Spodumen

Spodumen – minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy piroksenów. Należy do minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi.

Spodumen

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	LiAlSi2O6[1]
Twardość w skali Mohsa	6,5–7[1]
Przełam	nierówny[1], schodkowy[2], muszlowy[3]
Łupliwość	doskonała[1], dobra wg {110}[3]
Pokrój kryształu	słupkowy, tabliczkowy[1], kolumnowy, listewkowy, prążkowany[3]
Układ krystalograficzny	jednoskośny[1][3]
Właściwości mechaniczne	kruchy[1][3]
Gęstość	3,0–3,2 g/cm³[4]
Właściwości optyczne
Barwa	biała, szara, żółta, zielona, różowa, fioletowa, brunatna; bezbarwny[1][2], niebieska[4]
Rysa	biała[1]
Połysk	szklisty, perłowy[1][4][3]

Nazwa pochodzi od gr. spodos = popiół (spodios = szary), nawiązując do szarej, przypominającej popiół barwy tego minerału; gr. spodumentos = spopielony (spodoustha = obrócić się w popiół)^[4][3], nawiązuje z kolei do wyglądu produktu prażenia spodumenu w płomieniu dmuchawki.

Właściwości

Krystalizuje w układzie jednoskośnym. Tworzy stosunkowo często kryształy o pokroju słupkowym, listewkowym, tabliczkowym^[2][3], wzdłużnie prążkowanym^[1] lub kolumnowym, osiągające niekiedy gigantyczne rozmiary (o długości kilkunastu metrów i wadze kilkudziesięciu ton); wrosłe i narosłe^[1]. Występuje także w formie bliźniaków^[1] wg {100}^[3]. Na kryształach są często charakterystyczne zbrużdżenia. Występuje też w postaci skupień zbitych, masywnych^[3], ziarnistych^[2], pręcikowych^[4], grubopręcikowych^[1] i promienistych. Jest kruchy i przezroczysty do przeświecającego^[1]. Niektóre kryształy wykazują efekt kociego oka, czasami także silną fluorescencję. Jest minerałem bardzo delikatnym, wskutek upadku ulega rozbiciu, nieodporny na podwyższoną temperaturę oraz wrażliwy na światło – blednie. Barwi płomień na intensywnie czerwony kolor^[1], ze względu na obecność litu^[4]. Odmiany barwn wykazują charakterystyczny pleochroizm^[1].

Odmiany

Spodumeny mogą być bezbarwne, barwne i wielobarwne. Rozróżnianie spodumenów mieniących się kolorem jest możliwe dzięki szczegółowemu nazewnictwu. Spośród nich wyróżnia się:

• tryfan – barwa biała, żółtobiała, żółta, zielonkawożółta lub złocistobrunatna
• hiddenit – barwa żółtozielona, zielona, ciemnozielona
• kunzyt – barwa niebieskopurpurowa, fioletowa, fioletowoczerwona, różowa
• nuristanit – barwa szara, szaroniebieska, niebieska

Zabarwienie wywołują domieszki żelaza (tryfan), chromu (hiddenit), manganu (kunzyt)^[4], oraz niekiedy sodu i wanadu.

Hiddenit

Występowanie

Stanowi częsty składnik pegmatytów litowych^[2][4]. Spotykany również w pegmatytach granitowych, aplitach, gnejsach^[3] i druzach^[1]. Współwystępuje z berylem, turmalinem, amblygonitem, muskowitem, biotytem, lepidolitem, kwarcem, skaleniami, albitem, mikroklinem, petalitem, spessartynem, litiofylitem, tryfylinem i kasyterytem^[1][2][4][3].

Miejsce występowania

• Brazylia – Minas Gerais^[1][4];
• USA – Kalifornia, Dakota Południowa^[1], Karolina Północna, Connecticut;
• Rosja – Ural, Zabajkale;
• Polska – Karkonosze, okolice góry Ślęży, Piława Górna^[3], Góry Sowie^[4],
• Afganistan – Nuristan;
• Włochy – Elba;
• Pakistan^[4];
• oraz w takich krajach jak Madagaskar, Mjanma, Chiny, Zimbabwe, Namibia, Australia, Wielka Brytania, Szwecja, Finlandia czy Czechy^[1][4].

Ogromne okazy znajdowane są w Dakocie Południowej w USA (16 m długości, 90 t wagi).

Zastosowanie

• spodumen stanowi ważne źródło otrzymywania litu^[3].
• jest używany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, do produkcji baterii alkalicznych, dodatek do smarów (obniżając temperaturę ich krzepnięcia).
• do wyrobu pierścionków, broszek i wisiorków^[2].
• jest bardzo atrakcyjnym kamieniem kolekcjonerskim.
• należy do poszukiwanych i często wykorzystywanych kamieni jubilerskich.

Zobacz też

• tryfan,
• hiddenit,
• kunzyt.