Rzęśl

Rzęśl (Callitriche L.) – rodzaj roślin należących do rodziny babkowatych (w dawniejszych systemach zwykle zaliczany do drobnej rodziny rzęślowatych Callitrichaceae). Należy do niego ok. 60^[4]–75^[5] gatunków występujących niemal na całej Ziemi^[6], głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym^[7]. W Europie rośnie 11 gatunków^[6], z czego 6 w Polsce: rzęśl długoszyjkowa (C. cophocarpa), hakowata (C. hamulata), jesienna (C. hermaphroditica, syn. C. autumnalis), wielkoowockowa (C. stagnalis), wiosenna (C. palustris, syn. C. verna)^[8] i płaskoowockowa (C. platycarpa), a być może także C. brutia^[9].

Rzęśl

1 – rzęśl hakowata, 2 – rzęśl jesienna
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	babkowate
Rodzaj	rzęśl
Nazwa systematyczna
Callitriche L. Sp. Pl. 969. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Callitriche palustris L.[3]
Synonimy
Stellaria Séguier Stellina P. Bubani[3][4]

Są to rośliny wodne, rosnące w wodach stojących lub wolnopłynących. Po wyschnięciu zbiorników zwykle rosną nadal w mule dennym^[7]. Szczególną cechą roślin z tego rodzaju jest zdolność do zapylenia zarówno przez wiatr (anemogamia), jak i przez wodę (hydrogamia)^[6]. Niektóre gatunki bywają uprawiane w akwariach (np. rzęśl wielkoowockowa). Rośliny te bywają też wykorzystywane do oceny zanieczyszczenia środowiska ze względu na wrażliwość i specyficzne reagowanie na niektóre z zanieczyszczeń^[6].

Morfologia i biologia

Rzęśl wielkoowockowa

Rzęśl hakowata

Pokrój

Rośliny o cienkich łodygach, korzeniące się węzłach w przypadku rozwoju na powierzchni ziemi lub zakorzenione u nasady pędu i unoszące się w wodzie^[5].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, liście delikatne. Zwykle zagęszczające się na szczycie pędu, a w przypadku jego unoszenia się na powierzchni wody – tworzące w takiej sytuacji rozetę liściową. Często nasady liści połączone są w węzłach linią. Blaszka liściowa równowąska do łopatkowatej, często wycięta na szczycie, zwykle całobrzega, rzadko ząbkowana. Wyraźna żyłka centralna^[5].

Kwiaty

Drobne, niepozorne^[7] i jednopłciowe. Kwiaty męskie i żeńskie występują pojedynczo w kątach liści lub razem w różnych układach. Okwiat zredukowany i nieobecny. Zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, z dwoma szyjkami słupka wyprostowanymi lub wygiętymi. Kwiaty męskie z pręcikiem na nitce długiej lub krótkiej, z pylnikiem otwierającym się podłużnymi pęknięciami^[5].

Owoce

Rozłupnie rozpadające się na cztery rozłupki^[5] przenoszone przez wodę (hydrochoria)^[7].

Systematyka

Rodzaj albo pojedynczo wyodrębniany był w monotypową rodzinę rzęślowatych Callitrichaceae, albo łączony był w niej z siostrzanym rodzajem – przęstką (Hippuris)^[10]. Na przełomie XX i XXI wieku po uwzględnieniu odkryć o relacjach filogenetycznych opartych na badaniach molekularnych połączono te dwa rodzaje w plemię Callitricheae w obrębie rodziny babkowatych Plantaginaceae sensu lato^[2][10][6].

Wykaz gatunków^[4]

• Callitriche alata A.I.Baranov & Skvortsov
• Callitriche albomarginata Fassett
• Callitriche anisoptera Schotsman
• Callitriche antarctica Engelm. ex Hegelm.
• Callitriche aucklandica R.Mason
• Callitriche brachycarpa Hegelm.
• Callitriche brevistyla Lansdown
• Callitriche brutia Petagna
• Callitriche christensenii Christoph.
• Callitriche compressa N.E.Br.
• Callitriche cophocarpa Sendtn. – rzęśl długoszyjkowa
• Callitriche cribrosa Schotsman
• Callitriche cycloptera Schotsman
• Callitriche deflexa A.Braun ex Hegelm.
• Callitriche fassettii Schotsman
• Callitriche favargera Schotsman
• Callitriche fehmedianii Majeed Kak & Javeid
• Callitriche fuscicarpa Lansdown
• Callitriche glareosa Lansdown
• Callitriche hamulata Kütz. ex W.D.J.Koch – rzęśl hakowata
• Callitriche hedbergiorum Schotsman
• Callitriche hermaphroditica L. – rzęśl jesienna
• Callitriche heterophylla Pursh
• Callitriche heteropoda Engelm. ex Hegelm.
• Callitriche × hybrida E.H.L.Krause
• Callitriche japonica Engelm. ex Hegelm.
• Callitriche keniensis Schotsman
• Callitriche lechleri (Hegelm.) Fassett
• Callitriche lenisulca Clavaud
• Callitriche longipedunculata Morong
• Callitriche lusitanica Schotsman
• Callitriche mandonis Van Heurck & Müll.Arg.
• Callitriche marginata Torr.
• Callitriche mathezii Schotsman
• Callitriche mouterdei Schotsman
• Callitriche muelleri Sond.
• Callitriche nubigena Fassett
• Callitriche oblongicarpa Fassett
• Callitriche obtusangula Le Gall
• Callitriche occidentalis Hegelm.
• Callitriche oreophila Schotsman
• Callitriche palustris L. – rzęśl wiosenna
• Callitriche pedunculosa Nutt.
• Callitriche peploides Nutt.
• Callitriche petriei R.Mason
• Callitriche platycarpa Kütz. – rzęśl płaskoowockowa
• Callitriche pulchra Schotsman
• Callitriche quindiensis Fassett
• Callitriche raveniana Lansdown
• Callitriche regis-jubae Schotsman
• Callitriche rimosa Fassett
• Callitriche sonderi Hegelm.
• Callitriche stagnalis Scop. – rzęśl wielkoowockowa
• Callitriche stenoptera Lansdown
• Callitriche terrestris Raf.
• Callitriche transvolgensis Tzvelev
• Callitriche trochlearis Fassett
• Callitriche truncata Guss.
• Callitriche turfosa Bertero ex Hegelm.
• Callitriche umbonata Hegelm.
• Callitriche × vigens K.Martinsson
• Callitriche vulcanicola Schotsman
• Callitriche wightiana Wall. ex Wight & Arn.