstwie braku ujęcia w tzw. planie 6-letnim, nastąpił regres przemysłu, który rozwijał się tylko przez rozbudowę i modernizację istniejących zakładów. W latach 70. XX wieku Białogard był znaczącym ośrodkiem przemysłu elektronicznego (filia Warszawskich Zakładów Radiowych „Rawar”, przekształcona następnie w nowy zakład „Unitra-Eltra”)[22]; pod firmą „Unicon” funkcjonuje do dziś, choć w znacznie ograniczonym zakresie. Jak dawniej zajmuje ciekawe architektonicznie zabudowania po dawnej elektrowni miejskiej między dwiema liniami kolejowymi[22].
W latach 1954–1972 miasto było siedzibą gromady Białogard, ale nie należało do niej.
W 1961 roku wzniesiono w mieście Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej przy ul. Kopernika[23].
W okolicy Białogardu, niedaleko wsi Podborsko, znajdowała się jednostka wojskowa Armii Radzieckiej na terenie której przechowywana była broń nuklearna[24].
Do lat 90. XX w.[25] stacjonowały tu 3 znaczne zgrupowania jednostek Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Obecnie dawne koszary są wyremontowane i zagospodarowane (mieszkania, szkoły, urzędy, przedsiębiorstwa)[26].
Remove ads
Zabytki
Podsumowanie
Perspektywa
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[27][28]:
- śródmieście miasta – stare miasto
- kościół parafialny pw. Narodzenia NMP, gotycki z 1310 r. do XIX wieku, rzymskokatolicki należący do dekanatu Białogard, diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej, metropolii szczecińsko-kamieńskiej
- kościół filialny pod wezwaniem św. Jerzego, ul. Świdwińska, wybudowany około XIV wieku na starych fundamentach dawnej pogańskiej świątyni. Pierwotnie była to kaplica i dom trędowatych położony poza murami miasta. Przebudowany w XV/XVI wieku. Murowana, ceglana budowla w układzie wendyjskim z elementami gotyckimi wznosi się na planie prostokąta. Kościół kilkakrotnie był niszczony przez pożary. w roku 1858 przeszedł gruntowny remont, podczas którego został też znacznie przebudowany. Obecny wygląd pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Dzisiaj jest to filiał rzymskokatolicki należący do parafii ewangelicko-augsburskiej Jezusa Dobrego Pasterza w Koszalinie, diecezji pomorsko-wielkopolskiej
- dawny cmentarz ewangelicki, obecnie komunalny wielowyznaniowy, ul. Szpitalna, z XIX w.
Mury obronne, bramy
- pozostałości murów obronnych, ul. Matejki, z XIV/XV w.
- Brama Wysoka, inaczej Połczyńska, ul. Grottgera; zbudowana łącznie z murami miejskimi w początkach XIV wieku – murowana budowla z cegły, na planie prostokąta stoi na fundamencie kamiennym; ma dwie kondygnacje, w dolnej ostrołukowy przejazd, w górnej ozdobiona trzema dwudzielnymi blendami z okienkami i manswerkowym fryzem, kryta dachem czterospadowym[17]. Fortyfikacja zachowała się jako jedyna z dwóch istniejących dawniej. Do końca XIX wieku służyła jako areszt miejski i mieszkanie dozorcy. Później, od roku użytkowana była przez Muzeum Regionalne. Obecnie jest siedzibą białogardzkich artystów[29]
- piwnice zamku, ul. Płowiecka 3, z XVIII w.
- ratusz, pl. Wolności 5, Rynek, z pierwszej połowy XIX w.
- spichlerz, obecnie magazyn, ul. Piłsudskiego 25, szachulcowo-murowany, z końca XVIII wieku, w połowie XIX wieku budynek przemysłowy
- dom z dwiema oficynami, ul. Najświętszej Marii Panny 3, z 1880
- dom, obecnie bank PKO, pl. Wolności 17, z 1910
inne zabytki:
Pomniki i miejsca pamięci narodowej
• Tablica upamiętniająca elektryfikację kolei
• Pomnik ku czci ofiar komunizmu
• Pomnik Orła Białego
• Pomnik upamiętniający 700 lat praw miejskich
- cmentarz żołnierzy radzieckich – cmentarz wojenny 763 oficerów i żołnierzy radzieckich 1. Frontu Białoruskiego, poległych podczas walk o Białogard w 1945 r. wraz z pomnikiem ku czci poległych żołnierzy z 1970 r.
Remove ads
Demografia
Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto miało 24 450 mieszkańców[30]. Według danych z 31 grudnia 2017 r. miasto miało 24 368 mieszkańców. Według danych z 1 stycznia 2020 Białogard liczył 24 146 mieszkańców[31].
Struktura demograficzna mieszkańców miasta Białogard 31 grudnia 2007[32]:
Gminę miejską Białogard zamieszkuje 50,5% ludności całego powiatu. Na 1 km² przypada 948 osób – tym samym jest to gmina o największej gęstości zaludnienia w powiecie.
Remove ads
Gospodarka
Na terenie Białogardu istnieje podstrefa Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej obejmującą wyznaczone 2 kompleksy[33].
W III kwartale 2012 Białogard miał 1989 zarejestrowanych bezrobotnych[34]
W 2016 wykonane wydatki budżetu gminy wynosiły 93,2 mln zł, a dochody budżetu 92,5 mln zł. Zobowiązania samorządu (dług publiczny) według stanu na koniec 2016 r. wynosiły 22 mln zł, co stanowiło 23,7% dochodów[35].
W Białogardzie znajduje się zakład produkcji płyt klejonych[36]. Ponadto w mieście ma miejsce produkcja w sektorze zbóż i traw[37].
Kolejny zakład zbożowo-młynarski zajmuje się produkcją mąki pszennej i żytniej[38].
W mieście zlokalizowany jest szpital powiatowy z 6 oddziałami[39].
Remove ads
Transport
Podsumowanie
Perspektywa
Przez Białogard przebiega droga wojewódzka nr 163 oraz dawna droga wojewódzka nr 166, która pełni rolę obwodnicy wschodniej. Planowana jest budowa północnej obwodnicy miasta[40], która obciąży ulice Połczyńską oraz Kołobrzeską. W odległości 7 km przebiega droga wojewódzka nr 112 (dawniej droga krajowa nr 6).
W Białogardzie działa komunikacja autobusowa prowadzona przez ZKM Białogard oraz prywatne firmy przewozowe do okolicznych miejscowości. Komunikacja miejska w Białogardzie ruszyła 29 kwietnia 1975 roku, choć za oficjalną przyjmuje się datę 1 maja 1975 roku[41]. Początkowo funkcjonowały dwie linie: Dworzec PKP - Połczyńska CPN oraz Os. Chopina - Kisielice Małe. W 1977 roku komunikacja miejska weszła w skład WPKM Koszalin, w strukturach którego była do 1991 roku. Od 1992 roku funkcjonuje jako gminny Zakład Usług Komunalnych (1992-1997), Zakład Komunikacji Miejskiej (1997-2002) i Zakład Komunikacji Miejskiej Sp. z o.o. (od 2002 r.).
W ciągu wszystkich lat zmieniał się eksploatowany tabor. Początkowo były to Jelcze 272 Mex, następnie Autosany H9-35, a obecnie 4 szt. Iveco Daily 70C18 / Dekstra LF38 oraz 4 szt. Solarisy Urbino 10.5[42]. Obsługiwane są 4 linie:
1: (Zakład BG P -) Zwinisław - Stamma - Połczyńska pętla[43]
2: (Zakład BG P -) Zwinisław - Stamma - Os. Zwycięstwa[43]
3: Stamma - Pękanino Cmentarz
4: Ustronie Miejskie / Pękanino Cmentarz - Połczyńska pętla[43].
Na stacji Białogard przecinają się dwie jednotorowe, zelektryfikowane linie kolejowe:
Do lat 90. XX wieku Białogard był także stacją końcową dla dwóch linii kolejki wąskotorowej tzw. Białogardzka Kolej Dojazdowa, która obecnie nie funkcjonuje.
Remove ads
Oświata
Podsumowanie
Perspektywa
W Białogardzie znajduje się biblioteka publiczna przy ul. Grunwaldzkiej 46, która posiada trzy filie:
- Filia nr 1 – ul. Chopina 29
- Filia nr 2 – ul. Komara 25
- Filia nr 3 – Biblioteka Pedagogiczno-Naukowa – ul. Dworcowa 2.
Miasto posiada 3 przedszkola miejskie:
- Przedszkole miejskie nr 1 „Bajka” – ul. 1 Maja 12
- Przedszkole miejskie nr 2 „Słoneczne” – ul. Chopina 4A
- Przedszkole miejskie nr 3 „Niezapominajka” ul. Kochanowskiego 21.
Lista szkół publicznych działających w Białogardzie od września 2017:
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marii Skłodowskiej-Curie – ul. Świdwińska 7
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bolesława Krzywoustego – ul. Chopina 8
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Mikołaja Kopernika – ul. Grunwaldzka 53 i ul. Kościelna 1
- Szkoła Podstawowa nr 5 im. Władysława Broniewskiego – ul. Kołobrzeska 23
- Liceum Ogólnokształcące im. Bogusława X – ul. Grunwaldzka 46
- Zespół Szkół Ponadpodstawowych, w ramach którego działa Technikum i Zasadnicza Szkoła Zawodowa – ul. Wyszyńskiego 14
- Zespół Szkół Specjalnych, im. Jana Pawła II – ul. Zamoyskiego 3A
- Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia. – ul. Dworcowa 4.
Lista szkół prywatnych działających w mieście:
- Prywatne Centrum Edukacyjne "Szkoły Sukces" (zespół szkół).
Remove ads
Kultura
Podsumowanie
Perspektywa
W październiku 2008 otwarto Centrum Kultury i Spotkań Europejskich, które organizuje różne imprezy kulturalne, np.: koncerty, przedstawienia teatralne. W CKiSE działają różne grupy artystyczne, m.in. Teatr Lalek Marko, Białogardzki Chór Kameralny Bel Canto i teatr Róż. W Białogardzie co roku odbywają się Międzynarodowe Dni Kultury Chrześcijańskiej.
Od roku 1969, rokrocznie w czerwcu, na przemian w Świdwinie i Białogardzie, odbywa się impreza rozrywkowa nawiązująca do wojny o krowę z 1469 roku.
Corocznie w lipcu lub sierpniu organizowane są Dni Białogardu – trwająca 2–3 dni impreza kulturalna, w czasie której występują polscy i zagraniczni artyści.
Sport
W kompleksie rekreacyjno-wypoczynkowym istnieje stosunkowo niedawno odnowiony stadion oraz klub sportowy z wieloma sekcjami. W lecie działają baseny miejskie.
- Atletyczny klub sportowy sekcja zapasy „AKS Białogard”
- Hala sportowa przy LO
- Klub Lekkoatletyczny „Iskra”
- Klub Piłkarski Iskra Białogard
- Klub Piłkarski „UKS Unia”
- Klub Piłkarski „Konsorcjum Białogard”
- Klub Sportowy Karate Kyokushin
- Kryta pływalnia BOSiR przy ul. Moniuszki 29
- Letnie baseny miejskie przy ul. Moniuszki 49
- Sekcja Karate Kyokushin
- Sekcja MMA, BJJ, zapasy, boks „AKS Grappling Białogard”
- Sekcja podnoszenia ciężarów
- Sekcja tenisa stołowego „UKS T-Tenis 2005”
- Stowarzyszenie Pływackie „Aqua” w Białogardzie
- UKS Herkules Białogard – zajęcia dla młodych koszykarzy i koszykarek
Remove ads
Wspólnoty religijne
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i wspólnoty wyznaniowe:
Katolicyzm
- Kościół greckokatolicki:
- parafia św. Jerzego, nabożeństwa prowadzone są w kościele rzymskokatolickim św. Jerzego[44]
- Kościół rzymskokatolicki (3 parafie należące do dekanatu Białogard diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej):
Protestantyzm
- Ewangeliczny Związek Braterski w RP:
- zbór w Białogardzie[48]
- Kościół Chrystusowy w RP:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP:
- filiał parafii w Koszalinie[50]
- Kościół Wolnych Chrześcijan w RP:
- zbór w Białogardzie[51]
- Kościół Zielonoświątkowy w RP:
Irwingianizm
- Kościół Nowoapostolski w Polsce:
- zbór w Białogardzie[53]
Restoracjonizm
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Białogard (Sala Królestwa ul. Szpitalna 12)[54]
- Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego:
- zbór Białogard[55]
Remove ads
Administracja
Podsumowanie
Perspektywa
Białogard ma status gminy miejskiej, miasto posiada 168 ulic. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej Białogardu 21 radnych[56]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedziba władz miasta znajduje się przy ul. 1 Maja.
Burmistrzowie Białogardu:
- 2002–2009 – Stefan Zdzisław Strzałkowski
- 2009–2010 – Zbigniew Raczewski
- 2010–2018 – Krzysztof Bagiński
- od 2018 – Emilia Bury
Miasto jest siedzibą władz powiatu białogardzkiego, a także władz wiejskiej gminy Białogard. W Białogardzie działa prokuratura rejonowa, znajduje się tu również sąd rejonowy[57].
Białogard jest członkiem Związku Miast Polskich i Nowej Hanzy. W 2005 miasto otrzymało Dyplom Europejski, a od 5 sierpnia 2007 posiada Flagę Europy[58].
Mieszkańcy Białogardu wybierają posłów z okręgu wyborczego nr 40, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Współpraca międzynarodowa
Miasto ma umowy partnerskie z następującymi miastami i gminami[59]:
Aknīste, Łotwa – od 1999 r.
Albano Laziale, Włochy – od 2 grudnia 2004 r.
Binz, Niemcy – od sierpnia 2002 r.
Caracal, Rumunia – od 4 sierpnia 2007 r.
Gnosjö, Szwecja – od 28 marca 2003 r.
Maardu, Estonia – od 4 sierpnia 2004 r.
Montana, Bułgaria – od 20 września 2014 r.
Olen, Belgia – od 12 listopada 2004 r.- Teterow, Niemcy – od 1970 r.
Osoby
urodzone w Białogardzie
- Zbigniew Baranowski (ur. 1991) – olimpijczyk z Rio de Janeiro w zapasach w stylu wolnym
- Dariusz Białkowski (ur. 1970) – polski kajakarz, dwukrotny brązowy medalista olimpijski
- Jerzy Borowczak (ur. 1957) – polityk i działacz związkowy, poseł na Sejm III oraz od VI do IX kadencji
- Otto Busse (1867–1922) – patolog
- Anna Chitro (ur. 1956) – polska aktorka teatralna i filmowa
- Maximilian Grävell (1781–1860) – prawnik
- Ludwig Ferdinand Hesse (1795–1876) – architekt
- Lech M. Jakób (ur. 1953) – pisarz
- Anna Maria Komorowska (ur. 1946) – polska hrabianka, matka Matyldy d’Udekem d’Acoz, żony Filipa I Koburga, króla Belgów
- Jacek Kosmalski (ur. 1976) – polski piłkarz grający w Polonii Warszawa
- Aleksander Kwaśniewski (ur. 1954) – prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995–2005
- Christian Lis (ur. 1973) – polski ekonomista, dr hab. nauk ekonomicznych, profesor nadzwyczajny Instytutu Ekonomii i Finansów Uniwersytetu Szczecińskiego.
- Ewald von Massow (1869–1942) – niemiecki generał
- Hans Martin Schaller (1923–2005) – niemiecki historyk
- Damian Skoczyk (ur. 1995) – polski piosenkarz
- Marcin Franc (ur. 1992) – polski aktor musicalowy, filmowy, telewizyjny, dubbingowy i wokalista.
- Dariusz Szubert (ur. 1970) – polski piłkarz, srebrny medalista olimpijski z 1992
- Joachim Utech (1889–1960) – rzeźbiarz
- Andrzej Wasilewicz (1951–2016) – polski aktor Teatru Powszechnego w Warszawie
związane z miastem
- Czesław Berka (1925–1988) – ksiądz rzymskokatolicki, kanonik kapituły koszalińsko-kołobrzeskiej; pełnił posługę i zginął w Białogardzie
- Erika Fuchs (1906–2005) – tłumaczka; mieszkała w Białogardzie
- Josquinus ab Holtzen (?–1657) – kompozytor, kantor białogardzki
- Marcin Jurecki (1976–2008) – polski zapaśnik, wielokrotny reprezentant Polski w stylu wolnym; mieszkał w Białogardzie
- Leon Mroczkiewicz (1900–1971) – profesor, leśnik; mieszkał w Białogardzie
- Czesław Niemen (1939–2004) – kompozytor, multiinstrumentalista, piosenkarz i autor tekstów piosenek; w młodości mieszkał w Białogardzie
Przypisy
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads